Molenzorg
navigatie Nukerke (Maarkedal), Oost-Vlaanderen
Foto van Ter Hengst, Nukerke (Maarkedal), Foto: Donald Vandenbulcke, Nieuwpoort | Database Belgische molens © Foto: Donald Vandenbulcke, Nieuwpoort

Ter Hengst
Ommegangstraat 52
9681 Nukerke (Maarkedal)
3,1 km Z v.d. kerk
kadasterperceel C141
50.768665, 3.599336 (Google Maps)
Bernadette Dingenen en Michel Van Waeyenberge
voor 1275 / voor 1539 (hout) / 1834 (steen)
Stenen grondzeiler
Korenmolen
Oorspronkelijk olie- en graanmolen, ajuinvormige zetelkap
Gelaste, verbusselde roeden met remkleppen, ca. 24m
4 steenkoppels, zeskantbuil
Maalvaardig
M: monument,
30 december 1960
Bernadette Dingenen
Op aanvraag, e-mail: info@molen-ter-hengst.be
01698 (allemolens.nl)

Beschrijving / geschiedenis

Deze streekeigen stenen bovenkruier staat op een hoogte van 112,5 meter, aan de noordzijde van de Ommegangstraat (nr. 52), op 3,1 kilomter ten zuiden van de kerk van Nukerke.

Oorspronkelijk stond hier een houten korenwindmolen. Deze staakmolen werd al gesignaleerd in de 'Vieil Rentier d'Audenarde" van ca. 1275. 

De molen Ter Hengst werd vermeld in 1539 als “den hyncxst”, in 1567 als “hinxtxmeulne”, in 1629 als "ter hincxte" en als windmolen “ten hingst” in het landboek van Nukerke van 1768-1774. De molennaam heeft niets te maken met een "hengst" of met de populaire verklaring dat de molen zijn naam te danken heeft aan het wild zwaaien van de wieken.

We zien de molen aangeduid op:
- Villaretkaart (1745-1748) met het symbool van een staakmolen en met de benaming "M(oul)in de Neuze"
- Landboek van Nukerke (176>8-1774) met de benaming "windmolen "ten hingst"
- Ferrariskaart (ca. 1775) met het bruin symbool van een staakmolen op teerlingen en met de benaming "Molen ten Hynst"
- Atlas der Buurtwegen (ca. 1844) met een ronde cirkel
- Topografische kaart van Ph. Vandermaelen (ca. 1850) met de benaming "ten Hengst Molen"
- Kadastrale kaart van P.C. Popp (ca. 1860)

De molen was volgens de penningkohieren van 1571 (f° 86r°) in het bezit van Coolaert Pot die toen jaarlijks 60 pond parisis belasting moest betalen: "Coolaert Pot houdt in erfven een wintmuelene die cooren maelt staende up 12 r(oeden) lants ende es ghepresen up 60 p. pars. tjrs".

De abdij van Ename kocht de molen aan in 1586. Pachter-molenaar in 1588 was Louis Backereel en vanaf 1614 tot na 1620 Adriaen Ronse fs. Adriaen.

In 1629 was de molen eigendom van de baron van Pamele en heer van Oudenaarde: "de baron heeft twee wintmeulenen, een op de savele te Melden, een in nukerke genaempt ter hincxte met daerbij de molen van die van maegdendale en dan wijlent het meuleken ter gheynst".

De echtgenote (Marie Philippe de Locquehien) en kinderen (Marie Florence en Jacquelyne) van wijlen Guillaume, baron van Pamel, verkochten de molen op 17 augustus 1661 aan molenaar Pieter Mannens. Zijn afstammeling Louis Mannens, echtgenoot van Willemyne van Butsele (overleden op 18 september 1719) bezat zowel de molen "den heynst" als de molen "ter Gheynst" in Nukerke. Nog tijdens zijn huwelijk verkocht hij molen "den Heynst" aan Lievin de Waele.

De erfgenamen van Charles van Lierde, landbouwers en mulders te Nukerke, verkochten in juni 1806 de hofstede, met de koren-staak-windmolen en een oliestampkot daaraan, het molenhuis, de zaailanden en weiden. Deze hof-stede, met koolhof en erf, is ruim 14 dagwanden groot. De molen is gekend als “Molen ten Hengst”, staande niet ver van Ronse, met een “considerabele kalandise” dank zij “zyne gunstige situatie en gemakkelyke exploitatie”. Vrij vanaf 1 november 1806. Inlichtingen bij notaris van Butsele te Nukerke. ("Gazette van Gend", nrs. 1268, 1272 en 1276 van 12 en 26 mei en 9 juni 1806.) 

