In 1877 liet Emile Jooris ten zuiden van het  kasteel De Zandberg aan de Zeeweg nr. 34-36, opgetrokken in 1874, een nieuwe portierswoning bouwen, uitgerust met hoevegebouwen,  broeikassen en een windwatermolen voor de bevoorrading van een kasteelvijver.

In 1885 werd het kasteel aan oostzijde  vergroot. In 1886 werden grote verbouwingen aan alle nuts- en  hoevegebouwen op het domein geregistreerd, evenals de bouw van een nieuwe  hovenierswoning ten zuiden van het domein, langs de Zeeweg.

Dee  windwatermolen werd in 1886 niet meer gebruikt en verdween enige tijd nadien.

André FRANCHOO 

Het Kasteeldomein "De Zandberg" (Agentschap Onroerend Erfgoed)

Zeeweg nrs. 34-36. Kasteeldomein "De Zandberg", een  uitgestrekt, maar in 1930 grotendeels verkaveld domein, bestaand uit een  neoclassicistisch kasteel gebouwd ca. 1874 in een omringend park. Het  domein is langs de Zeeweg afgeschermd door een hele lange bakstenen muur,  wat een beeldbepalend element vormt in het straatbeeld. Een ijskelder  langs de Gistelsteenweg (cf. Gistelsteenweg z.nr.) en een tot villa  omgebouwde hovenierswoning in de Zeeweg op nr. 48, behoren tot het  oorspronkelijke domein.

Het kasteel "De  Zandberg" werd ca. 1874 in opdracht van Emile Jooris gebouwd op  de plaats van "De Cleene Thems", ook nog  "Bystierveldt" genoemd. Dit was een hoeve met losse  bestanddelen op een dubbel omwald erf, als landgoed opklimmend tot de 14de  eeuw. Toen was het net als het nabijgelegen landgoed "De Grote Thems"  eigendom van de familie Themseke. In een legger van de landen van  de Dis van Varsenare uit 1504 werd de oude benaming "een hofstede  die men heet bristervelt" geregistreerd; in een document van 1533  werden beide namen genoteerd. In 1772 werd het landgoed omgebouwd tot  hoeve. In 1847 kwam de hoeve in handen van Jozef Jooris, een advocaat uit  Brugge. Op dat moment reikt het domein van de Gistelsteenweg tot aan de  grens met Sint-Andries. Zijn zoon Emile erfde het volledige domein, zal er  gaan resideren en in Varsenare een belangrijke persoonlijkheid worden.  Emile Jooris liet ca. 1865-1867 belangrijke werken uitvoeren op het  domein, waarbij de hoevegebouwen sterk werden uitgebreid. De walgrachten  worden daarbij grotendeels gedempt. In 1874 wordt het woonhuis vervangen  door een kasteeltje op een onregelmatig grondplan, dat in 1878 wordt  uitgebreid aan noordzijde.

In 1877 liet Emile Jooris ten zuiden van het  kasteel een nieuwe portierswoning bouwen, uitgerust met hoevegebouwen,  broeikassen en een windwatermolen. In 1885 wordt het kasteel aan oostzijde  vergroot. In 1886 worden grote verbouwingen aan alle nuts- en  hoevegebouwen op het domein geregistreerd, evenals de bouw van een nieuwe  hovenierswoning ten zuiden van het domein, langs de Zeeweg; de  windwatermolen wordt niet meer gebruikt.

In 1885 dient Emile Jooris een  aanvraag in voor een nieuwe "ketel een aanpassing gebouw". In 1890 volgt  een aanvraag voor de installatie van een stoommachine. In het  gemeentearchief is een gedetailleerde tekening bewaard van deze machine  "HERTEY multitubulaire 8PK".

In 1899 wordt ten noorden  van het kasteel, bij het koetshuis, een kapel gebouwd die zichtbaar is van  op straat. In 1906 registreert het kadaster opnieuw belangrijke  verbouwingen op het domein. Na de dood van Emile Jooris wordt het domein  in 1920 gekocht door Camille de Borchgrave d'Altena-Snijder (Brussel).  Deze vestigt zich echter in Knokke, waarna het domein in 1933, wordt  opgekocht en grotendeels verkaveld door de Brusselse Burgerlijke  Maatschappij "Société Immobiliaire Bernheim".

