De Herisemmolen is de allerlaatste nog bestaande papierwatermolen van ons land die nog zijn inrichting heeft. De site van de Papiermolen Herisem en Oud- Kartonfabriek Fr.-X. Winderickx te Alsemberg is een zeldzame getuige van de ontwikkeling van het papier en het karton in België. Ze geeft weer hoe men in de 16de eeuw ambachtelijk papier vervaardigde en hoe men in de 19de eeuw, onder invloed van de industriële revolutie overschakelde op de productie van industrieel karton.

De site kent een rijke en lange geschiedenis. De molen werd in 1321 vermeld als slijpmolen in het cijnsboek van de Hertog van Brabant. De heren van Herisem waren cijnsplichtig voor de slijpmolen.

In 1536 gebeurde de ombouw tot papiermolen. In deze periode werden in Midden-Brabant (ten zuiden en ten oosten van Brussel) zeer vele papiermolens gebouwd.

Matthias Cammaerts verhuurde de molen in 1686 aan Franciscus Vandenbosch.
Isabella Slothmaekers verhuurde de molen in 1727 aan Hendrik Vandenbosch, zoon van Franciscus.
Hendrik en zijn vrouw Maria Stroobanst kochten de molen in 1743.

Gillis Winderickx trouwde in 1763 met J oanna Vandenbosch, dochter van Hendrik en Maria. Sindsdien is de molen in handen van de familie Winderickx gebleven. 

Eigenaars na 1830:
- voor 1834, eigenaar: Taelemans-Ceuppens Pierre François, koopman te Brussel
- later, erfenis: de erfgenamen
- 31.12.1860, verkoop: Winderickx-Rossel Egidius Franciscus, papiermaker te Alsemberg (notaris De Doncker)
- 16.06.1874, gift: a) Winderickx-De Ganseman August Guillaume, fabrikant te Alsemberg, b) Winderickx François Xavier, fabrikant te Alsemberg en c) Winderickx Jean Alphonse Marie, fabrikant te Alsemberg (notaris Claes - papiermolen wezende eene fabriek van karton)
- 24.02.1898, verkoop: a) Winderickx-Boon Jean Alphonse Marie Joseph, nijveraar te Alsemberg en b) Winderickx Xavier Marie Joseph, nijveraar te Alsemberg (notaris Deconinck)
- 06.12.1942, erfenis: Winderickx-Boon Jan Alphonse Marie Joseph, nijveraar te Alsemberg (overlijden van Xavier Winderickx)
- 17.01.1953, verkoop: Maatschappij vennootschap met beperkte aansprakelijkheid "Cartonnerie d'Alsemberg", te Alsemberg (notaris Van Eeckhoudt)

In 1858 schakelde de familie Winderickx over op de productie van karton. Nadat de "Cartonnerie Fr.-X. Winderickx" in 1940 na vier eeuwen van activiteit definitief de deuren sloot, werd ze in 1979 als monument door de overheid beschermd. Na jarenlange verwaarlozing, volgde in de jaren 1990 - in verschillende fases - een ingrijpende restauratie. De inrichting als papier- en kartonmolen is weer compleet en operationeel. Een metalen bovenslagrad drijft de papiermolen aan; een kleiner houten bovenslagrad drijft de graanmolen aan.

De oude ééncilinderige Bollinckx stoommachine van 130 pk uit het jaar 1894 werd in 2015 weer operationeel gemaakt.

De site is thans uitgegroeid tot een van de topattracties in ons land op het vlak van de industriële archeologie. Bovendien is het een levend museum, waarbij de bezoekers de gelegenheid hebben het papierscheppen te volgen of zelf uit te voeren. De site gebruikt als educatief centrum voor papier, karton en aandrijftechnieken. Er worden rondleidingen, jeugd- en schoolkampen (voor zowel molen- als boerderijklassen), verjaardagsfeestjes voor kinderen, huifkartochten en cursussen papierscheppen georganiseerd. De site biedt ook plaats, in afgescheiden lokaties, voor het inrichten van seminaries. Er is ook nog een taverne voorzien waar maaltijden en streekbieren geserveerd worden.

