De Geluveldmolen is een houten korenwindmolen, type staakmolen met vliegende gaanderij. aan de noordoostzijde van de Oude Komenstraat, in het verlengde van Geluveldplaats, op één van de hoogste punten van het dorp, 150 meter oostwaarts van de kerk.

Hier stond sinds de Middeleeuwen de banmolen, toebehorend aan de heerlijkheid "Gheluvelt". Het was de ingezetenen van de heerlijkheid aldus verboden granen te laten malen in een andere molen. De onderhorigen van de heer waren verplicht hun koren op die molen te laten malen. Alleen de heer had het recht op zijn grondgebied een molen op te trekken.

Antheunis van der Stoct,  heer van Geluveld, was in 1473 eigenaar van een ‘behuusde hofstede' en bezat het recht om een ‘wyntmeulne' op te trekken . In de Archives Départementales du Nord te Rijsel vonden we dat de windmolen van Geluveld in 1480-1490 vernield werd om pas in 1550 weer te verrijzen krachtens een octrooi van keizer Karel.

De molen staat getekend op de kaart van Antonius Sanderus van 1641. Toen was Jan de Vooght de heer van Geluveld.

Van 1737 tot 1966 was de molen eigendom van de adellijke familie Keingiaert de Gheluvelt.

In 1791 was Albert Charles Devos de molenaar op Geluveldmolen. Hij was eveneens schepen. Hij had als zonen Lucas, Eugeen, Charles, Pieter en Joseph, alle molenaar van beroep. Zo bleef de molen uitgebaat door een Devos tot 1830. Oude documenten spreken met betrekking tot Maria van de Kelder, weduwe van Lucas Devos, als zijnde molenarisse, winkelierigge en bakkerinne. Vanaf 1830 is Eugeen Vuylsteke de ‘molder' op de banmolen, opgevolgd door François Vanheule in 1834. Vanaf 1856 is Charles Igodt de molenaar, na 1860 Jan D'Hooghe en nog later Joannes Vanderstraeten van Zandvoorde. Begin de jaren 1880 werd Frederic ("Fré") Verhellen (Ooike 1843 - Geluveld 1912) de molenaar. Voorheen was hij molenaarsknecht geweest in Heurne en Ooike bij Oudenaarde en sinds de jaren 1870 te Beselare (Bergmolen). Zijn zoon Charles Louis Verhellen (Geluveld 1892 - Moeskroen 1958) was de molenaar bij het uitbreken van de eerste wereldoorlog, waarin hij oudstrijder werd.

De molen van de familie Keingiaert de Gheluvelt werd neergeschoten door de Duitse Richtkanonnier Dinkel van de 9de Batterij van 54ste Würtembergs Artillerie Regiment op 27 oktober 1914. Hij trof raak van op de wijk De Oude Hond.

In 1923 kocht juffrouw Leonie Keingiaert de Gheluvelt de Plaatsmolen van Watou aan. Zij was burgemeester van Geluveld: de eerste vrouwelijke burgemeester van België! Haar vader was burgemeester van Ieper geweest op het einde van de 19de eeuw. Deze adellijke famiie speelde een belangrijke rol in de regionale politiek. In Geluveld bezat men een kasteel, dat tijdens de Eerste Wereldoorlog werd vernield en in de jaren 1930 in dezelfde stijl op de vroegere plaats werd herbouwd. In een poging het verleden te reconstrueren besloot Leonie Keingiaert dan ook de molen van Alfons Doolaeghe aan te kopen en in Geluveld te herbouwen op de plaats van de verwoeste voorganger.

De molenbelt moest weer aangelegd worden waarop de molen verrees. De opbouw in 1923 gebeurde door molenbouwer Charles-Louis Capon uit Wervik. Om een goede windvang te verzekeren, werd de windmolen op uitzonderlijk hoge teerlingen geplaatst, waardoor het noodzakelijk was een hangende gaanderij aan te brengen. Hij draaide voor het laatst op 29 oktober 1926. Jules Devos, de waard van de herberg 'Het Brouwershof' was nu de molenaar van dienst. Omdat de Geluveldmolen niet aangepast was aan de veranderde tijdsomstandigheden (b.v. door het ontbreken van een hulpmotor en van een builmolen), werd de molen na vier jaar al stilgelegd.

