De Zandbergmolen is een stenen stellingmolendaan de oostzijde van de Bruggestraat (nr. 182), op 1,1 km ten noorden van de kerk.
Hier stond al voor 1695 als een staakmolen. Hij werd genoemd naar de herberg "den sant berghe" (Landboek 1736).
Pieter de Jonghe, ontvanger van de keizerlijke en koninklijke loterij ("receveur de la loterie impériale et royale") te Kortrijk, bekwam op 11 april 1771 het octrooi van de Oostenrijkse keizerin Maria-Theresia voor de oprichting van een graan- en oliewindmolen, op een terrein dicht bij de steenweg ("chaussée") Brugge-Kortrijk, op ongeveer 100 roeden ten noorden van de kerk van Ingelmunster. Sindsdien werd evenwel octroo verleend aan twee verschillende personen om twee molens te bouwen op dezelfde noordzijde van Ingelmunster. Pieter de Jonghe bekwam op 26 september 1771 een akte om deze graan- en oliewindmolen (vergund op 11 april 1771) aan de zuidzijde van Ingelmunster te bouwen, op een afstand van ongeveer 100 roeden van de kerk van Ingelmunster. Er was veel verzet, vooral vanwege de andere molenaars van Ingelmunster.
We vinden hem afgebeeld op de Ferrariskaart (ca. 1775) als een staakmolen op teerlingen en onder de benaming "Santbergh Molen", in de Atlas der Buurtwegen( ca. 1844) als "Sandbergmolen, Moulin", op de topografische kaart van Ph. Vandermaelen (ca. 1850) en op de kadastrale kaart van P.C. Popp (ca. 1855) als "Zandberg Molen".
Blijkens een advertentie in de Gazette van Gent, 7 en 21 juli 1796 werden door de erfgenamen van wijlen Balthazar Steverlynck in Ingelmunster openbaar verkocht, op drie opeenvolgende verkoopdagen, resp. 14 juli 1796 in de herberg van Olivier Martens, op 28 juli in de herberg van de weduwe van Pieter van Biervliet en op 11 augustus in de herberg van Antone van Biervliet, allen gevestigd in Ingelmunster: Koop VI: een welgesitueerden korenwindmolen, met roskot en gerieflijk woonhuis. Koop VII: een welgesitueerde korenwindmolen, "souffisantelyk geconstrueerd tot het slagen van olie" en daartoe voorzien van octrooi, met een nieuw woonhuis, 336 roeden groot in erf; gebruikt door de erfgenaam Louis Steverlynck, nog tot 30 oktober 1797. Koop VIII: nog een korenwindmolen met bijhorende gebouwen en een nieuw woonhuis, groot in erf 307 roeden; de molen is - net zoals de voorgaande - voorzien van een octrooi voor het slaan van olie; actueel in pacht gebruikt, nog tot 30 september 1797, door Pieter Jacobus Braem. Koop IX: een welgesitueerde oliewindmolen, met een octrooi voor het malen van graan, met een nieuw woonhuis en een olieciterne, 164 roeden groot in erf; de molen is vrij voor onmiddellijke ingebruikneming. Alle voornoemde goederen zijn gelegen binnen Ingelmunster, palende O., Z. en N. de dorpsplaats ("de Plaetse"). Inlichtingen bij deelsman Libbrecht d'oude, in Ingelmunster.
Op 17 juli 1839 verkreeg Ivan Devos toelating van de Bestendige Deputatie van West-Vlaanderen om zijn molen te herbouwen als een stenen graan- en oliemolen. In feite betrof het een regularisatie: Devos was al met de heroprichting begonnen nog voor hij de toestemming verkregen had.
Eigenaars na 1830: - voor 1830, eigenaar: Devos Amandus, de weduwe en de kinderen, molenaars te Meulebeke - later, erfenis: de kinderen: a) Devos Leon, molenaar te Meulebeke, b) Devos Melanie, zonder beroep te Meulebeke, c) Devos Rosa, echtgenote Van Slambrouck François, olieslager te Zwevezele en d) Devos Colette, zonder beroep te Meulebeke - 15.04.1845, verkoop: Devos-Demaré Ivo, olieslager te Ingelmunster (onderhandse akte - graanwindmolen) - 19.12.1867, verkoop: Vanackere-Devos Charles Louis, olieslager te Ingelmunster (notaris Lauwers) - 09.06.1875, verkoop: Magnée Michel en deelhebbers, handelaars te Roeselare (notaris Lauwers - établissement industriel et moulin à vent) - 16.07.1877, verkoop: Delrue-Schol Henri, molenaar te Ingelmunster (notaris Lauwers) - 17.07.1879, verkoop: Vanoverberghe-Rosseeuw Charles, handelaar te Ingelmunster (notaris Lauwers - koornoliemolen) - 08.05.1896, verkoop: Vanneste-Demuelenaere Camiel, politiecommissaris te Ingelmusnter (notaris Veys) - 16.07.1921, erfenis: de weduwe en de kinderen (overlijden van Camiel Vanneste) - 08.05.1929, erfenis: erfenis: de kinderen (overlijden van de weduwe Demuelenaere van Camiel Vanneste) - 22.10.1929, erfenis: Deryckere-Van Nevel Georges, metselaar te Ingelmunster (notaris Lecorbesier ) oude molen dienende tot woning) - 14.03.1960, erfenis: de weduwe en de kinderen (overlijden van Georges Deryckere) - 14.07.1960, verkoop: Tuttens-Vandenbrande Camiel Cyriel, schoenmaker te Ingelmusnter (notaris Vlegels - molen als woonhuis) - 2002, verkoop: Martlé Ivan en zijn echtgenote Kathleen - 2014, eigenaar: Demeyere K. - 2015, verkoop: Kjell Duthoo & Liesbeth Holvoet
In 1864 werd een stoommachine toegevoegd. Er werd evenwel ook nog met de wind gemalen.