In 2012 werden door molenbouwer Wieme  (Machelen-Zulte) werken uitgevoerd aan de waterwielen en de sluis. Hierbij werd de historische elektricityeitsopwekking opnieuw voorzien. De stroom wordt aangewend voor de aandrijving van de machines om het papier en karton te vervaardigen. Ook wordt deze stroom aangewend om in alle vroegere productieruimtes de authentieke verlichting (met veilige laagspanning) te doen functioneren.

De molen is tussen 1 maart en 30 november voor bezoek open op werkdagen en de 1e en 3e zondag van de maand van 10.00 - 16.00 uur. In de periode van 1 december tot 29 februari is de molen alleen voor groepen op afspraak toegankelijk. Info: tel. 02/381 0770 en via de website www.herisem.be

Intekendatum: 12.09.2003, 10 u.
Molen: Alsemberg (Beersem, Vl.-Brab.), Papiermolen Herisem - watermolen met 1 metalen en 1 houten bovenslagrad, papier- en kartonmolen
Bouwheer: vzw Herisemvrienden, Alsemberg (voorzitter Français-Xavier Winderickx)
Ontwerper: Arch. Frank Braakhuis, Wezembeek-Oppem
Opdracht: Aanvraag tot deelneming aan selectie voor beperkte offerteaanvraag voor uitvoering van de restauratie van de resterende gebouwen van de papiermolen Het werk is verdeeld in vier percelen:
perceel 1: bouwkundige werken;
perceel 2: afwerkingen;
perceel 3: restauratie machines en aanhorigheden;
perceel 4: technische installaties.
De huidige aanvraag heeft betrekking op perceel 1. Voor de overige percelen wordt te zijner tijd een nieuwe offerteaanvraag gehouden.
De werken van perceel 1 hebben betrekking op:
restauratie metselwerk
restauratie bestratingen in baksteen en klinkers
isolatie pannendaken & herstel houten kapconstructies
stabilisatie gebouwen door het gieten van betonnen plaatvloeren tussen de bestaande muren
aanbreng stalen profielen voor vloeren en daken
aanbreng houten roosteringen
restauratie ijzeren ankers
realisatie uitbreiding: gebouwd met ter plaatse gestorte schoonbeton wanden, met een geïsoleerde kapconstructie bedekt met zink
Bruto grondoppervlak van deze gebouwen: ca. 455 m².
De gebouwen dateren van begin 20ste eeuw en zijn gebouwd met massieve gemetselde muren, houten dakconstructies en pannendaken. Slechts één gebouw heeft een verdieping.
Het betreft de 4de fase van de restauratie van de totale site van de papiermolen waarvan de eerste drie fases inmiddels in gebruik genomen zijn.
Ondercategorie: D.24, klasse >3, D.21, klasse 1, D.1, klasse >2; registratie: cat. 11 en 19
Plaats aanbesteding: Papiermolen Herisem, Fabriekstraat 20,  1652 Alsemberg.

Intekendatum: 14.04.2006, 11 u.
Molen: Alsemberg (Beersem, Vl.-Brab.), Papiermolen Herisem - watermolen met 1 metalen en 1 houten bovenslagrad, papier- en kartonmolen
Bouwheer: vzw Herisemvrienden, Alsemberg
Ontwerper: Architectenbureau Frank Braakhuis, Wezembeek-Oppem
Opdracht: Aanvraag tot deelneming aan de beperkte offerte-aanvraag voor de restauratie van gebouwen, perceel 1: bouwkundige werken
De werken hebben betrekking op:
- herstel metselwerk
- herstel bestratingen in baksteen en klinkers
- isolatie pannendaken en herstel houten kapconstructies
- stabilisatie gebouwen door de aanbreng van betonfunderingen onder het bestaande metselwerk
- aanbreng stalen profielen voor vloeren en daken
- aanbreng houten roosteringen
- restauratie ijzeren ankers
- opbouw gebouw met stalen kapspanten en een zinken dakbedekking
Totaal gebouwoppervlak: 700 m²
De gebouwen dateren van het begin van de 20e eeuw en zijn gebouwd met massieve gemetselde muren, houten dakconstructies en pannendaken. Slechts 1 gebouw heeft een verdieping.
Het betreft de 4e fase van de  restauratie van  de  totale site van de papiermolen waarvan de eerste drie fasen inmiddels in gebruik genomen zijn.
o/cat. D1, kl. 3; o/cat. D21, kl. 1; o/cat. D24, kl. 4; cat. 11 en 19
Plaats aanbesteding: vzw Herisemvrienden, Fabriek-straat 20, 1652 Alsemberg

