De Rootmolen is de laatste nog maalvaardige molen  van het dozijn watermolens waaraan de Mombeek ooit de noodzakelijke energie leverde. De naam van de beek -"Mombeek" is een samentrekking van Molenbeek - beklemtoont de grote dichtheid van watermolens langs deze Haspengouwse waterloop. Uitzonderlijk is dit hoegenaamd niet, want er zijn in Vlaanderen diverse molenbeken.

Zowat driekwart kilometer stroomopwaarts treurt het restant van de Wintershovenmolen, ca. anderhalve kilometer stroomafwaarts staat de Bombroekmolen zonder binnenwerk. Zowel de Wintershoven- als de Bombroekmolen staan bij de westelijke rand van de Mombeekvallei, ter hoogte van de tussenliggende Rootmolen stroomt de beek vlak bij de oostelijke valleirand. Het alternerend voorkomen van watermolens aan deze en gene zijde van de vallei is een normaal verschijnsel. Men kon enerzijds de molengebouwen funderen op een stabielere ondergrond en anderzijds vergemakkelijkte het de creatie van een kunstmatige waterval die het molenrad draaiende hield. De Mombeek heeft immers geen natuurlijke watervallen; om deze te creëren waren er een aantal ingrepen nodig.

Enkele hectometers stroomopwaarts van de Rootmolen wordt het water van de Mombeek via een artificiële molensloot naar de molensite afgeleid. Deze molensloot is een rechtlijnig kanaal met -mede dankzij de stuw ter hoogte van de molen- een geringer verval dan de originele loop. Onmiddellijk voorbij de molenkolk zwenkt de beek naar links om even verder terug in de originele bedding te stromen. Je kan het in feite dus zo stellen dat de Mombeek ter hoogte van de Rootmolen als het ware ontdubbeld is.

Reeds aan het eind van de 13de eeuw was er sprake van een watermolen te Vliermaalroot. Het oudste citaat dateert uit 1284 en is gebaseerd op de omschrijving "een leenroerige molen van het z.g. Eijckelgaet". Vermoedelijk betreft het de historische voorloper van de huidige Rootmolen, ingeplant op de plaats waar de antieke weg Tongeren-Kempen de Mombeek zeer dicht benadert. Vanaf het begin van de 14de eeuw tot aan het eind van de 18de eeuw heet de molen de "Vranckenmolen", een referentie naar de toenmalige eigenaar ... Franco van Rendelborne. In het begin van de 15de eeuw staat Renier van Rendelborne zijn molenrechten af aan de familie van Repen, heer van Guigoven. De heren van Guigoven blijven tot in het begin van de 18de eeuw eigenaar van de Vranckenmolen; zij vertrouwen de exploitatie toe aan molenaar-pachters.  De latere eigenaars én tevens molenaars zijn de families Corselius en Swerts en tenslotte vijf generaties Knapen. Molenaar Henri-Joseph Knapen (1861-1951) was ruim een kwarteeuw tevens burgemeester van Vliermaalroot.

Op de Ferrariskaart (ca. 1775) is de molen aangeduid doch niet benoemd. Op kaarten en in documenten van na 1800 staan de benamingen Roodtmolen of Rootmolen; in het dialect spreekt men sedertdien over de "Troùetmeule". Vanaf 1822 werd er, naast graan, ook mout ten behoeve van de plaatselijke brouwerijen gemalen.

De Bestendige Deputatie van de provincie Limburg keurde op 30 juni 1847 de vastgestelde pegelhoogte van 1 meter goed. De toenmalige eigenaar was Henri Knaepen-Massouls.

Eigenaars na 1840:
- voor 1844, eigenaar: Knapen-Massouls Hendrik, molenaar te Vliermaalroot
- 1888: en kinderen
- 1898, verkoop: a) Knapen-Poesmans Pieter, landbouwer te Vliermaalroot (voor 1/2), b)
Knapen-Lambrechts Joseph, molenaar te Vliermaalroot (voor 1/2)
- 1923, erfenis: Knapen-Lambrechts Joseph, molenaar te Vliermaalroot
- 1955, erfenis: Knapen-Gielen Victor, molenaar te Vliermaalroot
- 1979: nog dezelfde eigenaar als in 1955 (Victor Knapen overleed in 1987)
- 2014, eigenaar: Driessen Jan & Bruyndonckx Patricia

In 1946, net na de Tweede Wereldoorlog, werd het buitenwerk gemoderniseerd: een betonnen constructie verving het houten sluiswerk.

