De Molen(s) Van Sande, Kasteelmolen of Celindermolen is een korenwatermolen op de Molenbeek, aan de westzijde van Prinsdaal (nr. 39), op 200 meter ten zuidoosten van de kerk. De benaming molen Van Sande is naar de eigenaars van de laatste honderd jaar.
De molen werd voor 1629 als een kleine korenwatermolen opgericht en was een afhankelijkheid van het (verdwenen) kasteel van Bambrugge. Later werd op dezelfde plaats een oliemolen opgericht, die nog later olie- en korenmolen werd.
We zien de molen aangeduid, steeds zonder benaming, op de Ferrariskaart (ca. 1775), in de Atlas der Buurtwegen (ca. 1842), op de topografische kaart van Vandermaelen (ca. 1850) en op de kadastrale kaart van P.C. Popp (ca. 1860).
Uit het proces-verbaal van afpaling van de gemeente Bambrugge ca. 1822: "il y a deux moulins à eau dans cette commune: l'un est situéz près du chef-lieu, sa situation semblerait lui donner une plus value sur l'autre, qui en est plus éloigné, mais ce dernier renferme un tordoir ce qui le rend d'une valeur égale; l'un et l'autre sont occupés par le propriétaire. Pour fixer leur revenu net l'expert les a comparé au moulin de la commune de Letterhautem dont l'évaluation a été déterminée d'après un bail et a en regard à leur situation et grandeur. On les a évalués à f. 360, un tiers à déduire pour réparations et entretien f. 120. Reste net pour revenu imposable f. 240. Telle est la propriété des héritiers Jn. Janssens située S(ecti)on A n° 499."
De watermolen werd in 1834 ondergebracht in klasse 1, met en kadastraal inkomen van 210 frank.
Eigenaars na 1830: - voor 1834, eigenaar: Galmart Jacques, molenaar te Bambrugge. - later, eigenaar: a) Galmart Victor, rentenier te Wetteren en b) Galmart Jean, molenaar te Bambrugge - 02.03.1882, verkoop: Vercruysse-Ghijs Octaaf, molenaar te Bambrugge (notaris Devuyst) - 19.09.1904, verkoop: Van Sande-De Rijck Charles Camile, molenaar te Bambrugge (notaris Devuyst - graanmolen door water en stoom) - 18.02.1939, erfenis: de weduwe (voor 1/2 naakte eigendom + 1/4 vruchtgebruik) en zoon Van Sande Romain Jozef (voor 1/4 naakte eigendom + 1/3 naakte eigendom) (overlijden van Charles Van Sande) - 17.03.1942, erfenis: Van Sande (later gehuwd met D'Haemer) Romain Jozef, molenaar te Bambrugge (overlijden van de weduwe De Rijck van Charles Van Sande) - 1980, eigenaar: Van Sande Camiel - 2014, eigenaar: Van Sande Luc
In 1889 werd een stoommachine geplaatst, maar er werd ook nog gebruik gemaakt van waterkracht. De stoomkracht werd in 1891 verhoogd.
Het waterrad werd tussen 1976 en 1980 weggenomen. Tot dan was de watermolen in gebruik gebleven.
De familie Van Sande (nu al de vijfde generatie actief) heeft de oude watermolen laten uitgroeien tot een industriële bloemmolen. In september 2001 werd het complex door een felle brand verwoest. Vrij vlug volgde de heropbouw, naast de moderne installaties met cilinders en plansichters (5 Behlercilindermolens, plansichters, Van Aarsenpers...). Het enige steenkoppel dat nog aanwezig was, ligt nu buiten opgesteld.
Lieven DENEWET, Georges SOUFFREAU, Herman HOLEMANS & Maarten OSSTYN
Aanvullende informatie
Els De Kinderen, "Molens Van Sande in Bambrugge", in: De Molenaar (NL), 5/2/2003. Een felle brand verwoestte in september 2001 een groot gedeelte van de bloemmolen Van Sande in Bambrugge. Camiel Van Sande is weer strijdlustig aan het werk. Daarbij geholpen door zijn familie. Snel herstel van de productie was van groot belang. Hard werken hadden ze altijd al gedaan, maar na de brand was het onnoemlijk zwaar. Het gedeelte van de bloemmolen dat niet verwoest was, had veel waterschade geleden. Zo vlug als enigszins mogelijk moest er weer geproduceerd worden, want de concurrentie, die in de bloemsector bikkelhard is, lag op de loer. En zijn klanten, die Camiel Van Sande altijd punctueel verzorgd had, wilde hij niet verliezen. Praktisch onvermijdelijk, maar toch zijn er achter gebleven, en over dit feit kan deze rasechte maalder moeilijk zijn ontgoocheling verbergen. Snel herstel Aanvankelijk was het echt behelpen en daar kwam veel manuele arbeid bij te pas. Het is een prestatie dat twee maanden na de brand weer volledig automatisch kon worden gewerkt. De bloemmolen Van Sande bestond uit twee afzonderlijke compartimenten met elk vijf cylindermolens. Slechts één daarvan is terug in werking gesteld. Ook de Van Aarsen-pers om de afvalproducten kriel, kortmeel en zemelen te persen is in de brand gebleven en niet meer opgesteld. Voor de brand werd er tien ton per uur geproduceerd, nu nog vier ton. Bloemmolens Van Sande is een echt familiebedrijf, gegroeid uit een watermolen, vandaar dat de ligging niet ideaal te noemen is. Voor verdere expansie in de toekomst kan nog altijd worden uitgekeken naar een andere bloemmolen, want er staan er in Vlaanderen enkele over