De watermolen van Wildenburg was een korenwatermolen met onderslagrad op de Veldbeek aan de Beernemsteenweg, in de nabijheid van het Blauwbhuis (nr. 171).De site is langs de west- en zuidzijde omwald en de oostzijde wordt begrensd door de Veldbeek of Blauwhuisbeek die van oost naar west loopt en verder naar het noorden, in de richting van de Reie of Brugse Leie. Aan de overzijde van de Beernemsteenweg ligt de nu nog bestaande spaarvijver voor de watermolen.

Het Landhuis "Blauwhuis" werd in het begin van de 16de eeuw gebouwd. Bouwheer was Jan Wyts de Oude, overleden rond 1533 (zie over deze familie in bijlage). In het penningkohier van 1577 wordt melding gemaakt van een "upperhuus staende up Bulscamp velt, leen wezende, rontomme bewatert, ende tnederhof metten huusages daer up staende".

Vermeldingen:
- 1587: "de vervallen watermeulene vanden Goede te Boucharderie" (= het Blauwhuis)
- 1587: "voor by 't Goet van Boucharderye tot anden heerwech loopende van Brugghe naar Thielt, by eenen vervallen watermeulen"
- 1727: ""groot met syn casteel ghenaempt blauwhuys ende erfachtighede 292 bunderen velts vyvers lant bosch ende meirsch ..., behuysde en betemmerde mote met het neerhof ..., watermeulen, ..." (in het leenverhef van Jan Jacques van Hoenacker, advocaat uit Brugge die in 1727 de heerlijkheid van Wildenburg aankocht)
- 1756: "west de beke ende de Waetermeulenbrugghe"

Dat de watermolen in 1587 als vervallen wordt omschreven, heeft te maken met de troebelen rond 1580, waarbij de watermolen verlaten werd.
De molen werd hersteld en wordt nog vermeld in het leenverhef van de nieuwe eigenaar Jan Jacques van Hoenacker, advocaat uit Brugge, die in 1727 de heerlijkheid van Wildenburg kocht.
In 1756 werd enkel nog de Watermolenbrug (over de Beernemsteenweg) maar niet meer de watermolen zelf vermeld.
Ook op de nauwkeurige Ferrariskaart (ca. 1775) zien we geen watermolen meer aangeduid.

Lieven DENEWET

De familie Wyts en Wyts de la Boucharderie en de heerlijkheid Wildenburg
(M. Braet, "Het geslacht Wyts en het vijvergebied te Wildenburg en Bellem", in: Ons Wingene, jaarboek 2008, p. 104-120)

Jehan Wyts (de oude) werd door Sanderus (1644) genoemd als de bouwer van de eerste (heren)woning op de heerlijkheid Wildenburg (praetorium primitus ibi aedificatum fuit a Joanne Wyts), genoemd 't Blauwhuis. Zoals uit tal van rekeningen van de zestiende en zeventiende eeuw blijkt, lagen er in dit deel van Wingene veel vijvers, die lange tijd door de familie Wyts gepacht en uitgebaat werden ('ontfaen van Jan Wyts die in pachte heeft de voornoemde vyvers den termyn van twee keer neghen jaeren'). Jan was niet alleen sinds 1490 heer van Wildenburg, maar ook baljuw en ontvanger van Bellem en Schuurveld (1502-1504). Hij was toen ook eigenaar van de nu nog bestaande Kranepoel (Aalter-Bellem) en van nog een aantal andere vijvers in de omgeving. Hij werd in 1518 broodmeester (pannetier) aan het hof van keizer Karel V. Jan Wyts was ook heer van Berentrode (oude heerlijkheid te Bonheiden) en Wytsvliet. In 1520 werd Jan Wyts benoemd tot Watergraaf van Vlaanderen. Hij overleed omstreeks 1533 en werd begraven in de Sint-Romboutskathedraal in Mechelen.

Josse Wyts, zoon van Jan (de oude), werd in 1524 eveneens watergraaf en moermeester. Hij huwde een eerste maal met Jeanne Ruffaut en een tweede maal met Catharina Vilain († 1573), dochter van Jean Vilain (dit de la Boucharderie) en Catharine Cotterel. De la Boucharderie, de titel die Jean Vilain kreeg, verwijst naar het steenkappersambacht en is een ambtsleen. Zijn dochter Catherine droeg de titel ‘dame van Boucharderie’ en na haar huwelijk met watergraaf Josse Wyts kreeg de herenhoeve de naam ‘het Goed te Boucharderije'. Omstreeks 1585 wordt op Wildenburg ook nog de vervallen watermuelene vanden Goede te Boucharderije (1587) vermeld.

