De Roomansmolen is een watermolen op de Maarkebeek aan de oostzijde van de Kokerellestraat (nr. 10), op 200 meter ten noorden van de kerk.

De molen kreeg zijn naam naar de laatste molenaars Roman (zie hierna het overzicht van de eigenaars).

De molen werd voor 1573 gebouwd. Hij wordt vermeld in de penningkohieren van Maarke  van 1573 (f° 1r°), met als pachter Pieter de Hase: "Pieter de Hase haut in pachte van mijnheere van Maarke zijn cooren watermuelen hanghende bij der kercken van Maercke voor 13p. gr."; - "ande muelen te Gansbeke" (Ibidem).

De molen was in het bezit van de opeenvolgende heren van Maarke en vervolgens van de erven De Potter d'Indoye te Gent.

In de loop der tijden onderging de molen heel wat wijzigingen. Hij is nu in het verlengde van de molenaarswoning gelegen.

In de voordeur staat gegrift: C.L. Vuÿe tot Maercke. Rond 1800 was C.L. Vuÿe er molenaar.

We zien de watermolen aangeduid op, steeds zonder benaming:
- Villaretkaart (1745-1748) 
- Ferrariskaart (ca. 1775) 
- Atlas der Buurtwegen (ca. 1842)
- Topografische kaart van Vandermaelen (ca. 1850)
- Kadastrale Poppkaart (ca. 1855)

Uit het proces-verbaal van de gemeente Maarke-Kerkem uit 1820:
"Il y a dans la commune de Maerke-Kerckem trois moulins à eau dont deux appartiennent à Mr. Van Sassegem de Gand, l'un situé Section A n° 312, servant à moudre du grain et l'autre Section A n° 712 servant à moudre l'huile. L'expert n'ayant pu se procurer les baux, a dû se borner à prendre des renseignements dans la commune, dans celles voisines et à établir une juste proportion entre les propriétés. Ils les estime d'égale valeur et devoir (sic) être portés à un revenu brut chacun de fl. 105 dont le tiers déduit pour frais d'entretien et réparation porte un revenu net à fl. 70. Le troisième appartenant à Mr. Versmessen de Gand et situé Section A n°247bis. Il sert à moudre du grain. L'expert l'estime de la même valeur que les deux précédents d'après les renseignements. Toutefois qu'il s'est procuré sur sa valeur locative et son produit annuel donc en revenu net de fl. 70."

De watermolen werd in 1834 ingedeeld in klasse 1, met een kadastrale waarde van 228 frank.

Rond 1900 werd het draaiende werk vervangen door gietijzeren overbrengingen en kon ook met een motor gemalen worden. De laatste molenaar, Petrus Roman-Verplanken, eigenaar sinds 1961, maalde nog tot rond 1965 met het water en met de motor. Het waterrad werd in 1970 verwijderd. Het draaiende werk is nog aanwezig, met drie steenkoppels en een haverbreker. Uitzonderlijk is dat de overbrenging van de wateras naar de maalas niet konisch is: beide assen liggen horizontaal.

Op 17 februari 1994 werd de molen beschermd als monument (met ingebrip van het molengebouw, de bakoven, de oeverversterkingen en sluismuren) en samen met de omgeving (watermolensite met stuw) als dorpsgezicht (Belgisch Staatsblad, 09.06.1994). De huidige eigenaar Clothaire De Deken restaureerde het hele molencomplex.

Spijtig genoeg is er geen waterrecht meer. Er is een verval van 0,6 meter. Er wordt geijverd een nieuw metalen bovenslagrad te plaatsen naar het model van het oude, dat nu in de tuin ligt.

Eigenaars na 1820:
- 1820, eigenaar: van Saceghem Thadeus en consoorten, te Gent
- 1854, deling: a) de Potter d'Indoye-de Bay Joseph Jean Ghislain (voor 57/96), eigenaar te Melle, b) de Potter d'Indoye Nathalie Marie Ghislaine (voor 38/152), eigenares te Gent en c) de Potter d'Indoye Marie Colette Ghislaine (voor 38/152), eigenares te Gent (registratie op 18.05.1854 - notaris Lammens)
- 07.08.1874, erfenis: de Potter d'Indoye Joseph Jean, eigenaar te Melle (notaris De Bay)
- 08.10.1892, erfenis: de Potter d'Indoye-Vanderstraeten Waillet Joseph, zonder beroep te Kluizen (overlijden van Jean-Joseph Ghislain Corneille de Potter d'Indoye)
- 16.02.1917, erfenis: de weduwe en de kinderen (overlijden van Joseph de Potter d'Indoye)
- 08.05.1935, deling: de Potter d'Indoye-Ruzette Joseph Paul Charles, zonder beroep te Gent (notaris Van der Eecken)
- 28.07 1961: Petrus Leon Roman (molenaar) en echtgenote Irma Verplanken (notaris Vande Eecken).
- 1986, verkoop: De Deken Clothaire, Maarke-Kerkem

