De Heidemolen op de Molenbeek,  in de volksmond "Meule van Miet" (naar de laatste molenaarsvrouw), is een graanwatermolen in de Heidemolenstraat nr. 15, een zijweg van de Henri Dunantstraat.

Hij was oorspronkelijk de tweede banmolen van de heerlijkheid Pietersheim, met leden van de adellijke familie de Merode. In het Gichregister (6, folio 171) van 1615 wordt de molen het eerst in 1598 aangehaald. Een datumsteen van 1645 verwijst naar verbouwings- of uitbreidingswerken.

In 1848 beval de Bestendige Deputatie van de provincie Limburg om een pegelpeil te plaatsen. Ze ging op 8 november 1848 akkoord met de vastgestelde pegelhoogte van 0,800 meter. De toenmalige eigenaar was graaf Werner de Mérode, die ook de (nu verdwenen) Dorpermolen van Lanaken in zijn bezit had. (Deze had slechts een pegelhoogte van 0,450 meter). De watergang is een afleiding van de Asbeek en werd tevens gevoed via spaarvijvers door de bronnen in de omgeving.

De molen werd telkens snel terug opgebouwd na een brand tussen 1885 en 1895 en na het instorten van de watergevel in 1901 tengevolge van onderspoeling.

Eigenaars sinds 1844
- voor 1844, eigenaar: de Merode Werner, de weduwe, gravin, te Brussel
- 1847, deling: de Merode comte Charles, eigenaar te Maiche (F)
- 1851, regularisatie: de Merode comtessse Marie Ghislaine, gehuwd met de Merode comte Charles, te Maiche (F)
- 1866, regularisatie: de Merode-de Mérode graaf Charles, eigenaar te Maiche (F)
- 1903, erfenis: a) de Merode Werner, eigenaar te Trélon (F)
                        b) de Merode Herman, eigenaar te Trélon (F)
- 1906, erfenis: de Merode Trélon comte Herman, bijzondere te Trélon (F)
- 1920, gift: de Merode Trélon-de Clermont Tonnerre, comte Felix, eigenaar te Trélon (F) - later rentenier te Rixensart.
- 1944: de weduwe en kinderen
- 1950: de weduwe
- 1951, verkoop: Loubele Guillaume (Giel) & Cops Miet, molenaar te Lanaken
- voor 2013, eigenaar: de erfgenamen
- 2013, verkoop: Geraerts Veerle

De molen was tot in 1951 eigendom van de adellijke familie de Merode.

De laatste molenaar was Guillaume (Giel) Loubele, gehuwd met Miet Cops. Hij bleef op waterkracht draaien tot aan een dijkbreuk van de spaarvijver in 1947, die niet hersteld werd. Er werd toen beslist om over te schakelen naar elektrische aandrijving. In 1971 stopte de maalderij definitief en sindsdien ligt de molen stil. De onvermijdelijke ‘tand des tijds’ heeft ook hier toegeslagen en het een en ander doen wegroesten, het raderwerk daarentegen is nog grotendeels in goede en deels in redelijke staat. Intussen zijn de laatste molenaar en de laatste molenaarsvrouw overleden en is de molen met woning in 2013 verkocht aan Veerle Geraerts.

Het verdwenen molenrad was in metaal met gietijzeren hartstukken. De nog gedeeltelijk aanwezige aanvoergoot is nu van metaal maar was oorspronkelijk in natuursteen. Het molenwerk is een hamermolen "Lucien Koppen" (uit Veldwezelt) van 1951. De boom, de as, de sluis, de spaarvijver, de molenstenen en het binnenwerk zijn nog intact. Het woonhuis was oorspronkelijk in vakwerkbouw met opvulling in baksteen.

De molensite bestaande uit de molen, de spaarvijver en de bronnen, de omliggende percelen met een landelijk karakter, blijft een belangrijk voorbeeld met industrieel-archeologische waarde. Het sociaal-historische belang als banmolen en na het Ancien Régime als vrije molen, die voor de belangrijkste voedselbevoorrading van de plaatselijke bevolking zorgde, dient hier eveneens benadrukt te worden. Op 21 juni 2005 werd de Heidemolen beschermd als monument en samen met zijn omgeving als dorpsgezicht.

