Op de Molenbeek in Niel-bij-Sint-Truiden stonden vroeger twee watermolens: de Nederste en de Overste molen (Naamsestraat 4, zie aldaar). Op een kaart van de Abdij van Park uit 1651, getekend door landmeter Joris Subil, vinden we deze terug. Bij de bocht in de Molenbeek ter hoogte van het wachtbekken nu, zien we dat er twee gebouwen stonden op die plaats, en dat deze gelegen waren aan ‘den molen hoff'. Buiten deze naam en de locatie aan de beek vinden we spijtig genoeg geen verdere details naar de molen waarover het hier gaat.

Nog geen 50 jaar later wordt er ook voor de Abdij van Sint Truiden een 4kaart getekend, waarop Niel (Nielle) zeer summier maar zeker herkenbaar wordt weergegeven. De kerk met zijn pleintje, de Oude Katsei met op de vijfsprong de Witte kapel, en de ‘Nielle molen' zijn fraai getekend.

Ook Kempeneers maakt in zijn werk (1861) gewag van twee watermolens. Hij citeert in zijn boek een document ‘Des Heeren van Nijel cleernisse, certificatien ende privilegien' opgetekend in juni 1569 en later herschreven in 1661 en in 1795. Hierin staan verwijzingen naar het ‘hauwen' van straeten, d.i. het aanhouden van de voorgeschreven breedte van deze straat, in functie van haar belangrijkheid. In dit document is er sprake van een ‘overste molen' met een ‘voetpatt langs die beke', en van een ‘nederste molen' met een voetpad ‘te borne toe' (naar de bron toe).

In ieder geval waren er in 1795 dus twee molens in dienst in Niel, en waarschijnlijk was dit al veel eerder zo.  Op de kaart van de Abdij van Park vinden we immers ook al ‘die leygracht' terug, hetgeen ons voorzichtig doet suggereren dat er ook toen al een watermolen ter hoogte van de Naamsestraat stond.

Jorg STRIJBOS

Archiefbronnen
Universiteit Leuven, Kaartboek van de abdij van Park 1665, p.124-125 (Zicht op de zijgevel aan de straat met vooraan de poort naast de molen).
Rijksarchief Hasselt, Kaartboek van de abdij van Sint Truiden van voor 1690, fol. 47.
Gemeente-archief Gingelom, Bevolkingsregisters
Privaat archief Jorg Strijbos

Literatuur
Jorg Strijbos, "De watermolens in Niel-bij-Sint-Truiden", Het Drie Swaenenland (Heemkundige Kring Gingelom), V, 2009 (nr. 9).
Kempeneers, De oude vrijheid Montenaken of historisch en werkleijk afbeeldsel eener vrije gemeente in Haspengouw, vooral sedert de XVIde eeuwtot het einde der XVIIIde, zoo in 't geestelijk als in 't wereldlijcke opzigt, Leuven, 1861, 2 dln. (deel 1, p. 415-439).