De molen werd in 1830 verpacht aan Jan Baptist De Kegeleire. Samen met de hofstede bedroeg de pacht 317 gulden 14 centen en de grondlasten. Het geheel van hoeve, boomgaard en zaailand staat aangegeven als 3 bunders 69 roeden groot. De verkoop gebeurde op 30 november 1831 door notaris Platteau in herberg "St Hermes" op de Kruissens en er werd opgehoogd tot 6510 gulden.

In 1834 werd de staakmolen door de bliksem vernield. De teerlingen van deze vroegere molen zitten thans nog onder de vloer.

De huidige stenen molen werd in 1834 ter vervanging gebouwd door Constant Joseph Ghislain Kervyn-de Kerchove d'Exaerde, rentenier te Merendree. De bouwstenen werden ter plaatse uitgebakken. 

De stenen molen was aanvankelijk zowel olie- als graanmolen. In 1872 werd de olieslagerij verwijderd.

De molen bleef in bezit van de Gentse familie Kervyn tot de verkoop op 7 april 1892 aan molenaar Pierre Vandekerckhove-Bellinck. Zijn opvolger was Richard Vandekerckhove-Vandendaele. 

De laatste beroepsmolenaar, Leon Vandekerckhove-Broignies (zoon van Richard), maalde tot in 1949. De molen werd op 30 december 1960 beschermd als monument. In 1969 gebeurde een herstelling met de aanbreng van een nieuw gevlucht. Tijdens een zware storm op 12 november 1972 ging het nieuwe gevlucht aan het draaien. Het kapte tegen de kuip, rukte de kap af en vloog 75 meter verder in een weide. De askop was gebroken. Er volgde een nieuwe restauratie, met de aanbreng van een nieuw gevlucht, in 1976.

De molen kwam in 1990 in het bezit van Peter Thomaes & Françoise De Keukeleire, Nukerke (later Molenhoeve nv). Peter Thomaes was in 2000-2010 zaakvoerder van het molenmakersbedrijf Thomaes Molenbouw nv te Beveren-Roeselare. In 2004-'05 voerde dat bedrijf enkele grote onderhoudswerken uit, waarbij o.m. de roeden gestreken werden om na herschildering en ophekking opnieuw geplaatst te worden. De romp en de kap kregen ook een beurt. In 2007 kreeg de molen nieuwe gelaste, verbusselde roeden met remkleppen (fabr. Thomaes Molenbouw bvba, Beveren-Roeselare).

De molenhoeve met de windmolen werden in 2012-2013 te koop werden aangeboden. Peter Thomaes voorzag nog in 2013 een grondige onderhoudsbeurt: de romp ontmossen en nieuwe laag kalkverf aanbrengen; nazicht van de draaiende delen (wieken, drijfriemen, kamwielen). Hij overleed evenwel te Nukerke op 1 augustus 2014.

In het voorjaar 2016 verkochten de erven Thomaes de molen aan mevr. Bernadette Dingenen uit Schilde. Ze is begaan met dit historisch erfgoed op de grens van Nukerke met Ronse en wil de molen dan ook opnieuw in gebruik nemen en af en toe voor het publiek openstellen.

Eigenaars na 1800:
- tot 1806, eigenaar: erfgenamen van Charles Van Lierde, landbouwers en mulders in Nukerke
- voor 1834, eigenaar: Kervyn-de Kerchove d'Exaerde Constant Joseph Ghislain, rentenier te Merendree
- later, erfenis: de erfgenamen (overlijden van beide echtelieden)
- 04.06.1853, deling: Kervyn Paul, kantonnaal inspecteur te Gent (notaris Bovyn)
- 30.06.1892, erfenis: de weduwe en de kinderen (overlijden van Paul Kervyn)
- 07.04.1892, verkoop: Van de Kerchove-Bellinck Pierre Joseph, Nukerke (notaris Nève)
- later, erfenis: de weduwe en de kinderen (overlijden van Pierre Van de Kerchove)
- later, erfenis: de erfgenamen (overlijden van de weduwe Bellinck van Pierre Van de Kerckhove)
- 17.12.1897, gift: Van de Kerckhove-Vandendaele Richard, Nukerke (notaris Sturbaut)
- 13.04.1949, erfenis: de kinderen (overlijden van Richard Vandendaele)
- 21.06.1954, overeenkomst (overname) Van de Kerchove-Broigniez Leon Richard Joseph, landbouwer te Flobecq (notaris De Beeck)
- 1990, verkoop: Thomaes Peter & De Keukeleire Françoise
- later: maatschappij: nv Molenhoeve, Nukerke
- april 2016, verkoop: Dingenen Bernadette, Schilde
- 2017, eigenaar: Bernadette Dingenen en Michel Van Waeyenberge

