|
Deze watermolen met houten onderslagrad was de oudste van Heusden: hij werd in 1415 als olieslagmolen gebouwd door Hendrik Gielis. In 1501 was de molen eigendom van meerdere personen. Molenaar Meens Zillen kon van enkele familieleden van Aert Slegers hun deel kopen. Marie Slegers bleef mede-eigenares. In 1528 zijn er twee molens: een olieslagmolen en een graanmolen. Jan van den Inde was toen eigenaar van beide molens.
Jan Theunis werd in 1633 eigenaar en uitbater. Zijn dochter huwde in 1680 met Jean Nicolay. Deze familie Nicolay zal een grote rol spelen in de geschiedenis van de Strabroekse molen. Michel Aerts was molenaar in 1719. Daarna kwam Hendrik Reynders. Deze bleef beide molens uitbaten tot in 1726. Hij bleef de slagmolen huren, terwijl Arnold Bamps de graanmolen huurde. Dat jaar waren er verschillende eigenaars, die denkelijk een soort vennootschap vormden. De leden waren Antoon van der Voort, Pierre Nicolay, Michel Nicolay, Jasper Rapers, Jean Hemeler en Matijs Leijsens. In 1748 was Peter van de Voort molenaar in de graanmolen en in 1761 Lowies Reijnders in de slagmolen. In 1772 verhuurden de eigenaars E.H. Johan Nicolay, Pierre Nicolay, Joseph van der Aa, Joannes Peeters, Peter Leijsens, Frans Verschoren, Jean Daniëls en Frans Goets de graanmolen opnieuw aan Peter van de Voort. Drie jaar later verhuurden ze deze nogmaals aan dezelfde Peter van de Voort voor een som van 125 gl (Luikse gulden) en 375 halster koren.
Pierre Nicolay en later zijn neef Jean Michel Nicolay trachtten zoveel mogelijk aandelen in de molen te kopen. Na enkele jaren slaagt de familie Nicolay er in alle aandelen van de mede-eigenaars te kopen. In 1819 was Jean Michel Nicolay de enige eigenaar geworden.
In 1829 wilde deze Jean Michel tegenover zijn graanmolen een hennepbraakmolen in dienst nemen en hij vraagt toelating aan het gemeentebestuur. Dar na het onderzoek niemand geprotesteerd had, werd hem deze toelating gegeven, niettegenstaande een laattijdig bezwaarschrift van weduwe de Theux de Meijlandt, eigenaar van de (nog bestaande) Meylandtmolen in Heusden.
Eigenaars na 1840:
- voor 1844, eigenaar: Nicolay Jan, eigenaar te Heusden
- 1848: de kinderen
- 1865, erfenis: Nicolay Rosalia, weduwe Truyens Jan, eigenares te Heusden
- 1902, erfenis: Truyens Marie-Louise, rentenierster te Diest
- 1922, verkoop: Associatie zonder winstgevend doel "Oeuvres de Don Bosco" te Luik
- 1929, verkoop: Vosch-Geldes Jan, landbouwer te Heusden
- 1949, deling: a) Vosch-Vandebrouk Franciscus, molenaar te Heusden (naakte eigendom), b) Vosch-Gelders Jan (vruchtgebruk)
- 1951, erfenis: a) Vosch-Vandebrouk Franciscus, molenaar te Heudsen (naakte eigendom), b) V osch-Gelders Jan, de weduwe (vruchtgebruik)
- 1963, einde vruchtgebruik: Voch-Vandebrouk Franciscus, molenaar te Heusden
De Bestendige Deputatie van de provincie Limburg keurde op 20 december 1848 de vastgestelde pegelhoogte van 1,300 meter (aan de graanmolen) en 0,850 meter (aan de slagmolen) goed. De toenmalige eigenaar was de weduwe van Jean Michel Nicolay.
Deze Jean Nicolay verpachtte de graanmolen in 1839 aan Joseph Dompas, echtgenoot van Marie Josephine Briers voor de som van 400 frank per jaar. De oliemolen werd op 14.04.1847 voor 12 jaren verhuurd aan Michel Reijnders. Uit de pachtakte van de oliemolen (1865) blijkt dat mevrouw Marie Josephine Nicolay, weduwe van notaris Willems en dochter van Michel Nicolay, eigenares van de molen was geworden. Ze verhuurde de oliemolen voor 9 jaar aan Jan Robijns voor 1000 frank per jaar.
In 1871 is de graanmolen er erg aan toe. Het sluisgestel van beide molens was slecht en er moesten dringend herstellingen gedaan worden om ongelukken bij hoog water te vermijden. In 1873 zijn de sluisgestellen van zowel de graan- als de oliemolen volledig vernieuwd. Op de graanmolen was ondertussen de zoon van Joseph Dompas, Remigius, molenaar geworden. Op 22 mei 1889 verhuurde Rosalie Nicolay de watergraanmolen voor 9 jaar en voor de som van 1000 frank.
In 1889 was de oliemolen in slechte staat. Na een onderzoek van de molenmakers Jan Asnong en Hippert Van Herle kwam men tot het besluit dat de herstellingskosten 1385 frank zouden bedragen.
Rond 1893 werd er een stoommachine bijgeplaatst om een koppel stenen te doen draaien, in geval van gebrek aan water. De gebroeders Jean en Victor Gijsberts werden de volgende molenaars van de graanmolen. Rosalie Nicolay liet door Alfons Janssens, molenmaker uit Tessenderlo, een prijsopgave maken voor de herstelling van de graanmolen. Het bedrag werd vastgesteld op 1981 frank. De dochter van Rosalie Nicolay en Jan Truijers was de erfgename van al de goederen. Op 28 juni 1922 schonk juffrouw Truijers al haar bezittingen aan de paters Salesianen. Enkele jaren later verkochten de paters hun bezittingen, omdat ze geld nodig hadden voor het uitbouwen van hun school in Hechtel, aan Michel Vos en Felix Swinnen.
In 1946 erfde Frans Vos de graanmolen. Doordat de beek rechtgetrokken werd, kon vanaf 17 juli 1959 het molenrad niet meer door waterkracht aangedreven worden. Vanaf dan werd er nog enkel elektrisch gemalen. In 1973 ging de laatste molenaar, Frans Vos, op pensioen. De molen werd gesloten.
In 2005 werd de molen aangekocht door particulieren. Zij spraken de heer Thomas Delauré uit Tildonk (Haacht) aan om een renovatie- en restauratieplan op te maken. Ze zouden eerst de woning renoveren, daarna de watermolen. Het binnenwerk (met twee steenkoppels) is nog grotendeels aanwezig. Aangezien deze molen één van de laatste Vlaamse molens is die nog zijn archaïsch houten onderslagrad (met acht spaken doorheen de wateras) heeft bewaard (weliswaar in verval), hopen we op zijn redding: door een bescherming als monument en een restauratie. In 2010 startte de renovatie van de woning.
Albert Vanderaerden, Eugène Wellens & Lieven Denewet
|
Heusden (Heusden-Zolder), Limburg
