De Lilse Meulen of de Nieuwe Molen is een stenen korenwindmolen, type bergmolen, aan de Windmolenstraat 10. Oorspronkelijk stond hij op een andere plaats, aan de overzijde van het kanaal.

De oprichters waren teuten of koopmannen. Zij waren Walterus Houben, oud-burgemeester en Joseph Kerckhofs. In november 1819 deden zij een aanvraag tot de bouw van een windmolen bij de Bestendige Deputatie van Limburg. Op 11 december 1819 gaf het gemeentebestuur gunstig advies "om binnen deze gemeente eene koorn graan molen te mogen bouwen en in dezelve te plaatsen een olie of slagmolen". Begin 1820 werd de molen opgetrokken "aan het Paardskerkhof", tegenover de jeneverstokerij, langsheen het kanaal Herentals-Bocholt. De molen had twee koppel maalstenen, een kollergang en slagbank. Doordat het dorp slechts 600 inwoners had, stond de molen dikwijls stil.

De oprichters van de molen (of hun afstammelingen) waren ook elders bij molens betrokken: de Napoleonsmolen te Hamont en de watermolen te Achel.

De molen werd achtereenvolgens verpacht aan de families Vanhout, Gijsberts, Verlinden en Sevens. Omstreeks 1843 stapte de familie Houben uit het beheer van de molen. Molenaar Louis Houben deed daarop een aanvraag tot het oprichten van een graan- en oliewatermolen op de Warmbeek. Deze aanvraag wordt door de gemeenteraad ongunstig onthaald, maar in 1844 gaf de Bestendige Deputatie toch de toelating om deze (nog bestaande) watermolen te bouwen. De eigenaar van de windmolen, Willem Kerckhofs, had er in 1845 dus een concurrent bijgekregen!

Bij de verbreding van het kanaal in 1908 werd de molen onteigend en ontmanteld. Het materiaal van de oude molen werd gebruikt voor de bouw van een nieuwe windmolen. Maar uiteindelijk werd het kanaal aan de andere kant verbreed, zodat de grondvesten van de oude molen nog te zien zijn! De oude fundering werd in 2008 blootgelegd, opgemeten en de omgeving werd opgeknapt.

In 1908 bouwde Joseph Hubert Theodoor Kerkhofs-Spaas (eigenaar sinds 1893) een nieuwe stenen bergmolen in de Molenstraat (huidige Windmolenstraat) op het "Schenkbroek". Een steen boven de toegangspoort met de inscriptie "HK 1 MEI 1908" herinnert hier nog aan. In 1909 was de molen reeds zover klaar dat er normaal gemalen kon worden. Ook nu werd de molen verhuurd, achtereenvolgens aan Janssen, Piet Bertjens, Pieter Cardinaels, Willem Leyssen en Jef Leyssen. In 1911 werd een benzinemotor geplaatst die in 1920 werd verzwaard.

Op Allerheiligen 1921 werd Lille geteisterd door een storm. Noch de eigenaar noch de huurder waren op dat moment in het dorp. De molenkap met de wieken stond van de wind afgekeerd. De staart kon het geweld van de wind niet houden. Het gevolg was een enorme schade aan de nog vrij nieuwe molen. Na de storm staakte huurder Leyssen het maaldersbedrijf en de boeren zaten zonder behoorlijke molen.

In juli 1921 verscheen in het Staatsblad een stichtingsakte onder de hoofding "Sint-Huibrechts-Maalderij". Deze vennootschap werd opgericht door kapelaan Slangen, samen met enkele boeren. Het doel van deze samenwerkende vennootschap was het malen en verwerken van alle granen. Hun eerste activiteit was het huren van de bestaande molen.

Nadat de molen hersteld was, werd Jaak Dejong de eerste aangestelde molenaar. Hij was in het dorp bekend als "Jaakske het mulderke" en zijn vrouw als "Anna van de mulder". In 1923 verkocht de eigenaar Joseph Kerkhofs de molen aan de boeren, de "Sint-Huibrechts-Maalderij". Er werd een elektrische molen geplaatst. In 1932 kwam Jozef Brouwers (senior) werken als hulpkracht. In 1934 werd het wiekenkruis verdekkerd, d.w.z. voorzien van een stroomlijnprofiel volgens de Nederlandse ingenieur Dekker. Het systeem was afgekeken van de molen van Nederweert (NL). In 1945 ging Jaak Dejong uit dienst, van 1945 tot 1966 was Jozef Brouwers (senior) de molenaar. Intussen was in 1952 de nieuwe samenwerkende vennootschap S.V. "De Molen" opgericht. Vanaf 28 september 1954 trad Jozef Brouwers (junior) als leerjongen in dienst en bleef er later als werknemer werken. Er werd hoofdzakelijk veevoeder gemalen, verder wat bakrogge en boekweit.