Lieven DENEWET & Herman HOLEMANS

Aanvullende informatie

Jaarlijks aantal asomwentelingen
1994: 8.340
1995: 7.160
2003:       0
2004:       0
2005:       0
2006:       0
2007:       0
2009:       0
2010:       0
2011:

Intekendatum: 10.10.2003
Molen: Nukerke (Maarkedal, O.-Vl.), Molen Ter Hengst - stenen grondzeiler met ajuinvormige kap
Bouwheer: Molenhoeve nv, Nukerke (Peter Thomaes & Françoise De Keukeleire)
Ontwerper: Ir. arch. Sabine Okkerse, Horebeke
Opdracht: Aanvraag tot deelneming aan de beperkte aanbesteding voor de restauratie, fase 1, perceel 1: restauratie molenromp; o/cat. D24, kl. 1; 120 werkdagen
Plaats aanbesteding: Molenhoeve nv, Ommegangstraat 52, 9681 Nukerke
Toewijzing:Thomaes Molenbouw nv, Roeselare

Intekendatum: 07.11.2005
Molen: Nukerke (Maarkedal, O.-Vl.), Molen Ter Hengst - stenen grondzeiler met ajuinvormige kap
Bouwheer: Molenhoeve nv, Nukerke (Peter Thomaes & Françoise De Keukeleire)
Ontwerper: Arch.bureau Sabine Okkerse bvba, Horebeke
Opdracht:  Aanvraag  tot  deelneming  aan  de  beperkte aanbesteding voor de restauratie, fase 2:
molentechnische restauratie;  o/cat. D23, kl. 3
Plaats aanbesteding: Molenhoeve nv, Ommegangstraat 52, 9681 Nukerke
Toewijzing:Thomaes Molenbouw nv, Roeselare

Stenen graan- en oliewindmolen  "Ten Hengst", gelegen langs de Ommegangstraat te Nukerke, 112,5m boven zeeniveau op een afgeplatte heuveltop, een getuigenheuvel. Deze molen stond reeds vermeld in het "Landboeck der Prochie van Nukerke Lande Van Aelst" van 1772 als "De wint Meulen ten hingst". Hij zou  dateren uit 1571. Deze molen werd in de volksmond zo genoemd omdat de wieken wild konden te keer gaan. De molen werd door een blikseminslag volledig vernield in 1831. Deze graan- en oliemolen werd nadien herbouwd door Constant Kervyn.  Meer dan eens  werden de wieken tijdens een storm afgerukt. Hij vormt een mooi geheel met de gerestaureerde molenaarshoeve. Sinds K.B. van 30-12-60 is de molen een beschermd  monument  en kan hij weer lustig met zijn wieken zwaaien. Laatste restauratie gebeurde in 2004. Dat er destijds , alleen al in Nukerke, 5 windmolens en 2 watermolens actief waren getuigt van een zeer grote rijkdom aan graangewassen en een zekere welstand voor de bevolking. Zie ook het Nukerkse wapenschild.  De gemeente Nukerke kreeg bij koninklijk besluit van 1843 een mooi wapen toegekend waarvan de beschrijving als volgt luidt: "achtergrond van lazuur(blauw) met de godin Ceres  van goud, ze slaat de hand aan de ploeg en draagt een bundel korenhalmen". Ceres was de Romeinse godin van de landbouw (de vruchtbaarheid) en door haar beeltenis wordt dus deze tak van bedrijvigheid, eigen aan de gemeente, op zinnigebeeldige manier voorgesteld. Nukerke was eertijds een heel bedrijvige en welvarende gemeente op landbouwkundig gebied, te zien aan de vier windmolens en twee watermolens.