Literatuur

Herisemvrienden vzw, "De Herisem-papiermolen te Alsemberg opnieuw in werking", in: Molenecho's, XXIII, 1995, nr. 2, p. 1 en 61-71.
Herisemvrienden, "Papierscheppen in volle expansie in de Alsembergse Herisemmolen", in: Molenecho's, XXIV, 1996, nr. 2, p. 71.
G. Gantois, "De kartonfabriek Winderickx of Herisemmolen", in: Monumenten & Landschappen, IX, 1990, nr. 5, p. 57-73.
Jos De Gelas, "De Herisemmolen. Industrieel archeologische studie op basis van een bedrijfsarchief", Aalst-Waalre, De Archaeologische Pers, 1983.
J. De Gelas, "De Herisemmolen en de kartonfabriek Winderickx te Dworp", in: De Autotoerist, 1979, p. 1612-1613.
P. Martens, "A Alsemberg le moulin Winderickx", in: Brabant, XXVI, 1974, p. 44-49.
"En toen was er papier. Wandelgids voor de tentoonstelling in zaal Auvicom te Dworp op 19, 20, 21 en 23 oktober 2001", Beersel, Heemkundig genootschap van Witthem, 2001.
Edgar Winderickx, "De Herisemmolen op de grens Dworp - Alsemberg", Dworp, maart 1999;
C. Theys, "Geschiedenis van Alsemberg", Brussel, 1960.
C. Theys, "Uit het familieboek van Gillis Winderickx (Dworp, 18de eeuw)", in: Eigen Schoon en de Brabander, XXVI, 1943, p. 56-59.
Herman Holemans, "Kadastergegevens: 1835-1985. Brabantse wind- en watermolens. Deel 2: arrondissement Halle-Vilvoorde (A-L)", Kinrooi, Studiekring Ons Molenheem", 1991.
M.A. Duwaerts e.a., "De molens in Brabant", Brussel, Dienst voor Geschiedkundige en Folkloristische Opzoekingen van de Provincie Brabant, 1961.
J. De Gelas, "Zestiende-eeuwse fundamenten ontdekt in de papiermlen Herisem te Alsemberg: resultaten van een archeologische noodopgraving", in: Ons Heem, LIII, 1999, nr. 1, p. 13-22.
E. Windericxkx, "De papierwatermolens tussen Zenne en Zoniën: de Herisemmolen te Dworp en Alsemberg (molen nr. 6)", in: Eigen Schoon en de Brabander, LXXXII, 1999, nrs. 7-8-9, p. 243-266.
L. Bavay, B. D'Herbe & M. Van Damme, "De Herisem-papiermolen te Alsemberg", in: Mededelingen Heemkundige Kring Erpe-Mere, XXXVII, 1997, nr. 1, p. 9-13.
A. Van Stappen, "De Herisem papierwatermolen te Alsemberg" in: Natuur- en Stedenschoon, LXIV, 1995, nr. 4, p. 26-27.
L. De Nil, "De Herisemmolen: een klassevoorbeeld van industriële archeologie" in: Brabant, tijdschrift voor Toerisme, 1996, nr. 6, p. 3-10;
"Restauratie Herisemmolen te Alsemberg: sponsors gezocht", in: "Levende Molens", jg. 8 (1986), nr. 3, p. 20-21, ill.
Jos De Gelas, "Inventaris van de Brabantse papiermolens", in: Tijdschrift industrieel erfgoed, Voortzetting van: Driemaandelijks tijdschrift van de Vlaamse vereniging voor industriele archeologie, Gent, Vlaamse vereniging voor industriële archeologie, nr. 7, 1987, p. 15-25.
J. De Gelas, "De papiernijverheid tussen Zenne en Zoniën op de Molenbeek", in: Tijdschrift voor Geschiedenis van Techniek en Industriële Cultuur, Driemaandelijks tijdschrift, Gent, nr. 7, 2 (1984-1985), nr. 3 (herfst), 2-13, ill.
"Herisemmolen onder water", in: Levende Molens, jg. 24 (2002), nr. 9 (oktober), p. 107.
Jos De Gelas, "Nieuwe documenten over de Brabantse papiermolens. Beerselse Herisemmolen klaar voor restauratie", in: Belgian Paper Historians Association, nr. 7, Malmedy, juni 1988.
"De papiernijverheid tussen Zenne en Zoniën op de Molenbeek", in: Belgian Paper Historians Association, nr. 10, Malmedy, maart 1989.
M.-A. Arnould, "Quand sont apparus les premiers moulins à papier dans les anciens Pays-Bas?", Internationaal Colloquium Spa, 1973, Drukkerijen en papiermolens in stad en land van de 14de tot de 16de eeuw. Handelingen, Gemeentekrediet van België, Brussel, 1976, p. 267-298.
P. Mertens, "A Alsemberg le Moulin Winderickx", in: Brabant, 1974, nr. 1.
VVIA, "Alsemberg: Help de Herissem-molen [sic!]" in: "Levende Molens", jg. 2 (1979), nr. 15-16 (7-22 augustus), p. 208, ill.
Jos De Gelas, "Brabant, bakermat en centrum van het papiermakersambacht", in: Heemkunde in Vlaanderen: huldeboek dr. Jozef Weyns, Winksele, Boek & Vorm, 1992, p. 54-57, ill.
Y. Vermeulen, "Le moulin: le cas du moulin Winderickx", Bruxelles, Institut Supérieur d'Architecture Saint-Luc, 1986, 68 p., couv.ill.,ill.photo.et graph.; 21 cm.
Kathleen Moermans, "De stoommachine uit de kartonfabriek Winderickx opnieuw in werking", www. onroerenderfgoed. be (09.06.2015).