De huidige eigenares, mevr. Veerle Geraerts, laat thans verbouwingen uitvoeren aan het woonhuis en onderhoudswerken aan de spaarvijver en het molengebouw. De spaarvijver achter het molenhuis, die destijds aangelegd werd om het rad langs boven te voeden (bovenslagmolen) en haar water ontvangt van enkele bronnen en een afgeleide van de Asbeek, heeft een nieuwe versteviging gekregen, daarvoor hebben ze palen rondom ingedreven die middels gevlochten hardhout wissen met elkaar verbonden zijn. Een nieuwe verzinkte en geverfde toevoergoot werd aangemaakt. Ook wordt de molen opnieuw maalvaardig gemaakt. Vrijwillig molenaar Jan Loubele uit Genk, een zoon van de laatste molenaar Guillaume Loubele en Miet Cops, staat de nieuwe eigenares op vrijwillige basis met raad en daad ter zijde, bij met het opstellen van onderhoudsdossiers en met de uitvoering van kleinere herstellingen. De eigenares hoopt in 2019 het waterrad weer te doen draaien en de molenstenen aan te drijven. Tevens wordt dan de openstelling voor het publiek voorzien. Daarnaast droomt zij van een eigen gebrouwen molenbiertje.

Lieven DENEWET, Jan BEHETS & Herman HOLEMANS

Bouwkundige beschrijving (Agentschap Onroerend Erfgoed)

L-vormig gebouw, in die vorm reeds afgebeeld in de Atlas van de Buurtwegen (1846). De zuidvleugel omvat stal, dwarsschuur en woonhuis, de haakse vleugel achteraan het erf is het molenhuis. Bakstenen gebouwen onder zadeldaken; alleen het molenhuis behield de Vlaamse pannen. Dwarsschuur en stal zijn waarschijnlijk een verstening uit de tweede helft van de 19de eeuw van een vakwerkbouw, zoals blijkt uit het kapgebint, na inkorting van het gebouw aan deze zijde zichtbaar in de oostelijke zijgevel. De voorgevel van het woonhuis werd recent grondig aangepast. Het dienstgedeelte is voorzien van twee staldeuren in houten omlijsting, enkele halfronde venstertjes en een rechthoekige schuurpoort onder houten latei. De achtergevel van deze vleugel is van mergelsteen met herstellingen van baksteen en gewijzigde muuropeningen.

Het molenhuis dateert eveneens uit de tweede helft van de 19de eeuw, en is voorzien van rechthoekige muuropeningen onder houten latei. Het metalen molenrad bevond zich tegen de achtergevel, doch is thans verdwenen. Het binnenwerk is vrijwel intact. De molen werd via een sluissysteem voorzien van water van een hoger gelegen vijver, onmiddellijk achter de molen (ten zuidwesten), die gevoed wordt door twee bronnen; de Asbeek loopt door de vijver. Gave omgeving.

Literatuur

Archieven
Archief Onroerend Erfgoed, Inventariseringsfiche J. Maenen, 1975.

Werken
Jan Behets, "De watermolen van Lanaken", in: Limburg, XLVII, 1968, 7-8, p. 197-199.
Henri Thomassen, "De molens van Lanaken", in: Limburg, XXXII, 1953, 9, p. 172-181.
Lieven Denewet, "Inventaris van de Limburgse watermolens met hun pegelhoogtes (1846-1849)", Molenecho's, 39, 2011, nr. 2.
Herman Holemans & Werner Smet, "Limburgse watermolens. Kadastergegevens: 1844-1980", Kinrooi, Studiekring Ons Molenheem, 1985.
Bert Van Doorslaer, "Met de stroom mee of tegen de wind in? Molens in Limburg", Borgloon/Rijkel, Provinciaal Centrum voor Cultureel Erfgoed, 1996.
H. Holemans, "De watermolens van Lanaken", in: Ons Molenheem, 1998, nr. 1, p. 21-24.
"Cultureel erfgoed beschermd", in: Limburgs Erfgoed, X, 2005, nr. 3, p. 6-7.
Frieda Schlusmans, Inventaris van het cultuurbezit in België, Architectuur, Provincie Limburg, Arrondissement Tongeren, Kantons Bilzen - Maasmechelen, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 14N3, Brussel - Turnhout. 1996.

Persberichten
Arnold Roberts, "Nieuwe eigenares watermolen Lanaken wil terug naar oude glorie", Het Laatste Nieuws, 16.09.2014.

Mailberichten
Jan Loubele, Genk, 26.06.2013, 01.10.2019.