Overlijdensbericht van Peter Thomaes
Maarten en Mathias
melden u het overlijden
van hun vader
Peter Thomaes
geboren te Oudenaarde op 25 juli 1959
en plots overleden te Maarkedal - Nukerke op 1 augustus 2014.
Gepassioneerd Molenaar
Ondernemer
De afscheidsplechtigheid met asurn, waartoe u vriendelijk wordt uitgenodgid,
Heeft plaats op zaterdag 9 augusuts 2014 om 12.15 uur in het Meditorium
van het Uitvaartcentrum D'hondt, Gentstraat 82, te Oudenaarde
De asverstrooing vindt plaats in intieme familiekring.
Contactadres Familie Thomaes:
p/a Uitvaartzorg D'hondt, Gentstraat 82,
9700 Oudenaarde, 055/31.11.33 of via www. uitvaartmetstijl. be
Sterk in verbondenheid
www. similesregiogent. be

Lieven Denewet, "Na stopzetting van molenbouwbedrijf uit Beveren-Roeselare. Vakkennis van Thomaes Molenbouw nv overgedragen", in: /West-/Vlaams Molenblad, jg. 26, winter 2010.
Foto: Zaakvoerder Peter Thomaes en echtgenote Françoise De Keukeleire in hun atelier te Beveren-Roeselare, bij de toen in opbouw zijnde kap van De Grote Macht te Moorsele. Op dat moment lagen in de werkplaats ook de molenkappen van Denderwindeke en Ramskapelle. Foto La Tourelle (Achicourt), 18.01.2005.
In september 2010 werden de activiteiten van Thomaes Molenbouw nv stopgezet. Het bedrijf ontstond in 1999, toen de Inrichtingen Herman en Guido Peel bvba uit Gistel, beter gekend als de “Molenbouwers, Gebroeders Peel”, door Peter Thomaes uit Nukerke werd overgenomen..
Aanvankelijk bleef de firma nog in Gistel (Konijnenboslaan 4) gevestigd onder de benaming Molenbouw Peel-Thomaes bvba.
De zaak werd in 2001 omgezet in een naamloze vennootschap, kreeg als benaming Thomaes Molenbouw nv en verhuisde naar een nieuw en ruim bedrijfsgebouw aan de Beversesteenweg 608 te Beveren-Roeselare (800 m² magazijn en 100 m² kantoor op 2790 m² grond).
Het gebouw wordt thans verhuurd aan Halimex bvba (distributie van allerlei goederen, www. halimex. be).
Thomaes Molenbouw nv leverde talrijke hoogwaardige molenrestauraties af, zowel in binnen- als buitenland (zoals de staakmolen van Sannois nabij Parijs in 2007). In de jaren 2000 werden in Vlaanderen nog talrijke molenwrakken tot maalvaardige molens gerestaureerd. Op een gegeven ogenblik stonden op het bedrijfsterrein zelfs twee nieuwe molenkasten broederlijk naast elkaar: de Vinkemolen van Sint-Denijs-Boekel en de Verloren Kostmolen van Schaffen (zie de foto op de voorkaft van Molenecho’s, XXXI, 2003, 2).
De hoge technische molenkennis kwam niet in het minst doordat werknemer Ronny Demol uit Reninge, die al sinds de jaren 1980 bij Herman en Guido Peel werkte, mee overstapte naar het nieuwe bedrijf. Vergeten we niet dat in Gistel al ruim 200 jaar molenbouwers Peel actief waren. Zij gaven het vakmanschap door van vader op zoon. Ook molenbouwer Eric Vanleene uit Ath (voorheen Pollinkhove), die thans op zelfstandige basis werkt, heeft zijn leerschool bij de molenbouwers Peel gehad.
Thomaes nv legde zich eveneens toe op de bouw van exclusieve eiken bijgebouwen, met “pen- en gatverbindingen” en “zelfgemaakte eikenhouten toognagels, zoals in de molenbouw (citaat uit de thans gesloten bedrijfssite www. thomaes.eu).
We achten ons gelukkig dat de vakkennis van Thomaes Molenbouw nv, net zoals bij het ontstaan van deze firma, verder doorgegeven kan worden. Werknemer Ronny Demol (zie hoger) besliste immers zich aan te sluiten bij molenbouwer Dirk Peusens bvba, ontstaan in 2008 (Hundelgemsesteenweg 1340 te 9820 Merelbeke, tel. 0497 82 40 48; e-mail: dirk @peusens.be;www.peusens.be;BTW 0810.441.235; geregistreerd aannemer 06.20.1.0; erkend aannemer, klasse 1, D23, D24 - restauratie van monumenten). Deze firma startte met kleinere werken (onderhoudswerken), maar gaat nu ook grotere opdrachten aan.

