Het Mulke of 't Mulke genaamd is een onderslagmolen op de Warmbeek, aan de Molendijk. Hij was één van de zogenaamde "Grevenbroekmolens" of banmolens van de heer van Grevenbroek.

De oudste "Grevenbroekmolen" werd reeds genoemd in 1316 en behoorde later toe aan de heren van Grevenbroek. Het was een banmolen. Hij lag bij Genenbroek, nabij het dorp Achel. In 1474 was er sprake van de Numolen (Nieuwe Molen) in de buurt van het Kasteel Grevenbroek.
In 1611 was er sprake van een watermolen die enkele honderden meter ten westen van de huidige locatie lag, in de buurt van het huidige pad De Bauwelkes, op de zogeheten Oude Beek, de oude bedding van de Warmbeek.

In 1623 kreeg molenmeester Lambrecht Janss of Janssen (°1565 - +1663) van de prinsbisschop van Luik de toelating om een nieuwe beek te graven en er een olieslagmolen op te richten. Tijdens zijn eerste huwelijk woonde Lambrecht op het Koleneind te Hamont maar na het overlijden van zijn vrouw, trouwde hij met de weduwe van de Achelse molenaar. Zijn nieuwe slagmolen, die niet ver van Grevenbroek lag, bleef maar korte tijd in gebruik en werd verplaatst naar een verder gelegen plaats.

De eerste olieslagmolen van onze schrijnwerker-moelnmeester lag op de lokatie van het huidige "Mulke" Het gebouw lag kort bij Grevenbroek ("assez proche de nostre maison de Grevenbrouck") en op een nieuwe beek. Omdat men niet zonder toelating van de prinsbisschop zo maar een nieuwe molen mocht bouwen werd het (huidige) "Mulke" zovele jaren later - we vermoeden omstreeks 1768 - gebouwd op een oude molensite, met name de oude molenplaats van de olieslagmolen, waarvan de beek in de richting van de oude molenvijver liep.

Alle vroegere watermolens lagen aan de Molenbeek, ook Warmbeek genoemd, en afgeleid van "Ware (=grens)beek". Aan het kasteel van Grevenbroek liep de Vliet in de Warmbeek. Schrijnwerker-molenmeester Lambrecht bouwde zijn molen echter op een andere beek want hij mocht de bestaande watermolen niet belemmeren. In de overeenkomst met de prinsbisschop noemde men deze waterloop "Le beeck", zonder verduidelijking van de ligging.

Reeds rond 1630 werd de eerste olieslagmolen, na amper zeven jaren d ienst, afgebroken. Hij werkte niet goed door te weinig debiet en hij stoorde de werking van de korenmolen. De oliemolen werd op een andere plaats verderop terug opgebouwd. Uit een schepenakte van 1630 bleek dat "de watermolenweijer" in de nabijheid lag.

In 1656 vroeg Lambrecht Janss  om de jaarlijkse pacht op te mogen zeggen omdat de molen niets opbracht.

Rond 1768 werd de huidige watermolen gebouwd op dezelfde plaats als die van Lambrecht Janss in 1623. Hiervoor werden onderdelen van de molen op de Oude Beek gebruikt. Er werd een nieuwe molenwijer aangelegd en in 1774 werd tegenover het Mulke nog een olieslagmolen geplaatst die voordien nabij de Achelse Kluis had gestaan. Zo was er een dubbelmolen gevormd. Deze twee watermolens zijn dan ook terug te vinden op de kaarten van Ferraris.

Voor de molen lag een grote stuwvijver. Er werd graan en boekweit gemalen.
 
Eigenaars na 1840:
- voor 1844, eigenaar: Wauters Arnold, de weduwe, rentenierster te Hasselt
- 1849, deling: Wauters Lambertus, geestelijke te Hasselt
- 1853, verkoop: de Theux van Meylandt Bartholomeus, minister van Staat te Heusen
- 1878: zijn weduwe en kinderen
- 1879, deling: Cornet de Peissant-de Theux Alfred, eigenaar te Hofstade
- 1899: zijn weduwe en kinderen

De Bestendige Deputatie van de provincie Limburg keurde op 17 november 1848 de vastgestelde pegelhoogte van 1,200 meter goed. De toenmalige eigenaars waren de kinderen van Arnold Wauters.