De Rootmolen, een graanwatermolen van het onderslagtype, bleef tot 1971 in functie en raakte nadien, mede door inactiviteit en vandalisme, in verval. In 1989-90 werd ze door de toenmalige eigenaar Ivan Jordens echter vakkundig gerestaureerd en opnieuw maalvaardig gemaakt, met de hulp van Frans Van Nuffel uit Hasselt, afkomstig van een molenaarsfamilie. Het binnenwerk, bestaande uit twee maalstoelen, is afkomstig van een in 1919 ontmantelde watermolen uit Glons op de Jeker.
Het huidige onderslagrad is een rad met houten spaken; de ijzeren velgen en alpen. Het werd in 1955 vervaardigd door een plaatselijke smid, naar het model van het rad van de Wintershovenmolen, op initiatief Victor Knapen (+1987), de laatste beroepsmolenaar.  
Binnen- en buitenwerk zijn met elkaar verbonden door een massieve eiken as.

Thans is de Rootmolen één langgerekt complex, haaks georiënteerd op de Herestraat. De aan de straat palende molenaarswoning (Herestraat 11) dateert uit het eerste kwart van de 20ste eeuw. Het achterliggend molenhuis werd gebouwd in de eerste helft van de 19de eeuw maar werd later ingrijpend verbouwd en gerenoveerd. Het laadvenster in de zuidgevel refereert naar de vroegere functie. Beide delen vormen thans een bouwkundig geheel. Zowel op de Ferrariskaart (ca. 1775) als in de Atlas der Buurtwegen bestaat de molen uit twee losstaande gebouwen. Omwille van het private karakter en zijn integratie in de lintbebouwing van de Herestraat, valt de Rootmolen in het huidig straatbeeld helemaal niet op. Temeer daar je - eveneens omwille van de lintbebouwing - geen flauw vermoeden hebt van de nabijheid van de Mombeek ... amper enkele tientallen meter van de openbare weg ter hoogte van de molensite. Maar als het stil is, hoor je vanop straat het ruisen van het duikend water aan het sluiswerk. En dat het sensibiliseren voor meer milieubewustzijn en burgerzin nog verre van "af" is, ervaren de eigenaars maar al te vaak. "Je hebt geen idee van wat wij hier, net voor de sluis, allemaal uit het water vissen: plastic-verpakkingen, slachtafval, snoeihout en nog veel meer probleemmateriaal dat niet thuis hoort bij zulk een historisch complex en zijn landschappelijke valleicontext."

De voormalige graanzolder van het molenhuis is gerenoveerd tot een gezellige vakantiewoning met een ingerichte keuken, een slaapkamer, een badkamer en een zithoek met glaswand zodat je er een nostalgisch zicht op de steenzolder  hebt. Er kunnen vier tot zes personen verblijven. Voor het grote keukenraam bevindt zich een naar het zuiden georiënteerd terras. Via de buitentrap kan je afdalen tot vlakbij de molensloot om in alle rust en stilte het intacte buitenwerk van de voormalige watermolen te bekijken ... industrieel erfgoed dat in Vlaanderen alsmaar schaarser wordt! De gasten worden uitgenodigd voor een kleine rondleiding terwijl de molen vrij draait. Verder kan je tijdens je verblijf kennismaken met de deugddoende werking van magneetproducten. Vlakbij is er een ruime tuin met speeltuigen en een vijver voor waterpret, even verderop een authentieke Haspengouwse boomgaard, een moestuin en rietveld. In de molen zijn didactische platen aangebracht.

Een pikant detail. Eertijds werd de molen aangedreven door waterkracht. De huidige vakantiewoning wordt verwarmd met zonne-energie. De Rootmolen draaide eeuwenlang en werkt nu nog steeds op basis van hernieuwbare energiebronnen  ... de enige visie met een duurzame toekomst! Het ligt in de bedoeling om in de toekomst opnieuw energie en elektriciteit te genereren op basis van waterkracht op voorwaarde dat dit ook economisch haalbaar en rendabel is. Ideeën en praktijkervaring zijn steeds welkom.

Pierre Diriken, Daniël Bogaerts, Eddy Valgaerts, Lieven Denewet

Daniël Bogaerts & Eddy Valgaerts, "Kortessem, een rijk molenverleden", Kortessem, Gemeentebestuur, 1990, 232 p.;
Lieven Denewet, "Inventaris van de Limburgse watermolens met hun pegelhoogtes (1846-1849)", Molenecho's, 39, 2011, nr. 2
Herman Holemans & Werner Smet, "Limburgse watermolens. Kadastergegevens: 1844-1980", Kinrooi, Studiekring Ons Molenheem, 1985;
Bert Van Doorslaer, "Met de stroom mee of tegen de wind in? Molens in Limburg", Borgloon/Rijkel, Provinciaal Centrum voor Cultureel Erfgoed, 1996.