 

Archiefbronnen en landkaarten
- Stadsarchief Gent, Penningkohieren van Nukerke (1571), f° 86r°.
- Rijksarchief Gent, Abdij van Ename, nr. 1939. Stuk betreffende de aankoop van een windmolen te Nukerke door de abdij van Ename, 1586 (1 stuk).
- Rijksarchief Gent, Baron van Pamele, boek 304, akte 26.02.1629.
- Stadsarchief Ronse, Staat van Goederen, nr. 3, bundel 412 (1719).
- Villaretkaart (1745-1748)
- Landboek van Nukerke (1768-1774)
- Ferrariskaart (ca. 1775)
- Atlas der Buurtwegen (ca. 1844)
- Topografische kaart van Ph. Vandermaelen (ca. 1850)
- Kadastrale kaart van P.C. Popp (ca. 1860)

Gedrukte bronnen
- "Gazette van Gend", nrs. 1268, 1272 en 1276 van 12 en 26 mei en 9 juni 1806.

Werken
- Paul Bauters, "Eeuwen onder wind en wolken. Windmolens in Oost-Vlaanderen", Gent, Provinciebestuur, 1985;
- Paul Bauters, "Oostvlaams molenbestand 1986", Gent, 1986 (Kultureel Jaarboek voor de provincie Oost-Vlaanderen. Bijdragen, nieuwe reeks, 25);
- (L. Smet), "Molen ter Hengst", in: Molenecho's, I, 1973, nrs. 3 en 4; III, 1975, p. 36, 44, 49-50;
- D. Bouckzone, "Toponymie van Nukerke", Annalen Geschied- en Oudheidkunige Kring van Ronse en Tenement van de Inde), XXIII, 1974.
- "Inventaris van de wind- en watermolens in de provincie Oost-Vlaanderen naar gegevens van het Archief van het Kadaster. Derde aflevering. De arrondissementen Oudenaarde en Sint-Niklaas", in: Kultureel Jaarboek voor de provincie Oost-Vlaanderen, XVI, 1962, 2 (Gent, 1963).
- Herman Holemans, "Oostvlaamse wind- en watermolens. Kadastergegevens 1835-1990. Deel 5. Gemeenten M-N", Opwijk, Studiekring Ons Molenheem, 2004.
- Julien Vandeputte, "De molens van het arrondissement Oudenaarde uit hun geschiedenis", Oudenaarde, 1974, p. 23-26.
- M. Verbeeck & A. Tack, "Inventaris van het cultuurbezit in België. Architectuur. Provincie Oost-Vlaanderen. Arrondissement Oudenaarde. Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 15N2, Brussel-Turnhout, 1998.
- Mola, "Aantal asomwentelingen van Oost-Vlaamse molens in 2010", in: /West-/Vlaams Molenblad, XXVII, 2011, 1, p. 51.
- E(ls) D(e) K(inderen), "Als vader dat nog eens mocht beleven? Peter Thomaes koopt molen "ter Hengst" te Nukerke", Levende Molens, XII, 1990, 4, p. 25.

Persberichten
- "De molen 'Ter Hengst' te Nukerke geklasseerd", in: De Ronsenaar, XVIII, 1961, nr. 15, p. 7;
- FO, "Tekeningen vertellen veel over dertiende eeuw", Het Nieuwsblad, 27.01.2011.
- "De wondere wereld van Peter Thomaes", De Weekbode, 25.04.2003.
- "Prachtige molenaarshoeve met gerestaureerde molen", boerderijentekoop.be (08.08.2012); zimmo.be (31.12.2012)
- MDVR (Marc De Venter), "Maarkedal. Molen Ten Hengst krijgt onderhoud", Het Laatste Nieuws, 06.08.2013, p. 15.
- Marc De Venter, "Nukerke. Te koop: historische molen. Terrein herbergt onder meer volledig gerenoveerde hoeve", Het Laatste Nieuws, 25.09.2015.
- MDVR (Marc De Venter), "Beschermde Molen Ter Hengst heeft nieuwe eigenaars", Het Laatste Nieuws, 23.04.2016.

Mailberichten
- Bernadette Van Dingenen (eigenares), 21.12.2017, 05.02.2019.

Overige foto's

transparant