De Watermolen van Oudenhove is een koren- en (vroeger ook olie-)watermolen met (verwijderd) bovenslagrad op de Molenbeek, aan de oostzijde van de Roelandersweg (nr. 24), de vroegere Watermolenweg, gelegen aan de westzijde van de Smid Lambrechtstraat.

De watermolen maakte deel uit van een boerderij en is gelegen tussen de zijgevels van het boerenhuis en de schuur.  Voor de laatste renovatie en inrichting als woonhuis waren de 19de-eeuwse bakstenen gebouwen onder zadeldaken (Vlaamse pannen) witbeschilderd. Het was een dubbelmolen: op de ene oever van de Molenbeek staat sinds voor 1500 een korenmolen, op de andere oever sinds voor 1770 eveneens een korenmolen, maar in 1864 omgevormd in een oliemolen.

Uit de penningkohieren van Outer (1571), f° 16 v°: "Gillis van den Eeehaute houdt van jonch" Chaerles de OYSytwee watermuelens met 2 dachw(ant) meersch ende vivers ts(iae)rs voor, mits donderhauden, 182 p. par."

We zien de watermolen, telkens zonder benaming, aangeduid op de Villaretkaart (1745-1748), de Ferrariskaart (ca. 1775), met roodgekleurde gebouwen (dus in baksteen), de Atlas der Buurtwegen (ca. 1844), de topografische kaart van Vandermaelen (ca. 1850) en de kadastrale kaart van P.C. Popp (ca. 1860).

Eigenaar in 1781 was Martin Maes, onderpastoor van de parochie Steenhuize. Hij zag zich dan echter genoodzaakt om in Outer een graanwindmolen op te richten, aangezien de watermolen tijdens het grootste deel van de zomer onvoldoende water had om te kunnen draaien, waardoor de inwoners van Outer genoodzaakt waren hun graan in andere dorpen te laten malen. Tegen de octrooiaanvraag van de windmolen werd geen bezwaar aangetekend en het octrooi  werd op 6 december 1781 verleend (zie: Outer, Molen Prieels, onder "Verdwenen molens").

Kadastrale beschrijving uit 1811:
"il existe deux moulins dans la commune d'Outer: l'un est à eau et l'autre à vent, tous deux servant à moudre du grain et sont occupés par les propriétaires en sort qu'il a été impossible de connaître la valeur locative d'aucun d'eux. J'estime en égard à leurs grandeur et situation qu'ils peuvent être évalués, savoir le moulin à vent à frs. 300, déduction faite d'un tiers pour réparations et entretien, donne un revenu net de 200 frs. Le moulin à eau à frs. 375, déduction faite d'un tiers pour réparations et entretien, donne un revenu net de 250 frs."

Eigenaar rond 1780 was Martinus Maes, onderpastoor van Steenhuize van 1768 tot zijn overlijden in 1810. Op 25 september 1781 vroeg hij toestemming om naast zijn watermolen een windmolen op te richten. Deze houten graanmolen werd effectief gebouwd maar reeds afgebroken in 1847.

Eigenaars:
- 1781; eigenaar: Maes Martinus, onderpastoor van de parochie Steenhuize
- voor 1834, eigenaar: a) Prieels Joannes-Baptista, eigenaar te Liedekerke, rentenier te Aalst en b) Prieels Catherina Albertine Rosalie, zonder beroep te Liedekerke
- 20.01.1845, verkoop: Van Oudenhove-Van Damme Josephus, landbouwer te Pamel, later te Appelterre (notaris Bert)
- na 1864, erfenis: de weduwe (overlijden van Josephus Van Oudenhove)
- 23.06.1879, gift: (voor 1/2 vruchtgebruik) Van Oudenhove-Van Damme Josephus, de weduwe, molenarin te OUter en (voor 1/2 naakte eigendom + 1/2 volle eigendom): a) Van Oudenhove Eduard, molenaar te Outer, b) Van Oudenhove Hippoliet, moelnaar te Outer, c) Van Oudenhove Pieter, winkelier te Ninove, d) Van Oudenhove Désiré, landbouwer te Ninove, e) Van Oudenhove Philomena, echtgenote Van der Kelen Jan en g) Van Oudenhove Berlinda, echtgenote Fermon August, hoefsmid te Sint-Jans-Moelnbeek (notaris Van der Schueren - water- en stoommolen)
- 23.10.1879, deling: (voor vruchtgebruik) Van Oudenhove-Van Damme Josephus, de weduwe, molenarin te Outer en (voor naakte eigendom): a) Van Oudenhove Eduard, molenaar te Outer en b) Van Oudenhove Hippoliet, handelaar te Sint-Jans-Molenbeek (notaris Van der Schueren)
- 28.02.1886, verkoop: (voor vruchtgebruik) Van Oudenhove-Van Damme Josephus, de weduwe, molenarin te Outer en (voor naakte eigendom) Van Oudenhove Eduard, molenaar te Outer (notaris Roman)
- 19.04.1898, einde vruchtgebruik: Van Oudenhove Eduard, zonder beroep te Ninove (overlijden van de weduwe Van Damme van Joseph Van Oudenhove)
- 07.02.1910, lic: (de kinderen van Désiré): a) Van Oudenhove Pieter, molenaar te Outer, b) Van Oudenhove Omer en c) Van Oudenhove Joseph (notaris Van de Velde - stoom- en watermolen)
- 01.07.1927, afstand: Van Oudenhove-De Kegel Petrus, molenaar te Outer (notaris Van de Velde - watermolen en "moteur")
- 04.11.1952, afstand: Van Oudenhove-De Schepper Desiré Roger, landbouwer te Outer (notaris Roman - korenwatermolen)
- 2014, eigenaar: Bauwens-Van Oudenhove Marc, Outer

Sinds 1845 is de boerderij met de watermolen in het bezit van de familie Van Oudenhove; voorheen was de familie Prieels eigenaar.