Door de veranderingen in de veevoederproductie werd het malen met de windmolen minder. In 1961 werd de S.V. "De Molen" ontbonden en vereffend en werd de windmolen met magazijn verkocht aan Jozef Brouwers. Tot 1966 bleef de molen met windkracht in werking. In 1960 werd het bedrijf een beetje gemoderniseerd. De maalstoel op de maalzolder verhuisde naar het gelijkvloers. Er werd een grotere hamermolen geplaatst, dit alles werd aangedreven door een Lister scheepsdieselmotor. Later werd meer en meer overgeschakeld op handel in mengvoeders.

Begin februari 1969 brak de binnenroede; het afgebroken eind werd verwijderd.

Op 28 januari 1980 werd de Lilse windmolen beschermd als monument en samen met zijn omgeving als dorpsgezicht. De gemeente Neerpelt (thans Pelt) kocht de molen op 30 januari 1997 aan en liet hem in 1999/2000 maalvaardig herstellen door molenmaker Adriaens uit Weert (Nederland). Op 17 mei 2000 werd de vzw De Lilse Meulen opgericht, met als doel zorg te dragen voor de instandhouding van de windmolen.

De vroegere eigenaar-molenaar Jozef Brouwers stelt de molen nu weer regelmatig in bedrijf op vrijwillige basis, samen met enkele Lilse vrijwillige molenaars. Op deze molen wordt voor de plaatselijke landbouwers jaarlijks ca. 40 graan voor veevoeder gemalen. De molen doet ook dienst als stage- en examenmolen voor de opleiding vrijwillige molenaar.

In 2006 werden onderhoudswerken uitgevoerd: herstel van de dakbedekking, waterdicht maken van de romp en van de ramen, enkele graden dieper maken van de zeeg. De kostprijs werd op 14.000 euro geraamd.

In 2008 kreeg de molen wederom een onderhoudsbeurt: nieuw koppel stenen en een algehele schilderbeurt.

In augustus 2008 werd het 100-jarig bestaan van de molen feestelijk gevierd.

De eigenaar, de gemeente Neerpelt, vernieuwde in 2013 in eigen beheer alle ramen en herstelde de inrijpoort.

* Evolutie van de maaltarieven:
   1932 à 5 frank per 100 kg, 4 frank voor leden van de vereniging.
   1961 à 10 frank per 100 kg.
   1972 à 50 frank per 100 kg.

* Technische gegevens

   Vang: ijzeren bandvang met houten voering, vangtrommel, pal

   Molenas: Hout, met gietijzeren askop fabr. Sabbe Maselis, Roeselare

   Gevlucht: fabr. Weerter Scheepsbouw Mij., 2000, Oudvlaams opgehekt, vlucht 26,70 m; voor 2000: fabr.
   Verhaeghe, systeem Dekker (1934)

   Kruiwerk: Engels, kruihaspel

   Inrichting: 1 koppel 17der kunststenen, fabr. H. Titulaer, Plasmolen, 2008; 1 koppel 17der kunststenen,
   fabr. Jaspers, Aarle-Rixtel; sleepluiwerk; buil; (Gelijkvloers) Heemaf elektromotor, elevator, maalstoel met
  16der kunststenen (bedrijfsvaardig), Lister dieselmotor, hamermolen (niet bedrijfsvaardig).

Lieven DENEWET & Rob SIMONS

Intekendatum: aug. 2006
Molen: Sint-Huibrechts-Lille (Neerpelt, Limb.), De Lilse Meulen, Nieuwe Molen - stenen bergmolen
Bouwheer: Gemeente Neerpelt
Ontwerper: vzw De Lilse Meulen
Opdracht: Onderhoud: dieper maken van de zeeg van het wiekenkruis, verven roeden en windplanken, herstel dakbedekking, waterdicht maken romp en ramen; raming: ca. €14.000
Toewijzing: Adriaens Molenbouw bv, Weert (Ned.)

"Neerpelt. De eerste oogst is binnen", Internetgazet, 24.07.2015.
Vandaag werd de eerste lading van de nieuwe graanoogst gedorst, opgezakt en in de Lilse Meulen gestapeld. De Lilse mulders kunnen de komende tijd de handen weer uit de mouwen steken - het is nu alleen nog wachten op voldoende wind. Indien de weersvoorspelling klopt, kan je zaterdag de wieken weer volop zien draaien. Zondag is de molen niet open omdat dan alle molenaars uitgenodigd zijn op het jaarlijks molenfeest in Molenbeersel.