De molen raakte volledig in verval. Eind de jaren 1970 werd een restauratiebestek opgemaakt door ir.-arch. Walter Snauwaert uit Oostende (°Ingelmunster 1928 - +Oostende 2011). Het College van Burgemeester en Schepenen van de gemeente Zonnebeke sloot op 7 november 1980 een overkomst met deze architect. Hierbij werd de molen, samen met de standplaats (4 a 20 ca) aan de architect verkocht voor de prijs van 1 frank. De belangrijkste bepaling van die van de restauratie: "De koper verbindt zich er toe in elk geval de molen ter plaatse te laten restaureren in zijn oorspronkelijke staat op voorwaarde dat de gebruikelijke toelagen bekomen worden en mits gunstig advies om de molen ter plekke te behouden."

In 1982 werden de pestelroeden uitgehaald en in 1992 werd de molen volledig ontmanteld. Gelukkig werden de onderdelen "ingepakt" en kocht de gemeente Zonnebeke in 2005 de molen opnieuw aan (voor 7500 euro) van de vorige eigenaar, Walter Snauwaert, om hem op het grondgebied van de gemeente weer te bouwen en maalvaardig te laten herstellen.
Burgemeester Dirk Cardoen van Zonnebeke verklaarde in 2009 dat het restauratiedossier niet voor 2013 zal opgestart worden. Aangezien het gemiddeld vijf jaar duurt tussen de start van een dergelijk dossier en de realisatie, valt nu helaas geen heropbouw te verwachten voor 2015 à 2020.

Op 16 januari 2012 verleende het college van burgemeester en schepenen van Zonnebeke een bouwkundige vergunning aan Lecarbo bvba uit Zonnebeke om achter de woning van de Kasteelstraat nr. 2 (kadasterperceel Zonnebeke, 4de afdeling, Geluveld, sectie A 648k) een werkplaats (voor herstellingen van machines) met bureel te bouwen, na de sloop van een bestaande loods op deze site. De nieuwe loods werd vlak naast de molenberg opgericht. De molen was al sterk ingebouwd en is nu zodanig ingesloten, dat een herbouw op deze plaats niet meer wenselijk is. Er dient een nieuwe standplaats gezocht te worden. Verplaatsing buiten de gemeente is evenwel niet toegestaan, omwille van het koopcontact in 2005 van de gemeente Zonnebeke.

Eigenaars vanaf 1830:

- voor 1834: Keingiaert de Gheluvelt Louis Bruno (de pachter is Vanheule François)
- 12.12.1847, erfenis: de kinderen: a) Keingiaert François, burgemeester te Geluveld; b) Keingiaert Sophie, eigenares te Brugge; c) Keingiaert Rosalie, eigenares te Ieper; d) Keingniaert Emilie, echtgenote Brunon Amedée, burgemeester te Ieper; e) Keingiaert Virginie, echtgenote Eisenloffel Adolphe, miitair te Mons; f) van Rode Charles, postbeambte te Ieper; g) van Rode Emilie, eigenares te Antwerpen; h) van Rode Eugène militair te Antwerpen; i) van Rode Adeline, minderjarige te Antwerpen (overlijden van Louis Keingiaert de Gheluvelt)
- 04.06.1849, deling: Keingiaert de Gheluvelt-Buyse Franciscus Bruno, eigenaar te Geluveld (notaris Renty)
- 11.08.1876, erfenis: de weduwe en de kinderen (overlijden van Franciscus Keingiaert de Gheluvelt)
- 10.02.1879, deling: de weduwe (notaris Vandermeersch)
- 25.01.1896, erfenis: a) Keingiaert de Gheluvelt Bruno Gustaaf Frans, eigenaar te Geluveld en b) Smeysters-Keingiaert de Gheluvelt Jean Baptiste Emile, eigenaar te Sint-Joost-ten-Node (overlijden van de weduwe Buyse van Franciscus Keingiaert de Gheluvelt)
- 10.12.1898, deling: Keingiaert de Gheluvelt Bruno Gustaaf Franciscus, ingenieur te Geluveld (notaris Vandermeersch)
- 08.12.1903, erfenis: Keingiaert de Gheluvelt-Catteau Bruno Gustaaf Franciscus, de weduwe en b) Keingiaert de Gheluvelt Leonia Charlotta, eigenares te Geluveld (overlijden van Bruno Keingiaert de Gheluvelt)
- 13.11.1906, deling: a) Keingiaert de Gheluvelt-Catteau Bruno Gustaaf Franciscus, de weduwe (voor vruchtgebruik) en b) Keingiaert de Gheluvelt Leonia Charlotta (voor naakte eigendom), eigenares te Geluveld (notaris Guillemyn)
- 24.11.1909, einde vruchtgebruik: Keingiaert de Gheluvelt Leonia Charlotta, eigenares te Geluveld (overlijden van mevr. Catteau)
- 28.02.1966, erfenis: Vereniging van de Adel van het Belgische Rijk, te Brussel (overlijden van Leonie de Keingiaert de Gheluvelt)
- 06.01.1971, verkoop: Provincie West-Vlaanderen (beslissing gouverneur)
- 13.08.1979, verkoop: Gemeente Zonnebeke
- 20.12.1982, verkoop (van het gebouw): Snauwaert-Vercamer Walter, ingenieur-architect te Oostende
- 2005: Gemeente Zonnebeke

