De Smoutmolenhoeve, die haar naam gaf aan de Smoutmolendreef, nu een straat zonder dreef of molen, gelegen tussen het dorp en het fort, was een schranshoeve die, nadat ze in 1904 -1905 afgebroken werd, toch nog jarenlang de Kesselaars is bijgebleven. Er werd na de afbraak een nieuwe hoeve gebouwd, die – wegens te dicht bij het fort gelegen - al in 1914 door de Belgische genie werd vernield.

Naar men vertelde had de woning van de oude hoeve, in tegenstelling tot de andere boerderijen, opvallend hoge gevels. Naast een woonhuis, stal, schuur en een bakhuis was hier ook een schaapskooi. Alle gebouwen stonden binnen de schransgracht.

De oudste vermelding dateert van 1579, als de Roosbroekse- of Smoutmolenhoeve, eigendom van de kerk van Kessel. De totale oppervlakte van de hoeve was ongeveer 16 ha. Ze werd in die tijd vermeld als de Smoutmeule of de Roosbroeckse hoeve, naar de naam van "den ouden Adriaen van Roosbroeck," die de hoeve toen bewoonde. In 1660 schreef men "de hoeve genaamd de Smoutmeule". 

Ook was er in Kessel naast de smoutmolen al van oudsher een graanmolen, de houten molen in de dorspkom (hoek Dongelstraat- Dorpsstraat, nu Kesseldorp - en Stationssteenweg) die al in een van de alleroudste Kesselse documenten vermeld werd (13de eeuw).

Omdat er achter de hoeve aan de oostkant een tamelijk grote spaarvijver lag, meende men dat er ooit een watermolen kon gedraaid hebben op de afvoer van de vijver. Waarschijnlijker was het een rosmolen, een molen aangedreven door een paard, vermits er toch heel wat waterkracht nodig is om dergelijke molens te doen draaien.

Vermeldingen op landkaarten:
- Ferrariskaart (ca. 1775): "C(en)se Smaudt Molen"
- Atlas der Buurtwegen (ca. 1844): "Smoutmolehoef, Ferme"
- Topografische kaart van Ph. Vandermaelen (ca. 1850): "Smout Molen Hoef"
- Kadastrale kaart van P.C. Popp (ca. 1855): "Smout Molenhoef".

Smoutmolens sloegen olie uit rapen, kool- of sloorzaad of zelfs uit beukennootjes. De olie werd voor allerhande doeleinden gebruikt in de keuken, o.a. voor smoutebollen, om karwielen en ander draaiend gerief te smeren, ook bij verlichting en zelfs om verf te maken, dit laatste vooral met lijnzaadolie.

De Smoutmolenhoeve sprak tot de verbeelding van de Kesselaars. Enkele keren hebben we horen vertellen dat de hoeve in een heel ver verleden door paters bewoond werd. Monniken zouden er zelfs een molen hebben opgericht. Wahrheit oder Dichtung? Dichtung waarschijnlijk, want er is geen enkel geschrift daarover teruggevonden.

Tijdens de Franse Revolutie was de hoeve een schuilplaats voor jonge mannen die door de Fransen werden gezocht (jongens die weigerden dienst te nemen in het Franse leger of gewezen Brigands die tijdens de boerenkrijg tegen de Fransen hadden gevochten en op wie jacht gemaakt werd). Die geheime plaats was een ruimte tussen een dubbele zoldering.

Tijdens de ‘Besloten tijd’ (september 1797 - oktober 1801) werden de kerken gesloten en de pastoors uit hun pastories gezet. Pastoor Bax, die door de adellijke familie Geelhand in het oude Kesselhof was opgevangen, kwam wel eens in het geheim in de Smoutmolenhoeve de mis opdragen.

In gevaarlijke tijden zochten de mensen met have en goed, dus ook met hun beesten, een min of meer veilig onderkomen binnen de schransgrachten en verborgen er zo goed en zo kwaad mogelijk hun voornaamste bezittingen. Zo zou er tijdens de afbraakwerken van de oude hoeve een “pot met gouden geld” gevonden zijn. In 1632 wordt een perceel grond het Poortveld genoemd, wat een verwijzing is naar een poort die aan de brug over de gracht naar de binnenkoer van de hoeve leidde. Het was al in die tijd een omwaterde hoeve.

Kortom, over de Smoutmolenhoeve lag een waas van geheimzinnigheid.

Frans LENS

Frans Lens, "De Smoutemolenhoeve te Kessel", Ons Heem, 1995, 4-5, p. 195.
Frans Lens, De Smoutmolenhoeve. Een legendarische Kesselse hoeve", De Poemp (Heemkring Davidsfonds Nijlen), nr. 66, 2010 (nr. 4-5-6), p. 11.
Jozef Weyns, "Volkshuisraad in Vlaanderen", p. 681.