Op de noordwestzijde van de Tolhuisstraat (nr. 78-78B), op de Rupeldijk, op het kadasterperceel A442bis, stond van voor 1834 tot 1843 een olierosmolen, waarbij het paard binnenliep.

De rosmolen was gelegen in de site van het Tolhuis. "Het Tolhuis" dateert van 1856 en heeft een oudere kern. Ten noorden van het tolhuis was vroeger zogenaamd kasteel "Ten Essche", gelegen tegen de Rupeldijk aan de samenvloeiing van Rupel en Schelde. In het tolhuis werd de tol geïnd op het vervoer over de Rupel; het meermaals versterkte en verwoeste kasteel Ten Essche met het tolhuis speelde ook een rol op militair gebied bij verdediging van de Rupelmonding, onder meer in de 17de eeuw. Thans zijner een viertal gebouwen die van zuid naar noord aan de Rupel liggen. Het Tolhuis werd op 5 oktober 2009 vastgesteld als bouwkundig erfgoed.

Lieven DENEWET & Heman HOLEMANS

Over het Tolhuis (Rita Steyaert, Agentschap Onroerend Erfgoed, 1985)

"Het Tolhuis" dateert van 1856 en heeft een oudere kern. Ten noorden van het tolhuis was vroeger zogenaamd kasteel "Ten Essche", gelegen tegen de Rupeldijk aan de samenvloeiing van Rupel en Schelde.

In het tolhuis werd de tol geïnd op het vervoer over de Rupel; het meermaals versterkte en verwoeste kasteel Ten Essche met het tolhuis speelde ook een rol op militair gebied bij verdediging van de Rupelmonding, onder meer in de 17de eeuw.

Thans een viertal gebouwen die van zuid naar noord aan de Rupel liggen.

Ten zuiden rechthoekig gebouw uit de tweede helft van de 19de eeuw van vijf (ten westen) en twee (ten zuiden) en zeven (ten oosten) traveeën en twee of drie bouwlagen onder tentdak (Vlaamse pannen). Bakstenen ontpleisterde (zie oude prentkaarten) lijstgevels met beschilderde banden op 'n arduinen plint; rechthoekige vensters.
Westgevel met getrapt middenrisaliet.
Oostgevel met neoclassicistische poorttravee: rechthoekige arduinen poortomlijsting onder brede waterlijst waarop ijzeren balkonleuning, deurvenster in dito omlijsting.

Ten noorden aansluitend, lage L-vormige vleugel onder haakse zadeldaken (Vlaamse pannen). Oudere kern merkbaar in noordgevel: zandstenen hoek- en negblokken, zandstenen schouderboogvormige deuromlijsting met sleutel en imposten.
Oost- en westgevels geritmeerd door lisenen, rondboogvormige muuropeningen aan oostkant.

Verder ten noorden twee rechthoekige gebouwen (vroegere tolkamer?) onder afgewolfde zadeldaken (Vlaamse pannen, nok loodrecht op de Rupel). Verankerde en beschilderde bakstenen lijstgevels op gepikte plint, eindigend met baksteenfries. Vernieuwde muuropeningen: hier en daar sporen van een vroegere rondboogdeur en -poort telkens in zuidgevel.

Ten oosten: vijver en witgeschilderde hovenierswoning (nummer 76) onder pannen zadeldak.

Kaarten

Ferrariskaart (ca. 1775).
Atlas der Buurtwegen (ca. 1842)
Topografische kaart van Ph. Vandermaelen (ca. 1850)
Kadastrale kaart van P.C. Popp (ca. 1855)

Werken
Herman Holemans, "Provincie Antwerpen - Volledig overzicht van bestaande & verdwenen wind- water- & rosmolens", Kinrooi, Studiekring "Ons Molenheem", 1986, p. 66.
J.T. De Raadt & J.B. Stockmans, "Geschiedenis der gemeente Schelle", Lier, (1894).
J.B. Vervliet, "Schelle, geschiedkundige aantekening", s.l., s.d.
E. Lehembre, "Schelle", in: Toerisme, VIII, nr. 9, 1 mei 1929, p. 194-197.
J. Schobbens, "Dans la province d'Anvers", dl. 11, Brussel, 1930, p. 1-4.
L. Wachters, "Schelle in oude prentkaarten", Zaltbommel, 1972.
F. De Keyser, "Wandelend door Schelle", Schelle, 1975.
H. Holemans & P.J. Lemmens, "Molens van Klein-Brabant, Mechelen en de Rupelstreek", Nieuwkerken, Ten Bos - Sudiekring Ons Molenheem, 1987, p. 80.
Plomteux G., Steyaert R. & Wylleman L., "Inventaris van het cultuurbezit in België, Architectuur, Provincie Antwerpen, Arrondissement Antwerpen, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 10N3 (Ru-Z)", Brussel - Gent, 1985.