De Maalbroekmolen is een watermolen op de Molenbeek in de Molenbeekweg nr. 10, op een kilometer ten noroden van de kerk van Massemen.

In tegenstelling tot wat destijds in een inventaris werd gemeld, betreft het hier zeker geen molen "zonder betekenis". De Maalbroekmolen werd voor het eerst vermeld in 1547. We zien hem afgebeeld op een kaart van de Gentse landmeter Horenbault uit 1592, samen met de andere (nog bestaande) Van Hauwermerismolen te Massemen. Volgens een metingboek uit 1666 behoorde de molen toen toe aan adellijke families: d'Arenberg en de Mérode. De laatste molenaars waren De Pauw.

De benaming van de wijk "Blekerij" kan er op wijzen dat de molen vroeger een wasserijmolen zou geweest zijn. Sinds lang betreft het hier echter een graanmolen. In 1894 werd een stoommachine geplaatst, die echter al in 1910 verdween. Van de vroegere stoommaalderij getuigt nog de aanwezige schoorsteen. Van 1920 tot rond 1945 was de molen uitgerust met een zeer groot plaatstalen onderslagrad met een diameter van ca. 6,40 meter. Daarnaast was er een klein stalen bovenslagrad dat gevoed werd door een buisvormige toevoergoot. Het diende voor elektriciteitsopwekking. In 1941 kwam er een turbine. Ze is er nog steeds. Van de inrichting bleef nog de gietijzeren overbrenging bewaard, maar de maalstoelen zijn verdwenen. De regelbare stuw veroorzaakt een verval van 2 meter. Er is een bypass, maar de waterstand is er laag.

Uit het proces-verbaal van afpaling van de gemeente Massemen in 1818:
"il existe dans la commune deux moulins à eau. (...) Le premier situé sur le ruisseau, dit Meulebeke (Section B n° 4), sert à moudre du grain et du sarrasin. Il est à deux tournants, il est assez pourvu d'eau (appartenant au Duc d'Aremberg). D'après les renseignements que j'ai pris sur ce moulin comparativement à d'autres de cette espèce, j'ai estimé que son produit brut doit être porté à 378 frs. Déduction du tiers pour frais de réparations et d'entretien, reste en revenu brut net 252 frs."

De watermolen werd in 1834 ondergebracht in klasse 1, met een kadastraal inkomen van 266 frank.

Eigenaars na 1830:
- voor 1834, eigenaar: d'Arenberg Paul, prins en ere-kanunnik te Namur
- 24.10.1835, verkoop: d'Arenberg Pierre Alcantara Charles Marie, prins te Arloy (F) (onderhandse akte - "tous les biens dépendant de l'ancienne terre de Massemen situés sous les communes de Massemen, Westrem, Oordegem, Calcken, Smetlede, Bellem, etc.")
- 12.04.1862, verkoop: Matthyijs-Meirschaut Pierre Liévin, molenaar te Massement-Westrem (notaris Meganck)
- 05.12.1877, gift: Matthijs Pierre Liévin (voor 1/4 vruchtgebruik en 1/2 volle eigendom) en de kinderen (voor 1/4 vruchtgebruik en 1/4 naakte eigendom) (overlijden van vrouw Meirschaut)
- 02.05.1881, verkoop: a) Lammens Jean Séraphin, b) Lammens Pierre, c) Lammens Marie, d) Lammens Jean-Batiste, c) Lammens Franois, f) Lammens Marie Stéphanie, g) Lammens Casimir en h) Lammens Joseph Marie (notaris Meganck - graan- en pelwatermolen)
- 20.12.1893, deling: a) Lammens Jean Séraphin, b) Lammens Pierre, c) Lammens Joseph Marie, d) Lammens Marie Stéphanie en e) Lammens Casimir Vital (notaris Leirens)
- 29.01.1903, deling: a) Lammens-De Bruycker Joseph Marie en kinderen, molenaar te Massemen en b) Lammens Casimir Vital, molenaar te Massement (notaris Leirens)
- 05.11.1921, verkoop: Lammens-De Bruycker Joseph Marie en kinderen, molenaar te Massemen (notaris Leirens)
- 29.02.1936, verkoop: De Pauw-Elaut Maurice Aimé, moelnaar te Massemen (notaris Van Laeys)
- na 1941, erfenis: de kinderen (overlijden van Maurice De Pauw)
- 30.11.1978, verkoop: Crombeen-D'Hane Hugo Leon, bediende te Dendermonde (notaris Van Nieuwenhuyse - "magazijn met aanhorigheden, zijnde vroeger maalderijgebouw en watermolen")
- 29.01.1988, verkoop: Van Damme Tony Alfons Jozef & Bauwens Annie, te Massemen (notaris Van Nieuwenhuyse - zelfde omschrijving als in 1978)

De huidige eigenaars, schrijnwerker Tonny Van Damme en Annie Bauwens, lieten het gebouw volledig opknappen en inrichten als woning.

