De Zandbergmolen was een houten korenwindmolen op de Zandberg, een vroegere hoger gelegen terrein met de, al dan niet natuurlijke, molenberg en windmolen, op 400 meter ten oosten van de kerk van Zele.

De Zandberg werd in de “Ommelooper ende Terrier ofte Landt ende Caertebouck der prochie van Zele (…)” van 1775 als “Sandberg” gekend. De benaming klimt zelfs op tot de 13de eeuw. De Zandberg als open ruimte werd vooral bepaald door de molen, maar ook gebruikt als jaarmarkt (sinds 1714) en als wedstrijdplaats door de aloude schuttersvereniging St. Sebastiaansgilde die tot 1794 deels eigenaar was van het terrein. Ze plaatsten het schuttersdoel op de top van de hoogste, rechtstaande molenwiek.

De houten korenwindmolen, later ook gekend als de “Zandbergmeulen” werd al vermeld in de 14de eeuw. In de 16de eeuw behoorde deze toe aan Frans Mettepenninghen.

Na de vernieling tijdens de godsdiensttroebelen rond 1580, werd de molen in 1605-1608 herbouwd.

In de 17de eeuw was hij in het bezit van Pieter Raes. Vanaf de tweede helft van de 17de eeuw baatte de familie Cornelis hem uit tot en met 1831, toen deze werd verkocht aan de familie Van Lierde. Zij baatten de graan-, wind- en rosmolen verder uit en moderniseerden deze, tot hij in onbruik geraakte rond de eerste wereldoorlog.

Molenaars in 1781 waren de gebroeders Emanuel en Joseph Emanuel Cornelis. Ze richtten in dat jaar een verzoekschrift aan de Financiële Raad om "continuatie" te bekomen van het octrooi dat vroeger verleend werd voor de korenwindmolen op de Zandberg. Tevens wilden ze deze molen "erplaetsen" op een "zeer naergeleghen plaetse genaemd t'hoflandt". Aan dat laatste werd niet voldaan. 

Eigenaars na 1830:
- tot 1831: familie Cornelis
- mei 1831, verkoop: Van Lierde Jan-Baptist, molenaar te Zele
- 17.03.1870, erfenis: de erfgenamen (overlijden van Jan-Baptist Van Lierde)
- 23.05.1877, verkoop: Van Lierde-De Clercq Joannes Joseph, molenaar te Zele (notaris Schicks)
- 18.10.1912, erfenis: a) (voor vruchtgebruik) Van Lierde-De Clercq Joannes Joseph, de weduwe, b) (voor 1/2 naakte eigendom) Van Lierde Remi, molenaar te Zele en c) (voor 1/2 naakte eigendom) Van Lierde Jules, molenaar te Zele (overlijden van Joannes Joseph Van Lierde)
- 21.03.1921, erfenis: a) Van Lierde Remi Joseph, molenaar te Zele en b) Van Lierde Juliaan Adolf, molenaar te Zele (overlijden van de weduwe De Clercq van Joannes Van Lierde)

Het onweer van  zondag 18 mei 1890 bracht grote schade toe aan de molen. Een van de wieken slingerde in "duizenden splinters" weg, kwam in de vensters van woonhuizen terecht en verbrijzelde deze. Twee van de teerlingen zijn beschadigd. Een van de zijwanden is geschonden. Binnenin zouden de maalstenen gebarsten zijn. Molenaar Jozef Van Lierde leed een groot verlies, want hij was niet verzekerd. Toch werd de schade hersteld.

In het kader van urbanisatiewerken werd de molen in 1929 onteigend. Op donderdagvoormiddag 17 december 1931 werd de molen gesloopt. Er was geen grote inspanning voor nodig, veel hout was vermolmd. In één van de hoofdbalken was het jaartal 1605 ingekapt. Dat wijst op een heroprichting na de troebelen.

Het voormalige molenaarshuis en de bijhorende hoeve en maalderij bestaan nog in sterk verbouwde toestand. Een gerecupereerde gevelsteen vermeldt de benaming “’t Molenhof”, ter hoogte van de Dr. Victor Van Cauterenstraat nr. 37. Het vroegere molenaarshuis werd eveneens reeds vermeld in de “Ommelooper (…)” van 1775, maar is in kern mogelijk nog ouder.

De Zandberg is momenteel een straatnaam en een groot rechthoekig plein in het centrum van Zele doorsneden door de Aloïs De Beulelaan, begrensd door de Dr. Victor Van Cauterenstraat, de Dendermondebaan en de Dokter Armand Rubbensstraat, heden ingericht als parking. Het nieuwe gemeenschapscentrum aan de Zandberg, gebouwd in 2012-2013, werd "De Wiek" gedoopt, als verwijzing naar de molen als naar iets dat altijd in beweging is.

Lieven DENEWET & Herman HOLEMANS

Archieven
Algemeen Rijksarchief Brussel, Financiële Raad, nr. 1914. Verzoekschrift door de gebroeders Emanuel en Joseph Emanuel Cornelis om "continuatie" te bekomen van het octrooi dat vroeger verleend werd voor de korenwindmolen op de Zandberg en om deze molen te verplaatsen naar een dichtgelegen perceel genoemd het Hofland, 1781.

Gedrukte bronnen
De Werkman, 23.05.1890, p. 2. (schade door onweer)
Land van Aalst, 25.05.1890 (schade door onweer)

Werken
L. Boone, F. Coene & A. Coucke, "Een huis op de Zandberg. Geschiedenis van een huis en zijn bewoners" (Heem- en Oudheidkundige Kring Zele, Jaarboek Nr. 32, 2001, p. 45-102).
Lieven Denewet, "Honderd bespookte molens in Vlaanderen. Een verzameling molensagen van de kuststreek tot het Maasland", Molenecho's, XX, 1992, 3-4, p. 188-191, 225.
M. Pieters, "Eenen coorenwintmolen ende rosmeulen... genaemt Santbergh Molen te Zele", in: Ons Heem, jg. 46, 1992, 1, Louwmaand, p. 40.
Lieven Denewet, "Honderd bespookte molens in Vlaanderen. Een verzameling molensagen van de Kuststreek tot het Maasland", Molenecho's, XX, 1992, nr. 2-3.
Lieselotte Cowie, "Gebouw wellicht voor zomer open. Gemeenschapscentrum wordt De Wiek gedoopt", Het Nieuwsblad, 04.09.2013.

Mailberichten
Michel Christiaens (Balegem) aan Frans Weemaes (Terneuzen), 02.02.2015