Het park  omheen het kasteel wordt teruggedrongen tot het huidige, grosseo modo vierkante  perceel. De hoevegebouwen worden deels afgebroken, deels verbouwd; het  kasteel wordt in 1936 verkocht aan de familie Reynaert, en kort daarna als  buitenverblijf aan de Brusselse familie Sarre. Vanaf 1952 komt het kasteel  in handen van de gemeenschap van de Zusters van Liefde uit Heule, die er  een moederhuis inrichten en daartoe het gebouw sterk aanpassen. Sinds 1969  is het kasteel herbestemd als "West-Vlaams Onthaal- en  Oriëntatiecentrum" onder toezicht van het Ministerie van Justitie. Voor de zusters werd in 1973 een nieuwbouwwoning gebouwd ten  zuiden van het kasteel, in 1982 met een kapel uitgebreid.

Architecturele beschrijving van het kasteeldomein (Agentschap Onroerend Erfgoed)
Kasteeldomein ten zuiden van  Varsenare, bestaande uit een kasteel dat ca. 1874 werd gebouwd en is  omringd door een beboomd en van een vijver voorzien park. Het park is aan  straatzijde (oost) door een lange bakstenen muur met steunberen afgezoomd;  waarachter niet enkel het huidige domein, maar ook de sinds 1930 gebouwde  villa's op de verkavelde stukken van het domein, zijn verscholen. Centraal  het witgeschilderde, eclectische kasteel, dat door de afbraak van de  hoektorens in het interbellum en door de verbouwingen in functie van  moederhuis en opvangtehuis, een deel van zijn pittoresk karakter heeft  moeten inboeten. Ten noorden van de toegang tot het domein, grenzend aan  de Zeeweg, de sterk verbouwde en van zijn interieurelementen ontdane kapel  die ca. 1899 wordt gebouwd. De kapel behoudt van haar oorspronkelijke  afwerking enkele neogotische elementen, vooral in de fraai uitgewerkte  zuidelijke trapgevel met houten klokkentorentje met leien spits, met  spitsbogen uitgewerkte houten afwerking van de getrapte geveltop, en een  sierlijk omlijst rondbogig venster met glas-in-loodinvulling. Verder naar  het zuiden toe, eveneens grenzend aan de straat, de verbouwde restanten  van de portierswoning die door Emile Jooris ten zuiden van het kasteel  werden opgetrokken. In de zuidwesthoek van het domein, een Mariabeeld op  bakstenen sokkel. Kasteel op rechthoekig grondplan, door  uitbouwen en veelhoekige erkers onregelmatig gemaakt. Baksteenbouw onder  leien bedaking, waarbij het hoofdvolume onder een mansardedak met  dakvensters is gevat, de uitbouwen onder aparte koepel- of tentdaken.  Gepleisterde en witgeschilderde lijstgevels op lage hardstenen plint, met  kroonlijst op uitgewerkte consoles. Rechthoekige vensteropeningen en  siervoegen ritmeren de gevels. De westgevel is uitgewerkt als hoofdgevel,  uitkijkend op de mooie vijver. Deze gevel was oorspronkelijk geaccentueerd  door torenvormige uitbouwen aan beide zijden, waartussen een veranda; de  torens werden in het interbellum afgebroken tot twee bouwlagen. De  verbouwingen en uitbreidingen in functie van de herbestemmingen in de  jaren 1950 en 1970 brachten eveneens een vervlakking van de bouwkundige  details met zich mee. Het interieur werd aangepast bij de  herbestemmingen, die compromissen vereisten qua indeling van de ruimtes  o.m. voor de brandveiligheid. Op de gelijkvloerse verdieping behielden en  aantal salons en de eetkamer aan de westzijde (een deel van) hun  oorspronkelijke aankleding, o.m. stucplafonds met geprofileerde lijsten en  centrale rosetten, parket, schouwen, mooi uitgewerkte lambriseringen en  supraporta's. De veranda aan vijverzijde is gedragen door gietijzeren  zuiltjes. De kamers aan oostzijde en op de verdiepingen hebben geen  noemenswaardige interieurafwerking.

Zeeweg nr. 48. Voormalige hovenierswoning van het kasteeldomein  "De Zandberg", gelegen op het domein van de historische  "De Cleene Thems".