te nemen. Toekomst Met tevredenheid, en ingehouden fierheid, toont Van Sande zijn vernieuwde bloemmolen. De elevatoren en de losinstallatie werden volledig vernieuwd, evenals zes graansilo’s. Vijf Buhler-cylindermolens en plansichters hadden veel waterschade opgelopen, maar zijn intact gebleven. Nieuw zijn ook zes bloemsilo’s, een bijzonder functionele bloemafzakinstallatie, de liften, de electriciteitskabine en de electrische leidingen. De computerinstallatie had eveneens zware schade opgelopen en is nu zodanig vernieuwd en ingesteld dat één persoon de hele bloemmolen kan doen draaien. De maalder heeft vertrouwen in de toekomst: ,,Brood zal er altijd worden gegeten, en het is een goedkoop, gezond levensmiddel. Wij richten ons vooral tot de warme bakkers en tot molenaars-handelaars die in depot bloem en bruine melen verkopen. Deze laatste kunnen de bloem verkrijgen met eigen huisetiketten.” Bloemmolens Van Sande werkt zeer flexibel: ,,Als bakkers een samenstelling van bruine melen doorgeven leveren wij het gewenste product vanaf een hoeveelheid van 500 kg.’’ Een service die de bakker weet te waarderen. Overigens biedt Van Sande een grote diversiteit aan bruine melen: meer dan dertig soorten. Plannen Van Sande, voor wie op 55-jarige leeftijd elke dag te kort is, heeft nog andere plannen: roggebloem produceren voor de peperkoekfabrieken. Onderhandelingen zijn reeds ver gevorderd. Overigens ligt in de molen nog een koppel molenstenen waarmee hij nog altijd maalt. „Ik heb dat nog geleerd op de watermolen en ben nu de vierde generatie Van Sande. De vijfde – zijn twee zonen – zijn actief in de zaak en de zesde is mogelijk al geboren, want het is ook een ‘manneke’ ’’, zegt de gedreven maalder.
Geschiedenis van de Twee Watermolens te Bambrugge door Georges L. Souffreau Te Bambrugge, een klein dorp in de provincie Oost-Vlaanderen, dat nu deel uitmaakt van de grotere gemeente Erpe-Mere, lagen vroeger op de daar doorheen vloeiende Molenbeek, twee watermolens. De waarschijnlijk oudste van de twee, was de korenwatermolen te Heddeghem (nu Egem), die al van voor 1536 heeft bestaan. Deze watermolen was steeds eigendom van particulieren en het is voornamelijk vanaf 1700 dat we de opeenvolgende eigenaars terugvinden in akten, overeenkomsten en testamenten. De laatste molenaar was Joseph Cyriel De Vriendt, die de molen tot omstreeks 1950 in bedrijf hield. Tegenwoordig zijn omzeggens alle sporen van het bestaan van deze oude watermolen uitgewist. De tweede watermolen is de Kasteelmolen, later molen Van Sande genoemd, naar de eigenaars van de laatste honderd jaar. Deze watermolen lag aan het dorp en was aanvankelijk vermoedelijk een afhankelijkheid van het (verdwenen) kasteel van Bambrugge. In 1629 is hij vermoedelijk een kleine korenwatermolen, maar later werd op dezelfde plaats een oliemolen opgericht. Deze veranderde nog later in een olie- en korenwatermolen. Tot omstreeks 1980 bleef hij in gebruik, tot het rad werd weggenomen. Op dezelfde plaats staat nu een industriële bloemmolen. De tot vandaag volledig onbekende geschiedenis van deze twee watermolens, wordt in dit boek tot nieuw leven gewekt en is een boeiende reis in de tijd geworden. Het verzamelboek telt 143 blz. en is verlucht met zwart-wit foto's, plattegronden en er werden vele familiegegevens aan toegevoegd. Verkrijgbaar aan 10,00 € Bestellen bij: Georges L. Souffreau, Bosstraat 30, B-9550 Woubrechtegem, tel.: 053-627693; e-mail: gsouffreau @ telenet.be; Bank: 850-8120967-28; IBAN BE37 8508 1209 6728 BIC SPAABE22; Port binnenland: 2,95 €; (Nederlandse lezers gelieven te bestellen bij het Molencentrum te Roosendaal) Januari 2010
Literatuur
Georges Souffreau, Geschiedenis van de Twee Watermolens te Bambrugge, De Korenwatermolen te Heddegem (Egem) (voor 1536-1950) en de Koren- en Oliewatermolen Kasteelmolen of Molen Van Sande (voor 1629-1980), Woubrechtegem, 2010, 143 p. J. De Punt, "Erpe-Mere, molendorp", in: Verbond van de Kringen voor Heemkunde in Oost-Vlaanderen, 1999, nr. 2, p. 3 e.v.; "Inventaris van de wind- en watermolens in de provincie Oost-Vlaanderen naar gegevens van het Archief van het Kadaster. Eerste aflevering. De arrondissementen Aalst en Dendermonde", in: Kultureel Jaarboek voor de provincie Oost-Vlaanderen, XIV, 1960, 3 (Gent, 1962); Herman Holemans, "Oostvlaamse wind- en watermolens. Kadastergegevens 1835-1990. Deel 1. Gemeenten A-B", Kinrooi, Studiekring Ons Molenheem, 1996; E. De Kinderen, "Molens Van Sande in Bambrugge", in: De Molenaar (NL), 05.02.2003. D'Huyvetter C., de Longie B. & Eeman M. m.m.v. Linters A., Inventaris van het cultuurbezit in België, Architectuur, Provincie Oost-Vlaanderen, Arrondissement Aalst, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 5N1 (A-G), Brussel - Gent, 1978.
Bambrugge (Erpe-Mere), Oost-Vlaanderen