De laatste molenaar Mathijs Davids stopte met malen in 1920. Het metalen onderslagrad werd verwijderd en verplaatst naar de Galdermansmolen te Tongerlo (Bree), waar het er nu nog staat. In 1973 werd de huidige brug bij de molen aangelegd en de waterval verplaatst. Het gebouw heeft nu bepleisterde buitenmuren. Van het binnenwerk zijn nog onderdelen aanwezig, zoals aswiel, rondsel en koning.

In augustus 2016 startte de Vlaamse Milieumaatschappij (VMM) met de bouw van een vistrap op de Warmbeek ter hoogte van watermolen het Mulke (Molendijk). Die moet ervoor zorgen dat de vissen opnieuw stroomopwaarts kunnen zwemmen en hun paaiplaatsen kunnen bereiken. Nu worden de vissen opgehouden door een betonnen drempel in de Warmbeek net stroomopwaarts van de Molendijk. Het verval aan deze drempel kan tot één meter oplopen.
Na realisatie van deze vistrap zullen vissen in de Warmbeek stroomopwaarts kunnen zwemmen van de monding in de Dommel (Eindhoven) tot in Neerpelt. De bouw van de vistrap gebeurt met financiële steun van het Visserijfonds van het Agentschap voor Natuur en Bos. De werken worden in overleg met de stad Hamont-Achel gerealiseerd.
De visdoorgang wordt ongeveer 200 m lang en werkt echt als een gewone trap. Er worden 12 ‘treden’ gebouwd met telkens een hoogteverschil van 8 cm. Daarover kunnen vissen wel stroomopwaarts zwemmen. In de Warmbeek wordt opwaarts van de vistrap ook een ‘paairiffle’ aangelegd. Dat is een zone met sneller stromend water over een beekbedding van grind. Een ideale paaiplaats voor zeldzame beekvissen zoals de kopvoorn en de serpeling.
EU doelstellingen halen
Dat we op die plaats zeldzame vissoorten mogen verwachten, blijkt uit het visbestandsonderzoek dat het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO) voerde op de Warmbeek. Ze vonden een aantal voor Vlaanderen zeldzame soorten zoals de beekprik en de serpeling, stroomafwaarts van het Mulke. De realisatie van deze visdoorgang is zowel belangrijk voor de realisatie van de doelstellingen van de Europese kaderrichtlijn Water als voor de natuurdoelen van de Europese Habitatrichtlijn.
Plaatselijke omleiding
De werken zullen 60 werkdagen duren. De einddatum is bij normale werkomstandigheden voorzien op 10 november. De graafwerken voor de aanleg van de vistrap gebeuren onder archeologische begeleiding. Zodra er wordt gestart aan de Molendijk, zal de weg ter hoogte van de werken voor 20 werkdagen (vanaf 17 september) niet toegankelijk zijn voor auto- en fietsverkeer. In overleg met de stad wordt een plaatselijke omleiding voorzien.

Guido TIJSKENS ("De Goede Stede Hamont") & Lieven DENEWET

Hoeve-ijs 't Mulke
te koop op het erf
(tel. 011 64 17 54, L. Koninkx)

Schilderij van de Grevenbroekmolen
         door Davy Hermans

Een van dochters van de voormalige Minister van Staat en Minister van Binnelandse zaken, Graaf Barthélémy Théodore graaf de Theux de Meylandt et Montjardin heeft deze watermolen geschilderd.
Op dit schilderij zie je een ander soort waterrad dan deze die zich nu momenteel bevindt bij de Galdermansmolen te Tongerlo (Bree).
Dit schilderij werd geschilderd door Louise Marie Raphaëlle de Theux de Meylandt et Montjardin (°18 mei 1852 - +1 december 1923).
De andere dochter Cécile de Theux de Meylandt et Montjardin (°1850) heeft de watermolen geërfd in 1878 van haar moeder Amélie Du Parc

Bron: Raf Van Laere en Rombout Nijssen, "Een adellijke blik op de Kempen" - 50 tekeningen van Louise Moretus, geboren de Theux de Meylandt (1852-1923).