Volgens gegevens van de eigenaar bevat  de woning een oudere kern, o.m. een trap gedateerd 1781 en groot  baksteenformaat. Het kadaster wijst er echter op dat een eerste woning op  die plaats in 1886 wordt gebouwd in opdracht van Emile Jooris, eigenaar  van het aangrenzende kasteeldomein. De woning wordt ten zuiden van het  serrencomplex gebouwd. In 1904-1906 wordt de woning verlengd aan  noordzijde, wellicht om het geheel symmetrisch te maken. In het  gemeentearchief van Jabbeke wordt de bouwaanvraag voor deze uitbreiding  bewaard: er worden vier traveeën van anderhalve bouwlaag toegevoegd,  ingenomen door een kelder, voorhuis en achterkeuken. Op dat moment woont  hovenier De Muynck in de woning. In 1969 vindt een uitbreiding  van de woning plaats in het kader van een grondige renovatie tot villa. Er  zijn onvoldoende gegevens beschikbaar om de authenticiteit van het huidige  gebouw te achterhalen.

Opvallend volume langs de Zeeweg,  bestaande uit een centraal torenvormig volume van twee bouwlagen en twee  traveeën onder schilddak, geflankeerd door twee vleugels van anderhalve  bouwlaag en vier traveeën onder pannen zadeldaken. Het noordelijke  gedeelte lijkt jonger, gebouwd naar het voorbeeld van de zuidvleugel.  Roodgeschilderde baksteenbouw met kordonlijst, centraal hoger volume met  hoekpilasters. Mooie, met gesinterde baksteen omlijste deur in de vierde  travee van het zuidelijke gedeelte. Getoogde vensteropeningen met  luiken.

Rijksarchief Brugge, Kaarten Mestdagh, nr. 1783: Figuratieve kaart van een hofstede "Den cleenen Thems" genaamd en gronden in de watering van Blankenberge, 19de eeuw.
Kadasterarchief West-Vlaanderen, 207: Mutatieschetsen, Varsenare, 1868/6, 1872/4, 1875/12, 1878/10, 1880/53, 1885/2, 1886/7, 1906/12, 1936/22, 1942/6, 1943/2, 1944/2, 1953/7, 1959/8, 1969/7, 1973/8, 1998/1.
Gemeentearchief Jabbeke, Varsenare, Ruimtelijke ordening en stedebouw, plans en alignementen 1824-1905, losse stukken.Ongepubliceerde historische informatie, Marcel Desmedt.
Agentschap Onroerend Erfgoed, Levend Archief, Jabbeke, beschermingsaanvraag d.d. 27/11/2006. Desmedt M., Bystierveldt – De Cleene Thems, in Snellinghem, jg. 16, 2003, p. 65-67.
Desmedt M., Van huizen en mensen te Varsenare in kaarten en documenten. Een preuve tot huizengeschiedenis, deel 2, 2005, p. 155-185. 
Franchoo A., De "Groote-" en de "Cleene Thems" te Varsenare, in: Brugs Ommeland, jg. 4, nr. 3, 1964, p. 102-111.
Franchoo A., Rentebrief op de bezittingen van de "Cleene Thems" te Varsenare, in: Brugs  Ommeland, jg. 7, nr. 1, 1967, p. 39-54.
Franchoo A., Een oude adellijke familie of de Cleene Them te Varsenare, in: Brugs Ommeland, jg. 7; nr. 3, 1967.
Franchoo A.,Varsenare en zijn rijk verleden, Deel II, Brugge, 1972, p. 9-12, 152-153.
Franchoo A.,In de schaduw van een dorpstoren, s.l., 1980, p. 28, 84-87.
Franchoo A.,Varsenare van weleer in woord en beeld, Brugge, 1985, p. 157-160.
Franchoo A., Tribulaties rond "De Cleene Thems" te Varsenare, in Brugs ommeland, jg. 27, nr. 2, 1987, p. 79-84.
Houthoofd S.,Beknopte biografie van Emile Jooris, onuitg. verh., Universiteit Gent, 19987-1988.
Ken je streek: een dorp in de west. Varsenare, een galerij van dreven en bossen, in: Curiosa, jg. 30, nr. 299, 1992, p. 18.
Vervenne A.,Oude hoeven en hun bewoners. Varsenare, s.d., s.l., p. 26-35.
Hooft E. m.m.v. Boone B., Callaert G., De Bodt V. & Santy P., Inventaris van het bouwkundig erfgoed, Provincie West-Vlaanderen, Gemeente Jabbeke, Deelgemeenten Snellegem, Stalhille, Varsenare en Zerkegem, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen WVL35, 2007.