De Hochtmolen (genoemd naar de abdij en het latere kasteel) ligt ten zuiden van het vroegere abidssenkwartier, aan de vijver die door de Molenbeek wordt gevoed. Het gebouw in baksteen met mergelstenen banden (zogenaamde speklagen), heeft negen traveeën en twee bouwlagen.

In de stichtingsacte van de Sint-Agatha-abdij van Hocht (als dochterabdij van de cisterciënzerabdij van Clairvaux) van ca. 1180 wordt de watermolen expliciet vermeld. Samen met het visrecht en tolrecht op de Maas behoorde de molen tot de geschonken goederen van de stichter van de abdij, Theodorus (Diederik) van Lodenaken, heer van Pietersheim. De molen bleef steeds verbonden met deze abdij en later met het kasteel Hocht (zie hierna in bijlage).

De watermolen had, samen met het abdijcomplex, eveneens te lijden onder de godsdiensttroebelen op het einde van de 16de eeuw en werd in 1603 herbouwd.

Eigenaars na 1840:
- voor 1844, eigenaar: Kaison Alfred, rentenier te Lanaken (bewoner van het kasteel Hocht)
- 1876, erfenis: du Monceau de Bergendael-Kaison graaf Eugène, rentenier te Lanaken
- 1884: de weduwe en kinderen
- 1902: de kinderen
- 1903, deling: a) du Monceau gravin Maria, rentenierster te Lanaken, b) de Lamberts Cortenbach - du Monceau baron Werner, rentenier te Lanaken
- 1905, verkoop: de Lamberts Cortenbach - du Monceau baron Werner, rentenier te Lanaken

De Bestendige Deputatie van de provincie Limburg keurde op 8 november 1848 de vastgestelde pegelhoogte van 1,180 meter goed. De toenmalige eigenaar was Alfred Kaison, bezitter en bewoner van het kasteel Hocht. Hij bezat tevens de (thans verdwenen) Heidemolen op de Molenbeek in de Heidestraat te Rekem.

De korenmolen werd in 1908 buiten gebruik genomen.

Het houten onderslagrad werd in 1930 afgebroken en vervangen door een turbine voor stroomvoorziening voor eigen gebruik. Dit gebeurde voor de officiële toelating, zoals blijkt uit een brief van 10 december 1930 van de hoofdingenieur van de provinciale technische dienst aan de gouverneur van Limburg. Deze hoofdingenieur verleende toch een gunstig advies voor de toelating, zodat het een regularisatie betrof.
Het proces-verbaal van de plaatsing van de peilnagels aan deze hydro-elektrische installatie, opgesteld op 26 februari 1931, bleef bewaard.

Een brand teisterde het gebouw. Het werd daarop verbouwd tot paardenstallen met aanpalend koetshuis. Hierbij werd de voorgevel grondig gewijzigd. De achtergevel, aan de zijde van de vijver, behield zijn kalkstenen kruiskozijnen. De inrichting, het waterrad (type onderslagrad) en het sluiswerk zijn verdwenen.

Op 29.06.1983 werd het molengebouw als deel van landgoed De Hocht beschermd als monument, omwille van historische en artistieke redenen. Op het einde van de 20ste eeuw volgde een ingrijpend herstel. Tijdens die werkzaamheden is een deel van het gebouw ingestort en verloren gegaan. Hierop werd het restant geruimd.

Lieven DENEWET, Herman HOLEMANS & Jan LOUBELE

Literatuur

Provinciaal archief Limburg. Proces-verbaal voor de plaatsing van peilnagels aan de Hoctermlen te Lanaken, 26.02.1931.
Provnciaal archief Limburg, Gunstig advies van de hoofingenieur aan de gouverneur van Limburg, voor de vervanging van de graanwatermolen met waterrad door een hydro-elektrische centrale met turbine, 10.12.1921.
Lieven Denewet, Inventaris van de Limburgse watermolens met hun pegelhoogtes (1846-1849), Molenecho's, 39, 2011, nr. 2
Herman Holemans & Werner Smet, Limburgse watermolens. Kadastergegevens: 1844-1980, Kinrooi, Studiekring Ons Molenheem, 1985
Jean Maenen, artikel in een publicatie van de Werkgroep Leefmilieu Lanaken
Marc Van de Cruys & Marc Cheron, De abdij van Sint-Agatha te Hocht, reeks Heraldiek van abdijen en kloosters (Homunculus uitgaven 2008)
J. Coenen, Het kasteel en de ruïne van Hocht. (Limburg, 26, 1946, p.147-158).
J. Coenen, Koor der Abdijkerk van Hocht. (Verzamelde Opstellen uitgegeven door den Geschied- en Oudheidkundige Studiekring te Hasselt, 4, 1928, p.32-28).
L. de Crassier, Histoire de la noble abbaye de Ste-Agathe à Hocht. (Publications de la Société historique et archéologique dans le Limbourg, 1926, p.55-245).
R. Deneef, Inspectieverslag. 1977.
M. Gorissen, Geschiedenis van het Maasland. De stichtingsoorkonde van Hocht. (Het Oude Land van Loon, 7, 1952, p.129-139).
M. Gorissen,  Geschiedenis van het Maasland. Hocht, zetel van een graafschap. (Het Oude Land van Loon, 5, 1950, p.138-145).
J. Maenen, Hocht. Lanaken, 1978.
C. Opsomer, Abbaye de Hocht à Lanaken, in Monasticon belge, 6, Province de Limbourg. Liège, 1976, p.161-173.
J. Paquay, De hoeven der kerkelijke instellingen in Limburg. (Verzamelde Opstellen uitgegeven door den Geschied- en Oudheidkundige Studiekring te Hasselt, 4, 1928, p.131).
J. Paquay, Les ventes des abbayes limbourgeoises. (Bulletin de la Société scientifique et littéraire du Limbourg, 42, 1928, p.29).
J. Paquay, De verkoop van domeingoederen in Limburg tot aan 't concordaat. (Bulletin de la Société scientifique et littéraire du Limbourg, 42, 1928, p.105-107).
R. Verdun, Restauratiedossier. 1976-1977.
Frieda Schlusmans, Inventaris van het cultuurbezit in België, Architectuur, Provincie Limburg, Arrondissement Tongeren, Kantons Bilzen - Maasmechelen, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 14N3, Brussel - Turnhout, 1996.
Info Ton Slings, Heerlen, 19.02.2014.
Info Jean Maenen,vzw KGOSSU - Koninklijke Geschied- en Oudheidkundige Studiekring St. Ursula, Lanaken, februari 2014.
Mailbericht Jan Loubele, Genk, 21.12.2014.