---------------

Literatuur

Grevenbroeker Echo's.
Bussels M., "De burcht van Grevenbroek", in Limburg, 20, 1938-39, p. 185-198.
Bussels M., "De molens van Grevenbroek", in Limburg, 23, 1941-42, p. 128-135; 1942-43.
Bussels M., "Over den molen van Grevenbroek", in: Het Oude Land van Loon, I, 1946, p. 65.
Claassen A., "Achel in oude prentkaarten", Zaltbommel, 1972.
Claassen A., "Achel, top van Limburg, in De Vlaamse Toeristische Biblioteek", 132, 1971, p. 1-17.
Claassen A., "Honderd eeuwen Achel", Achel, 1988.
Claassen A., red., "Rond de oude en nieuwe straatbenamingen te Achel", Achel, 1960.
Claassen A., "Het molenhuis bij de Achelse Tomp. B akermat van de familie Nagelmackers", in: De Woonstede door de eeuwen heen, 1970, p. 44-47.
Claassen A., mededeling van 13 maart 1980 aan Herman Holemans.
L. van Sijpe, "Millenniumboek Hamont-Achel", Hamont-Achel, Geschied- en Heemkundige Kring: “De Goede Stede Hamont” 1999.
J. Van Overstraeten, "Molens te Aartselaar, Achel en Adegem", in: Toerisme, XXIII, 1944, p. 114-115.
M. Degeest, "Ontmoeting met Hamont-Achel, ons stadje vandaag", Hamont-Achel, 2001, p.180.
W. Smet & H. Holemans, "Limburgse windmolens in heden en verleden", Nieuwkerken-Waas, 1981.
Dirk Pauwels, "Inventaris van het cultuurbezit in België, Architectuur, Provincie Limburg, Arrondissement Maaseik, Kanton Neerpelt, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 19N2", Brussel - Turnhout, 2005.
Holemans H. & Smet W., "Limburgse watermolens. Kadastergegevens: 1844-1980", (Kinrooi), Studiekring Ons Molenheem, s.l., 1985, p. 5.
A. Remans, "Achel. Watermolens", in: Limburg, XXI, 1966, p. 195-198.
R. Van Lent, "De molens van Grevenbroek in het graafschap Loon", in: Verzamelde Opstellen, V, 1929, p. 89-99.
H. Van de Broeck, "De Napoleonsmolen of de windmolen an XII-1804 te Hamont", in: Limburg, LI, 1972, p. 193-216.
Lieven Denewet, "Inventaris van de Limburgse watermolens met hun pegelhoogtes (1846-1849)", Molenecho's, 39, 2011, nr. 2
Bert Van Doorslaer, "Met de stroom mee of tegen de wind in? Molens in Limburg", Borgloon/Rijkel, Provinciaal Centrum voor Cultureel Erfgoed, 1996;
"De molens van Grevenbroek te Achel" in: Ons Molenheem, 1995, nr. 1, p. 24-26;
"Grevenbroeker Molentocht", een uitgave van de geschied- en heemkundige kring van Hamont-Achel: "De Goede Stede Hamont".
Raf Van Laere & Rombout Nijssen, "Een adellijke blik op de Kempen".
Mailbericht Rob Simons, Sint-Huibrechts-Lille, 19.06.2012.
Mailbericht Guido Tijskens, 22.03.2015.
 
Persberichten
Nx., "Van molenaar tot bankier: Peter Nagelmackers", Het Laatste Nieuws, 28.05.1971.
Nx, "De molens van Grevenbroek te Achel", Het Laatste Nieuws, 02.12.1971.
"Achel, bakermat der bank Nagelmackers", Het Belang van Limburg, 19.01.1954.
S.O., "De molens van Grevenbroek te Achel", De Nieuwe Gids, 06.12.1971.
Ro., "De molens van het Grevenbroek te Achel", Het Nieuwsblad, 20.07.1977.
"De molens van Grevenbroek", Het Volk, 06.01.1955.
Redachte Limburg-Actueel, "200 meter lange vistrap helpt migratie zeldzame vissoorten in Hamont-Achel", in: www. limburg-actuel. be, 26.08.2016.