De molen werd in juni 1892 in brand gestoken. Hij werd niet meer als windmolen hersteld maar werd in 1896 ingericht als woning. Rond 1930 werd de romp tot drie bouwlagen afgeknot. De molenberg werd afgegraven en de romp met asfalt bekleed.
De ingekorte romp (hoogte 15 m) doet nog steeds dienst als woning. De romp kreeg een nieuwe bakstenen buitenmantel. In de derde bouwlaag is een smal venster met schuifraam en grote roedeverdeling. De voormalige molenaarswoning is een aanpalend verbouwd laag 19de-eeuws huis onder zadeldak. Er zijn sporen van een later en smaller huisje, zie de vlechtingen in de linkerzijgevel.
De molenromp werd op 5 oktober 2009 vastgesteld als bouwkundig erfgoed.
Lieven DENEWET & Herman HOLEMANS
Aanvullende informatie
Ingelmunster - Verkoping van vier windmolens en een roskot Gazette van Gent, 7 en 21 juli 1796 Door de erfgenamen van wijlen Balthazar Steverlynck worden in Ingelmunster openbaar verkocht, op drie opeenvolgende verkoopdagen, resp. 14 juli 1796 in de herberg van Olivier Martens, op 28 juli in de herberg van de weduwe van Pieter van Biervliet en op 11 augustus in de herberg van Antone van Biervliet, allen gevestigd in Ingelmunster: Koop VI: een welgesitueerden korenwindmolen, met roskot en gerieflijk woonhuis. Koop VII: een welgesitueerde korenwindmolen, "souffisantelyk geconstrueerd tot het slagen van olie" en daartoe voorzien van octrooi, met een nieuw woonhuis, 336 roeden groot in erf; gebruikt door de erfgenaam Louis Steverlynck, nog tot 30 oktober 1797. Koop VIII: nog een korenwindmolen met bijhorende gebouwen en een nieuw woonhuis, groot in erf 307 roeden; de molen is - net zoals de voorgaande - voorzien van een octrooi voor het slaan van olie; actueel in pacht gebruikt, nog tot 30 september 1797, door Pieter Jacobus Braem. Koop IX: een welgesitueerde oliewindmolen, met een octrooi voor het malen van graan, met een nieuw woonhuis en een olieciterne, 164 roeden groot in erf; de molen is vrij voor onmiddellijke ingebruikneming. Alle voornoemde goederen zijn geelgen binnen Ingelmunster, palende O., Z. en N. de dorpsplaats ("de Plaetse"). Inlichtingen bij deelsman Libbrecht d'oude, in Ingelmunster.
Land van Aalst, 26 juni 1892, p. 24 Later nieuws: Te Ingelmunster is afgebrand den grooten windmolen Van den Brouck. Ze spreken van kwaedwilligheid.