Lieven DENEWET & Herman HOLEMANS

Maarke en de abdij van Ename
Rijksarchief Gent, Abdij van Ename
- nr. 1787. Denombrement van de heerlijkheid Maarke, 1532, 1 stuk
- nr. 1788. Diverse stukken betreffende het denombrement van de heerlijkheid Maarke, 1617-1619, 3 stukken
- nr. 1789. Uittreksel uit het rente- en cijnsboek van de abdij m.b.t. Maarke, z.d., 1 stuk
- nr. 1790. Akte van ridder Louis Bertaus, waarbij hij de schenking aan de abdij goedkeurt van een partij weidegrond te Maarke, 21 mei 1260, 1 charter
- nr. 1791. Akte van Arent, heer van Maarke, m.b.t. het delven van een gracht op een erf van de abdij te Maarke, 21 oktober 1327, 1 charter
- nr. 1792. Akte van Robrecht van Rocquenghien, heer van Kerkem, m.b.t. een overdracht van goederen aan de abdij te Kerkem door Simon van Lalaing, 12 mei 1470, 1 charter.
- nr. 1795. Diverse pachtcontracten, 15de-18de eeuw, 1 bundel
- nr. 1800. Stukken i.v.m. een proces voor de Raad van Vlaandere van de abdij ende grote landeigenaars en pachters te Maarke tegen de wethouders van Maarke i.v.m. de vaststelling van de prijs van gronden en belastingen, 1726 (met bijlagen en retroacten), 1 bundel

Archieven
- Stadsarchief Gent, Penningkohieren van Maarke (1573), f° 1 r°
- Villaretkaart (1745-1748) 
- Ferrariskaart (ca. 1775) 
- Atlas der Buurtwegen (ca. 1842)
- Topografische kaart van Vandermaelen (ca. 1850)
- Kadastrale Poppkaart (ca. 1855)

Werken
Marc Vuylsteke, "Oorkonde voor geslaagde restauraties aan familie Clothaire De Deken-Desodt, eigenaars van de Romansmolen", in: Heemkring Maarkedal, 1999, nr. 7, p. 21;
Clothaire De Deken, "Drie kinderen lieten het leven rond de molens van Maarkedal", in: Heemkring Maarkedal, 1998, nr. 6, p. 18;
Clothaire De Deken, "Speculaties en zekerheden rondom de Romansmolen te Maarke", in: Heemkring Maarkedal, 1998, nr. 5, p. 24;
P. Bauters & R. Buysse, "De Oostvlaamse watermolens. Inventaris 1980", Gent, 1980 (Kultureel Jaarboek voor de provincie Oost-Vlaanderen. Bijdragen, nieuwe reeks, 11);
P. Bauters, "Oostvlaams molenbestand 1986", Gent, 1985 (Kultureel Jaarboek voor de provincie Oost-Vlaanderen. Bijdragen, nieuwe reeks, 25);
Julien Th. Vandeputte, "De molens van het arrondissement Oudenaarde uit hun geschiedenis", Oudenaarde, 1974;
Inventaris van de wind- en watermolens in de provincie Oost-Vlaanderen naar gegevens van het Archief van het Kadaster. Derde aflevering. De arrondissementen Oudenaarde en Sint-Niklaas", in: Kultureel Jaarboek voor de provincie Oost-Vlaanderen, XVI, 1962, 2 (Gent, 1963);
Herman Holemans, "Oostvlaamse wind- en watermolens. Kadastergegevens 1835-1990. Deel 5. Gemeenten M-N", Opwijk, Studiekring Ons Molenheem, 2004;
"Monumentenzorg: ieders zorg. As: watermolen. - Herzele: de 'Te Rullegem'-molen. - Maarkedal: de Romansmolen. - Overpelt: De Sevensmolen. - Stene: de windmolen", in: "Ons Molenheem", Kinrooi, 1989, 19-25, ill.;
Robert Desart, "Les Moulins à Eau du Hainaut et des Flandres", Soignies, Lemaire, 1968, p. 112; Clothaire De Deken, "Speculaties en zekerheden rondom de Romansmolen te Maarke" in: Businarias, Viermaandelijks tijdschrift van de Heemkring Businarias, Maarkedal, jg. 2, 1998, p. 24 e.v., ill.
P. Crombé, "Archaelogisch inventaris Vlaanderen, Band VIII - Maarke-Kerkem", Gent, 1987.
M. Verbeeck & A. Tack, "Inventaris van het cultuurbezit in België, Architectuur Provincie Oost-Vlaanderen, Arrondissement Oudenaarde, Kanton Oudenaarde", Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 15N2, Brussel - Turnhout, 1998.

Persberichten
- Pierre Penninck, "Bezeten van water en beweging. In de kijker Peter, Jo en Clothaire De Deken koesteren erfgoed watermolens", Het Nieuwsblad, 21.03.2009.
- "Romansmolen, Maarke-Kerkem", Het Nieuwsblad, 21.03.2009.
- JVW, "Overstromingsgebieden op Maarkebeek", Het Nieuwsblad, 29.11.2011

Mailberichten
- Maarten Osstyn Adegem, 05.05.2014
- Clothaire De Deken, 14.05.2021.