Zie ook: Watou, Plaatsmolen

Lieven DENEWET

NVZ, "Wordt de Geluveldmolen ooit nog gerestaureerd?" Krant van West-Vlaanderen, editie Westhoek, 23.08.2019, p. 61
Geluveld. Nq sensibiliseringsacties in 1978 en 2009 stelt Molenzorg Vlaanderen vzw de molen van Geluveld opnieuw in het daglicht. Directe aanleiding is het gerucht dat stappen worden ondernomen om de wettelijke bescherming van de molen op te heffen.
"De Geluveldse molen bestond zeker al in 1641, want hij staat getekend op de kaarten van Sanderus. Van 1737 tot 1966 was de molen eigendom van de adellijke familie Keingiaert de Gheluvelt" zegt molenkenner Lieven Denewet. "De molen werd tijdens WO I door de Duitsers vernield. In 1923 kocht Léonie Keingiaert de Gheluvet de Plaatsmolen in Watou. Ze liet hem afbreken en terug opzetten in Geluveld, op dezelfde plaats waar de vooroorlogse molen stond. Er werd een kunstmatige heuvel gemaakt om een betere windvang te garaneren. De molen heeft maar een viertal jaar gemalen. In oktober 1926 werd hij stilgelegd dels omdat de kasteelvrouw geen verbeteringen wilde aanbrengen. Na het stilleggen begon meteen het verval."
"Na haar overlijden in 1966 gingen al haar eigendommen, waaronder de molen, naar De Vereniging van de Adel van het Koninkrijk België en baron Henri d'Udekem d'Acoz werd belast met het toezicht. In 1971 werd de molen verkocht aan de provincie die hem in 1977 doorverkocht aan de gemeente Zonnebeke voor een symbolische frank. In 1980 verkocht toenmalig burgemeester Pul Priem de molen aan architect Snauwaert uit Oostende. In juli 2005 kocht het gemeentebestuur, onder leiding van burgemeester Dirk Cardoen, de molen terug voor 7.500 euro."
In fases
De Geluveldse molen werd destijds een beschermd monument, maar de restauratie bleef maar aanslepen. De hoge kosten zijn er de oorzaak van. "We zijn met 'Red de Geluveldmolen' nu een nieuwe sensibiliseringsactie gestart", zegt Lieven Denewzet. "Het gaat om een middeleeuwse mlensite. Het is tevens een oorlogsrelict en de laatste van de ruim 40 Zonnebeekse windmolens. Daarbij is het een van de twee laatste grote West-Vlaamse molendossiers en wereldwijd de op één na laatste staakmolen met een vliegende gaanderij;"
"We zijn realistisch genoeg dat de restauratie niet in een keer kan gebeuren. Vandaar dat we voorstellen om eerst enkel de molenvoet aan te pakken en pas over vijf jaar de herstelde houten bovenbouw aan te pakken. Het ou mooi zijn, mocht dit kunnen gebeuren in het Léonie Keingiaertjaar. Als de nu goed ingepakte molen maar niet weggenomen wordt."
Geen prioriteit
In een reactie stelt burgemeester Dirk Sioen (#Team8980) dat de molen onder onroerend eerfgoed valt en zo aan regels gebonden is. "De restauratie zou een hoop centen kosten en er zijn nu andere prioiriteiten. Daarbij zaal de molen op de plaats waar hij nu staat, nooit meer kunnen draaien wegens te weinig windvang door de gebouwen errond. Misschien moeten we uitzien naar een andere plaats of op de huidige plaats een kleine molen plaatsen naar hetzelfde model. Alle mogelijkheden blijven open, maar het zal niet voor direct zijn", aldus de burgemeester.
Onderschrift foto: Al jaren staat het karkas en de voet van de molen met bijhorende stukken ingepakt nabij het dorpsplein. (foto ZB).