Literatuur

L. Stalmans, "Sint-Huibrechts-Lille in oude prentkaarten", Zaltbommel, 1973.
W. Smet & H. Holemans, "Limburgse molens in heden en verleden", Nieuwkerken-Waas, 1981, p. 162-164;
L. Stalmans & F. Joosten, "De windmolens van Sint-Huibrechts-Lille", Sint-Huibrechts-Lille, 1980;
"Stenen molen te Sint-Huibrechts-Lille", in: Molenecho's, III, 1975, p. 11;
"Geschiedkundige nota over de nog bestaande beltmolen aan de Molenstraat nr. 5 te Sint-Huibrechts-Lille", in: Molenecho's, III, 1975, p. 14-15;
Bert Van Doorslaer, "Met de stroom mee of tegen de wind in? Molens in Limburg", Borgloon/Rijkel, Provinciaal Centrum voor Cultureel Erfgoed, 1996;
L. Stalmans & F. Joosten, "De windmolens van Sint-Huibrechts-Lille", Heemkundige Kring Sint-Huibrechts-Lille, 1980;
François Joosten, "De Lilse Meulen 1819-2000", Neerpelt, 2000, 23 p.;
F. Dirks, "Gemeente verwerft de stenen belt-windmolen van Sint-Huibrechts-Lille", in: Natuur- en Stedenschoon, LXV, 1997, nr. 6, p. 24-25;
E. Adriaens, "De windmolen", in: "Het Liller Heem", Driemaandelijks tijdschrift van de Heemkundige Kring te Sint-Huibrechts-Lille, jg. 4, (1986), nr. 4 (okt.), p. 32-36, ill.
F. Joosten, "De Lilse Meulen 100 jaar", in: "Het Liller Heem", driemaandelijks tijdschrift van de Heemkundige Kring van Sint-Huibrechts-Lille, jg. 26, nr. 3, juli 2008, p. 98 - 105, ill.
J. Geens, "Oude Lilse molen 1819-2008", in: "Het Liller Heem", Sint-Huibrechts-Lille, VZW Heemkundige Kring, Dorp 30, jg. 26, 2008, p. 150-153.
"De Lilse meulen 100 jaar", in: "Het Liller Heem", Sint-Huibrechts-Lille, VZW Heemkundige Kring, Dorp 30, jg. 26, 2008, p. 146-149, ill.
E. De Kinderen, "De Lilse Meulen herleeft: heden en verleden", in: De molenaar: weekblad voor de graanverwerkende en veevoederindustrie, CIV, 2001, nr. 15, p. 50.
François Joosten, "De Lilse meulen 1819-2019", in: "Het Liller Heem", Heemkundige kring Sint-Huibrechts-Lille, jg. 37, 2019, nr. 2, blz. 75-80.

Persberichten

Sh., "Molen in Lille", Het Nieuwsblad, 22.03.1977.
S.O., "Te Sint-Huibrechts-Lille heeft de windmolen fel geleden", Het Volk, 23.02.1969.
Vo., "Molen bezwijkt onder sneeuwlaag te Sint-Huibrechts-Lille", Het Nieuwsblad, 21.02.1969.
"Te Sint-Huibrechts-Lille heeft de mooie windmolen een leleijke klap gekregen", Gazet van Antwerpen, 21.02.1969.
"Een slag... voro de molen", Het Laatste Nieuws, 21.02.1969.
"Molen te Sint-Huibrechts-Lille", Het Belang van Limburg, 23.02.1969.
"Molens in Limburg", Het Belang van Limburg,29.06.1975.
"Le Moulin de Sint-Huibrechts-Lille", Le Sillon  Belge", 22.04.1977.
KVH, "Molen", in: Het Nieuwsblad, 05.06.2008.
GVB, "'Lilse Meulen' in topvorm voor eeuwfeest", in: Het Belang van Limburg, 04.06.2008.
"Landschapswerken rond ruïne van oude windmolen", in: Het Belang van Limburg, 29.07.2008.
Geert Van Baelen, "Volksfeest voor jarige Lilse Meulen", in: Het Belang van Limburg, 30.08.2008.
KVH, "Molen", in: Het Nieuwsblad, 13.02.2009
Kizzy Van Horne, "Vlaamse Molendag", Het Nieuwsblad, 23.04.2009.
KVH, "Molen", in: Het Nieuwsblad, 24.06.2009
KVH, "Lilse Meulen", Het Nieuwsblad, 19.04.2010.
KVH, "Lilse Meulen", Het Nieuwsblad, 08.05.2010.
Rudi Geens, "Liller Meulewiekers vieren hun 4x11 jubileum", Het Belang van Limburg (dig.), 09.11.2013.
"Neerpelt. De eerste oogst is binnen", Internetgazet, 24.07.2015.