Patrick Depypere, "Liesbeth en Kjell wonen in de Zandbergmolen", De Weekbode, ed. Izegem, 28.08.2015, p. 43. Ingelmunster - Sinds juni jl. wonen Liesbeth Holvoet en haar partner Kjell Duthoo officieel in de Zandbergmolen in de Bruggestraat. Het jonge paar vond het huis van hun dromen. Liesbeth is de dochter van wijlen Marino Holvoet en Veerle Declercq. Ze is afkomstig uit de Doelstraat op een boogscheut van waar de Zandbergmolen staat. In haar jeugdjaren en ook later passeerde Liesbeth met haar fiets honderden keren langs deze molen toen ze van haar ouderlijke woning via de binnenweg langs de gewezen boerderij Roland D'Hoore-Lips naar haar grootouders in de Dossestraat reed. Haar partner Kjell komt uit Beitem. Liesbeth (26) werkt als opvoedster in het Instituut Sint-Idesbald te Roeselare. Kjell (28) is bediende bij DHL in Nazareth. Geschiedenis Eind de zestiende eeuw werd de Zandbergmolen voor het eerst beschreven in allerlei documenten. Voordien stond deze molen al op dezelfde plaats in de Bruggestraat 182, maar toen stond dat nog nergens genoteeerd. Omstreeks 1830 werd de Zandbergmolen verbouwd in een stenen stellingmolen. Rond 1900 werd de molen omgebouwd tot een woonhuis. De wieken werden zelfs afgenomen. In 2002 kwamen Ivan Martlé en zijn echtgenote Kathleen in de molen wonen. De benedenverdieping werd grondig gerenoveerd. Er werd nieuwe elektriciteit aangebracht en een nieuwe vloer gelegd. De molen is groter dan vroeger, want jaren geleden werd er een stuk bijgebouwd waarin o.a. de keuken en de badkamer zijn ondergebracht. Liesbeth en vriend Kjell waren op zoek naar een geschikt stekje. Ze wilden iets anders dan andere woningen, maar eerst dachten ze dat hun zoektocht lang ging duren. Mama Veerle gaf de tip aan Liesbeth dat de Zandbergmolen te koop stond en dat ze daar best ook een kijkje ging nemen. Liesbeth en Kjell bekeken eerst de foto's op internet en maakten daarna een afspraak. "Tijdens de rondleiding was ik onmiddellijk verkocht", zegt Kjell. "Het is immers een ruime woning en dat zou je niet zeggen wanneer je buiten voor de molen staat, die vanaf de straat vijftien meter hoog is. De Zandbergmolen is gelegen achter de woning van de vroeger elektrozaak Herman Bossuyt en dus wonen we niet aan de drukke Bruggestraat maar een eindje ervan. Ook dat is een pluspunt en natuurlijk speelde dat mee in onze aankoop. Dikke muren Liesbeth is eveneens gelukkig met de genomen beslissing om deze molen aan te kopen. "We wilden iets bijzonders en dat hebben we nu ook in ons bezit. Deze molen heeft een geschiedenis en dat is boeiend. We probeerden al zo veel mogelijk informatie over deze molen te bekomen. Surf je op internet, dan vind je al heel wat nieuws terug over de Zandbergmolen. Dit is onze woning waar we zeker en vast samen oud willen worden", glundert Liesbeth, waarna we informeerden of het in de winterperiode een dure aangelegenheid zal zijn qua verwarming. Kjell schudt het hoofd en zegt: "De molen is heel goed geïsoleerd. De muren zijn een kleine meter dik. Bij warm weer is het nog altijd fris in onze woning en bij guur weer ontnapt de warmte niet naar buiten door de dikke muren." Zijn Kjell en Liesbeth nog van plan om verbouwingswerken uit te voeren? "Zeker en vast", zegt het jonge koppel. "De gelijkvloerse verdieping is in orde, mar op de eerste verdieping moet er nieuwe elektriciteit komen en mag alles een opknapbeurt krijgen. Daar is de tijd nog precies stil blijven staan", besluit Kjell met de glimlach.
Literatuur
Archieven Algemeen Rijksarchief Brussel, Financiële Raad, nr. 1886. Octrooi voor Pieter de Jonghe voor de oprichting van een graan- en oliewindmolen aan de steenweg Kortrijk-Roeselare in Ingelmunster, 11.04.1771). Algemeen Rijksarchief, Financiële Raad, nr. 1888. Acte voor Pieter de Jonghe om de molen, vergund bij het octrooi van 11 april 1771, aan de zuidzijde van Ingelmunster op te richten, 26.09.1771. Gemeentehuis Ingelmunster, Landboek De Vos (1736)
Gedrukte bronnen Gazette van Gend, 7 en 21 juli 1796 (verkoopsadvertentie)
Werken Gaby Goethals, "Molens en molenaars te Ingelmunster", Den Hert, jg. 50, 2011, p. 16-33. Blondeel W., Carron F. e.a., Ingelmunster in oude en nieuwe prentkaarten, Handzame, 1978. Den Hert, Centrum Ingelmunster in oude kaarten, in Den Hert, XVI, 2, 1995, p. 56 e.v. Den Hert, Molenroute te Ingelmunster, in Den Hert, VI, 2, 1985, p. 14 e.v. Goethals G., Landelijk leven te Ingelmunster, onuitgegeven studie, s.d.. Mullebroeck E., Verscheure S., Een kijk op Ingelmunster, Nieuwkerken-Waas, 1985. Goethals G., Studie van de Popp-kaart en -legger Ingelmunster, in Den Hert, XI, 2, 1990, p. 13-54. Verscheure A., Ingelmunster na de Franse Revolutie, Ingelmunster, 1999, p. 161. Luc Devliegher, De molens in West-Vlaanderen, Tielt/Weesp, 1984, p. 235 (Kunstpatrimonium van West-Vlaanderen, 9). De Gunsch A., Metdepenninghen C. & Vanneste P. m.m.v.Tansens A., Inventaris van het cultuurbezit in België, Architectuur, Provincie West-Vlaanderen, Arrondissement Roeselare, Kantons Hooglede - Izegem - Lichtervelde, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 17N2, Brussel - Turnhout, 2001. Herman Holemans, Westvlaamse wind- en watermolens. Kadastergegevens 1835-1990. Deel III. Gemeenten H-J, Kinrooi, Studiekring Ons Molenheem, 1995. Albert Verscheure, "Molenroute te Ingelmunster", Den Hert, 1986, 11, p. 14-17.
Ingelmunster, West-Vlaanderen