Erik De Block, "Kan Geluveldmolen nog gered worden? Vzw Molenzorg Vlaanderen klopt aan bij gemeente Zonnebeke voor restauratie", Het Laatste Nieuws, 27.08.2019.
Foto: Maxime Petit De molen is al lang in slechte staat en werd destijds deels ontmanteld. Onder andere de wieken zijn weg.
Zonnebeke.De vzw Molenzorg Vlaanderen lanceert de sensibiliseringsactie ‘Red de Geluveldmolen’. “Niet alleen is het een middeleeuwse molensite, het is ook een oorlogsrelict en de laatste van veertig Zonnebeekse windmolens”, zegt voorzitter Lieven Denewet.De staakmolen naast een bankkantoor in de drukke Menenstraat (N8) heeft alvast een rijke geschiedenis. De molen stond aanvankelijk in Watou en verhuisde in de jaren ’20 naar Geluveld, op dezelfde plaats waar voor de Eerste Wereldoorlog al een molen stond. Er werd een kunstmatige heuvel aangelegd om meer wind te kunnen vangen. De molen heeft echter maar vier jaar gemalen.In 1971 werd de provincie eigenaar van de molen. Zes jaar later werd de staakmolen verkocht aan de gemeente Zonnebeke voor één symbolische frank. Hoewel de molen al sinds 1973 beschermd is, heeft de gemeente nooit stappen ondernomen om hem te restaureren. In 1980 verkocht toenmalig burgemeester Paul Priem de molen aan architect Snauwaert uit Oostende, maar in juli 2005 kocht de gemeente Zonnebeke de molen terug voor 7.500 euro.
Foto Maxime Petit. De staakmolen staat er maar troosteloos bij.
Restauratie
De molen verkeert echter al decennia in slechte staat. Om dringende reden werd de molen in 1992 zelfs deels ontmanteld om verder verval te voorkomen. De restauratie werd vijf jaar geleden geraamd op een half miljoen euro, waarvan de gemeente twintig procent of honderdduizend euro zou moeten betalen.
“De directe aanleiding van onze sensibiliseringsactie is het gerucht dat er van officiële zijde stappen ondernomen worden om de wettelijke bescherming op te heffen”, legt Lieven Denewet uit. “Uiteraard gaan we hiermee niet akkoord. De Geluveldmolen is zowel op molenbouwkundig als op historisch vlak te belangrijk om zomaar op te geven. We hebben het schepencollege dan ook onze motivatie en studie bezorgd. We zijn realistisch genoeg om te beseffen dat de heropbouw niet in één keer kan gerealiseerd worden. Vandaar ons voorstel om aanvankelijk alleen de molenvoet aan te pakken en pas na vijf jaar de herstelde houten bovenbouw aan te pakken.”
Foto Maxime Petit. Aan de Geluveldmolen staat een infobord.
Bewaarde stukken niet meer bruikbaar
Het schepencollege bespreekt binnen twee weken de studie van de vzw Molenzorg Vlaanderen. “We zijn bezig met de opmaak van ons beleidsplan voor deze legislatuur en bekijken wat we kunnen realiseren”, reageert burgemeester Dirk Sioen (#Team 8980). “Maar ik wil ten eerste formeel ontkennen dat de gemeente stappen zou ondernomen hebben om de wettelijke bescherming op te heffen. De molen restaureren zou mooi zijn, maar het moet financieel haalbaar zijn. De molen behoort niet tot onze prioriteiten. Op die plaats zou de molen ook nooit meer maalvaardig kunnen zijn omdat ze te weinig wind vangt door de gebouwen in de buurt. Ik ben eerder voorstander van een kleiner schaalmodel op een andere plaats. Na de ontmanteling hebben we alle stukken bewaard, maar ze zijn niet meer bruikbaar.”
Foto JVK Tien jaar geleden voerde de plaatselijke KWB al campagne om de molen opnieuw in ere te herstellen.