Voor 1818 was de molen ingericht als graan- en boekweitmolen. Het voormalig maalderijgebouw van 1874 met herkenbaar corpus van de vroegere watermolen illustreert de evolutie van een pre-industrieel watermolenhuis naar een 19de-eeuws landelijk industriegebouw. De vrijstaande schoorsteen van 21,5 m hoogte kwam in 1894 tot stand bij de omvorming van de Maalbroekmolen tot een mechanische graanmaalderij: "pour activer un broyeur et 4 paires de meules". Er werd evenwel ook nog gebruik gemaakt van het reusachtig waterrad. Dat rad werd in 1941 verwijderd en vervangen door een turbine.

Gelegen naast de Molenbeek fungeert de schoorsteenschacht met haar bijzonder silhouet als een opvallend baken in het landschap.

Op 3 juni 2005 gebeurde een bescherming van de schoorsteenschacht en de bijbehorende watermolensite als monument. Thans wordt de aanbreng van (opnieuw) een verticaal waterwiel overwogen en de opwekking van groene stroom onderzocht.

Lieven DENEWET & Herman HOLEMANS

Literatuur

Massemen 1019-1976, s.l., 1976;
Mark Van Durme & Kris Goethals, "De heren van Massemen. Geïllustreerde voordracht", Wetteren, 2006;
Frans De Potter & Jan Broeckaert, "Geschiedenis van de gemeenten der provincie Oost-Vlaanderen. 4. Arrondissement Dendermonde. Massemen-Westrem, Gent, 1891;
Joris Clinckspoor, "Wetteren (Massemen, Westrem, Wetteren). Waterlopen en wegen", Wetteren, 1990;
Paul Bauters, "Watermolens te Wetteren (Massemen)", in: Tijdschrift voor Heemkunde en Geschiedenis, Heem- en Geschiedkundige Kring "Jan Broeckaert" Wetteren, 1986, nr. 3, p. 11;
P. Bauters & R. Buysse, "De Oostvlaamse watermolens. Inventaris 1980", Gent, 1980 (Kultureel Jaarboek voor de provincie Oost-Vlaanderen. Bijdragen, nieuwe reeks, 11);
P. Bauters, "Oostvlaams molenbestand 1986", Gent, 1985 (Kultureel Jaarboek voor de provincie Oost-Vlaanderen. Bijdragen, nieuwe reeks, 25);
K. Goethals & R. De Pauw, "Massemen, 1019-1976", Massemen, Kulturele raad, 1976, 110 p.;
"Inventaris van de wind- en watermolens in de provincie Oost-Vlaanderen naar gegevens van het Archief van het Kadaster. Eerste aflevering. De arrondissementen Aalst en Dendermonde", in: Kultureel Jaarboek voor de provincie Oost-Vlaanderen, XIV, 1960, 3 (Gent, 1962);
Herman Holemans, "Oostvlaamse wind- en watermolens. Kadastergegevens 1835-1990. Deel 5. Gemeenten M-N", Opwijk, Studiekring Ons Molenheem, 2004;
P. Bauters, "Watermolens te Wetteren (Massemen)" [Uit: "P. Bauters, Het Oostvlaams molenbestand 1986, Gent, 1986, p. 42-44], in: Tijschrift voor Heemkunde en Geschiedenis, Wetteren, jg. 33 (1986), nr. 3, p. 11-14;
Robert Desart, "Les Moulins à Eau du Hainaut et des Flandres", Soignies, Lemaire, 1968, p. 132;
Beschermingen 2005, Agentschap Ruimtelijke Ordening en Onroerend Erfgoed - Vlaanderen, Onroerend Erfgoed, Oktober 2006, p. 29b

Persberichten
W. Poelman, "Ferdinand en Lucie vieren diamant", Het Nieuwsblad, 05.05.2014.