Persberichten
,,Molenaartjes'' schrijven boek over kamp in Alsemberg. Herisemmolen herstelt langzaam van overstroming", Het Nieuwsblad, 10.09.2002.
Ingrid Depraetere, "Overstroming richtte veel waterschade aan in Alsemberg. Herisemmolen hersteld in 2004", Het Nieuwsblad, 05.03.2003.
"Alsemberg. Herisemmolen lokt filmmakers", Het Nieuwsblad / Het Volk - 15 december 2006.
Ingrid Depraetere, "Herisemmolen werkt aan archief hele Zennevallei. Verdwenen papierindustrie kan delen in succes", Het Nieuwsblad, 05.02.2007.
Ingrid Depraetere, "Extra editie De Standaard geeft Herisemmolen duwtje in de rug Grote steun voor levend museum", Het Nieuwsblad, 26.01.2007.
Tim Cunningham en Ingrid Depraetere, "Molen staat op de monumentenkaart'' Herisemmolen tweede in Vlaams-Brabantse finaleronde, Het Nieuwsblad, 13.02.2007.
Ingrid Depraetere, "'Dit is de beste praktijkervaring' Leerlingen helpen bij restauratie Herisemmolen", in:  Het Nieuwsblad, 16.01.2008.
TCH, "Het oog van de expert", in: Het Nieuwsblad, 03.02.2007.
"Ambachtelijke drukte in De Smidse", in: Het Nieuwsblad, 22.11.2008.
"Nocturne Herisemmolen gigantisch succes", Het Nieuwsblad, 12.02.2007.
Jelle Schepers, "Water beschermt tegen overstroming. Dworp en Huizingen ontsnappen aan wateroverlast dankzij wachtbekken Elsemheide", De Standaard, 09.10.2009.
IDH, "Gerestaureerd waterrad kan niet terug naar molen Alsemberg", Het Nieuwsblad, 04.05.2011.
Hugo Devillé, "Herisemmolen loopt onder water", Het Nieuwsblad, 24.08.2011.
Ingrid Depraetere, "Eigenaar Xavier Winderickx trots op eigen wijn Herisheimer. Wijn uit papiermolen Herisem", Het Nieuwsblad, 20.10.2011.
SSJ, "Reünie familie Winderickx viert in Herisemmolen", Het Nieuwsblad, 07.05.2013.
Felix Merckx, "Beersel / Sint-Genesius-Rode - Herisemmolen onder water", Eiditpajot, 30.07.2014.
Hugo Deville, "Tentoonstelling zorgt voor een overzicht. Laatste restauratiefasie van papiermolen Herisem in Alsemberg afgelopen", Het Nieuwsblad, 11.09.2015.

Mailberichten
Toon Winderickx, vorser van de familie Winderickx, 13.02.2017.
Rita De Hertog, 12.02.2018.