Noël Vandewiele, "Plannen voor ontmanteling in verval geraakte molen Geluveld. Restauatie zou hoop centen kosten", Krant van West-Vlaanderen, 08.01.2021.
GELUVELD - Komt de molen in Geluveld terug of komt er een nieuwe molen? Schepen van Toerisme Sabine Vanderhaeghen zegt dat nog maar 5% van de oude molen bruikbaar is.
De molengeschiedenis loopt al enkele jaren in het Margarethadorp. Volgens molenkenner Lieven Denneweth stond er al in 1641 een molen die van 1737 tot 1966 eigendom was van de adellijke familie Keingiaert de Gheluvelt en tijdens de Eerste Wereldoorlog werd vernield. In 1923 kocht Léonie Keingiaert de Gheluvelt de plaatsmolen in Watou. Ze liet hem afbreken en terug opzetten in Geluveld, op dezelfde plaats waar de vooroorlogse molen stond. Er werd een kunstmatige heuvel gemaakt om een betere windvang te garanderen. De molen heeft maar een viertal jaar gemalen. In oktober 1926 werd hij stilgelegd deels omdat de kasteelvrouw geen verbeteringen wilde laten aanbrengen. Na het stilleggen begon meteen het verval.
Beschermd monument
Na haar overlijden in 1966 gingen al haar eigendommen, waaronder de molen, naar De Vereniging van de Adel van het Koninkrijk België en baron Henri d’Udekem d’Acoz werd belast met het toezicht. In 1971 werd de molen verkocht aan de provincie die hem in 1977 doorverkocht aan de gemeente Zonnebeke voor een symbolische frank. In 1980 verkocht toenmalig burgemeester Paul Priem de molen aan architect Snauwaert uit Oostende.
In juli 2005 kocht het gemeentebestuur, onder leiding van burgemeester Dirk Cardoen, de molen terug voor 7.500 euro.
De Geluveldse molen werd destijds een beschermd monument, maar de restauratie bleef maar aanslepen. De hoge kosten zijn er de oorzaak van.
Tijdens de laatste gemeenteraad verklaarde schepen van Toerisme Sabine Vanderhaeghen dat er plannen zijn voor de ontmanteling van de molen en die zouden in 2022 moeten gebeuren.
“Na de ontmanteling zullen de stukken bewaard worden en we kijken dan ook uit naar een andere locatie om de molen te plaatsen. Op zijn oorspronkelijke plaats was er onvoldoende windvang. De raming van de renovatiekosten is nog niet bekend”, stelt de schepen nog.
Kleinere molen?
Tijdens de raadszitting opperde Luk Hoflack het idee om een nieuwe molen te plaatsen. Het zal goedkoper zijn dan renovatie. Misschien zou het goed zijn om bij Onroerend Erfgoed te vragen de molen te schrappen. Een gerenoveerde molen zou geld blijven kosten.”
Begin dit jaar opperde burgemeester Dirk Sioen ook die gedachte. “De restauratie zou een hoop centen kosten. Misschien moeten we uitzien naar een andere plaats of op de huidige plaats een kleine molen plaatsen naar hetzelfde model.”