Josse was heer van Wildenburg, Berentrode en Wytsvliet. Hij overleed in 1544 en werd ook begraven in Mechelen (O.L.-Vrouwkerk). Het echtpaar Wyts-Vilain kreeg vijftien kinderen. Een van die kinderen was Lambert Wyts, die in 1573 een reis maakte naar Spanje, Turkije en Duitsland. Hij schreef er een uitgebreid reisverslag over, bewaard in de Koninklijke Bibliotheek in Wenen. In zijn notitieboek noemt hij zich filz de noble homme Josse Wyts, en son vivant seigneur de Berentrode, Bonhaide, Wildenbourg, watergrave et moermaistre de Flandres. Zijn broer Paul Wyts († 1600), gehuwd met Catherine Landas, werd na het overlijden van hun vader heer van Wytsvliet. Hun zus Cecile Wyts († 1602) kreeg de titel 'de la Boucharderie' en huwde in 1554 met François de Croix († 1595). Hun dochter Catharine de Croix huwde in 1606 met Jean-Baptist de Preud'homme († 1647), burggraaf van Nieuwpoort en baron van Poeke, waar hij ook begraven werd. Zijn vader had de heerlijkheid Poeke in 1579 gekocht, maar overleed nog datzelfde jaar (begraven te Rijsel).

Jan (°1528), zoon van Josse en Catharina Vilain, volgde zijn vader op als heer van Wildenburg en kreeg van zijn moeder de titel 'de la Boucharderie'. Zijn broer Paul Wyts, gehuwd met Jacqueline Landas, werd heer van Wytsvliet. Hij overleed in 1600.

Jan Wyts de la Boucharderie huwde een eerste maal, omstreeks 1567, met Adrienne de Berquin, weduwe van Cornelis van Gramez († 1566), heer van Wingene. Na haar overlijden in 1570 huwde hij een tweede maal met Margareta van Lichtervelde. Hij was eigenaar van het kasteel van Wildenburg, dat toen omschreven werd als 'een upperhuus, staende op Bulsckampvelt, leen wezende, rontomme bewatert, ende ’t nederhof metten huusynghe daer up staende …' (penningcohier Wingene, 1577).

Universiteit Gent, Fonds kaarten, nr. 1494.
Kadasterarchief West-Vlaanderen, Primitief kadasterplan, 207: Mutatieschetsen, Wingene, 1865/62, 1881/38, 1903/3.
"De geschiedenis van de Brugse Leie", Kultureel Jaarboek Oost-Vlaanderen, Nieuwe Reeks, Bijdrage nr. 10, 1979, p. 35-111  35-111 (91, 92).
K. De Flou, Toponymie van Westelijk Vlaanderen..., Brugge, dl. XVII, p. 101-103.
M. Coornaert, Watermolens en hilteweren in West-Vlaanderen, Jaarboek van de Geschied- en heemkundige kring De Gaverstreke, 1980, p. 45-53 (48).
A. Sanderus, Flandria Illustrata, 1644.
J. J. Gailliard, Bruges et le Franc, 1854.
J. Patteeuw, Feodaal overzicht van Wingene, Ons Wingene - jaarboek 10, deel 2, 2007, p. 101-106.
M. Braet, Het geslacht Wyts en het vijvergebied te Wildenburg en Bellem, in: Ons Wingene, jaarboek 2008, p. 104-120.
J. Termote, Project Biscopveld. Historisch-geografisch onderzoek naar het voorkomen van de voormalige veldvijvers in het Bulskampveld en de mogelijkheden van herstel in het natuurinrichtingsproject Biscopveld, 2010.
L. Lams, "Markante gevels van woningen te Wingene en Zwevezele", in Ons Wingene, jaarboek 6 (deel 2), 2003, p. 48.
S. Gilté  & S. Baert, Inventaris van het bouwkundig erfgoed, Provincie West-Vlaanderen, Gemeente Wingene, Deelgemeente Zwevezele, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen WVL43, 2009.