Literatuur

Jozef Maes, De Oude Molen van Geluveld in: De Belgische Molenaar, LXII, 1967, nr. 17, p. 246-247.
Chr. Devyt, "Westvlaamse windmolens. Inventaris volgens de toestand op 1 januari 1965", Brugge, 1966, p. 72;
Luc Devliegher, "De molens in West-Vlaanderen", Tielt/Weesp, 1984, p. 420-421 (Kunstpatrimonium van West-Vlaanderen, 9);
Jeroen Cornilly, "Monumentaal West-Vlaanderen. Beschermde monumenten en landschappen in de provincie West-Vlaanderen. Deel 1. Arrondissementen Ieper, Kortrijk, Roeselare, Tielt", Brugge, 2001, p. 239;
John Verpaalen, "Molens van de frontstreek", Kortrijk, 1995, p. 62-65;
A.R. Goussey, "De windmolens van Watou", in: Bachten de Kupe, IX, 1967, p. 154-159; opnieuw verschenen in: Aan de Schreve, X, 1980, 4, p. 1-5;
Roland Annoot, "De molens in het Westland", Ieper, 1950, p. 12;
Jozef Maes, "De oude molen van Geluveld", in: De Belgische Molenaar, LXII, 1967, nr. 17 (7 sept.), p. 246-247;
(L. Smet), "Geluveld", in: Molenecho's, VI, 1978, p. 50-51;
John Verpaalen, "Windmolens in de actualiteit [Langemark; Geluveld; Zarren-Werken; Merkem; Komen; Diest; Tessenderlo]", in De Belgische Molenaar en Levende Molens, jg. 77 (1982), nr. 11 (november), p. 236 en 245, ill.;
Marcel Pauwels, "De molens van Geluveld", in: Zonneheem, Heemkundig tijdschrift van 'De Zonnebeekse Heemvrienden', Zonnebeke, jg. 8, 1979, nr. 2, z.p., ill., plan;
Dirk Ooghe, "De molen(s) van Geluveld", in: Het Zonneheem, 38ste jg., 2009, nr. 2 (april-juni), p. 21-32.
Herman Holemans, "Westvlaamse wind- en watermolens. Kadastergegevens 1835-1990. Deel III. Gemeenten H-J", Kinrooi, Studiekring Ons Molenheem, 1995.
E-mail van Nick Verhellen, Hooglede, 07.01.2011 (achterkleinzoon van molenaar Frederic Verhellen).

Persberichten
"De houten windmolen en nabijliggende bossen worden provinciegoed", Het Ypersch nieuws", 21.08.1970, p. 13.
Tz., "Geluveldse molen wordt opgeknapt en gaat verhuizen", in: Het Laatste Nieuws, 17 augustus 1978.
BI, "Molen van Geluveld wordt gerestaureerd", Het Wekelijks Nieuws, 31.01.1992, p. 25.
SHI, "Staakmolen in de eerste herstellingsfase", Het Laatste Nieuws, 19.06.1992, p. 16.
N. V(andewiele), "Gemeente koopt de Geluveldse korenstaakmolen. Restauratie kan beginnen", in: Het Wekelijks Nieuws, 22.07.2005.
EV, "KWB presenteert ‘Molenwiekend door Geluveld'. Gheluveltmolen herrijst", in: Het Wekelijks Nieuws, 05.06.2009.
DDW, DMN, "Geluveld. KWB wil staakmolen heropbouwen", in: Het Laatste Nieuws, 12.06.2009, p. 17.
PLI, "Molen", in: Het Nieuwsblad, 16.06.2009.
"De Geluveldmolen wordt niet verkocht", De Weekbode, 08.02.2014.
NVZ, "Wordt de Geluveldmolen ooit nog gerestaureerd?" Krant van West-Vlaanderen, editie Westhoek, 23.08.2019, p. 61.
Erik De Block, "Kan Geluveldmolen nog gered worden? Vzw Molenzorg Vlaanderen klopt aan bij gemeente Zonnebeke voor restauratie", Het Laatste Nieuws, 27.08.2019.
Noël Vandewiele, "Plannen voor ontmanteling in verval geraakte molen Geluveld. Restauatie zou hoop centen kosten", Krant van West-Vlaanderen, 08.01.2021.