Kort voor 1879 werd de molen uitgebreid met een stoommachinehuis (aansluitend bij de watermolen, achteraan langsheen de beek), gekenmerkt door boogramen met ijzeren roedenverdeling. De stoommachine werd ca. 1920 vervangen door een armgasmotor en deze op zijn beurt in 1928 door de nog aanwezige elektromotor.

De oliemolen op de linkeroever viel rond 1900 stil en werd in 1903 verbouwd tot een landgebouw. Deze oliemolen kon ook door een rosmolen worden aangedreven: getuige daarvan de ronde muur aan de achterzijde. De muur aan de voorzijde werd rond 1955 gerecht. We zien deze rondingen aan de voorgevel en achtergevel weergegeven in de Atlas der Buurtwegen (ca. 1844) en de kadastrale kaart van P.C. Popp (ca. 1860). Het oliemolengebouw is thans gesloopt.

Van de molenvleugel op de rechteroever werd het ijzeren bovenslagrad  in 1967 verwijderd.

De korenmolen werd gerenoveerd tot woonhuis. Hierbij werd het delen van het binnenwerk (met gietijzeren overbrengingen voor vier koppels maalstenen) behouden. Er werd onderzocht of de plaatsing van een nieuw rad voor de opwekking van groene stroom haalbaar is.

Het molencomplex maakt deel uit van het beschermde dorpsgezicht van de dorpskern van Outer (01.09.1986), maar werd niet weerhouden als vastgesteld bouwkundig erfgoed. De inventaris bouwkundig erfgoed van het Agentschap Onroerend Erfgoed vermeldt: "Verbouwd of Gesloopt".

Lieven DENEWET & Herman HOLEMANS

Outer – Gillis Mensschaert neemt de 2 watermolens in cijnspacht – 6 maart 1598 

Rijksarchief Gent, Stad Ninove AR 129 n° 636 (XVI f° 651-652°) (F: RAG 8 feb 2018 1848-1851) wettelijke passeringen van Ninove (transcriptie: Georges Souffreau, Woubrechtegem) 

Heden, den vjen dach van meerte xvc acht ende tneghentich (6 maart 1598), hebben Lieven van den Bossche ende Elisabet van Naeste, syn huysvrouwe, bekent wel ende deuchdelyck in cheynse vutgegeven thebben aen Gillis Mensschaert ende zyn huysvrouwe, die jeghens den selven Van den Bossche bekennen van gelycken in cheynse aenghenomen thebben, twee geruïneerde watermuelens, zoo die gestaen ende geleghen zyn binnen de prochie van Oultre, metten meersch, grachten, vyvers ende damme daer aenclevende. Ende datte eenen termyn van vyftich jaeren, eenpaerlyck achtervolghende, omme de quantiteyt van vyff sacken rogghe, leverbaer goet zestien viertelen, nienofsche mate gerekent. Waeraf den eersten valdach te betalen, verschynen sal, te kerssmisse xvc 99 ende alsoo voorts, van jaere te jaere, totter expiratie vanden voorschreven termyn van 50 jaeren. Boven desen wordt de pachter gehouden jaerlicx te leveren aende verpachter ofte wtgevere van cheynse, syn hoyrs ende naercommers, vier stoopen raepsmaut, telcken valdaghe alsboven, waeraf deerste jaerschare eerst sal verschynen te kerssmisse 1600 ende alsoo voorts. Neempt den selven Mensschaert oock tzynen laste, te dooghen alle jaere, zynen termyn duerende, eene rente van twee guldens tsiaers aende kercke van Oultre, gaende wte voorseyde muelenen ende voor een doeclaken aende huysvrouwe van Lieven van den Bossche voorseyt, een pont vlaems mitsgaeders drye ponden grooten ten ghelaghe. Ende alsoo Gillis van den Eechaute fs Gillis eenighe jaeren pachts aende goedinghen ende vyvers vande selve muelens es pretenderende, sal de huerlinck voor de afscheydinghe vanden voornoemden Eechaut, contentement gheven. Daerenboven es voorwaerde dat de voorseyde Gillis Mensschaert, over hem, syn hoyrs ende naercommers, ghehouden wordt te malen ende laten malen voor de familie vanden voornoemden Van den Bossche ende zyn hoyrs ende naercommers, alle het graen dat nu zyn huys, tzy cooren, tarwe, maut ofte ander granen, voor de familie alleenlyck gesleten sal worden, sonder molster daeraf te nemen, vry ende liberlyck, sonder eenich wedersegghen, hy ofte de voorseyde Lieven van den Bossche braut om te vercoopen ofte tot zynen slete, metgaeders zyn hoirs ende naercommers, ter wat plaetsen hy soude moghen woenen, tzy te Nieneve oft elders, soo verre hy, Van den Bossche oft zyn hoirs ofte naercommers, haerlieder graen ende maut aldaer binnen Oultre te maelen brochten ende voerden, dan soo verre de selve muelens vercocht oft andersins veralinieert wirden, en sal aencommer ofte coopere de voorseyde vryheyt van maelen sonder molster, niet ghenieten. Ende opde voorseyde conditien heeft de voornoemde Gillis Mensschaert aenghenomen de voornoemde muelens op te rechten, den eenen tot eenen coorenmuelen ende den anderen tot eenen slachmuelen ende de zelve tzynen afscheeden, ten eynde vande voorseyde 50 jaeren, te laten volghen ande voornoemde Lieven van den Bossche, zyn hoyrs ende naercommers, die deselve sullen aenveerden by priseye ende extimatie van lieden met eeren, hun dies verstaende. Op conditie nochtans, inghevalle de selve Van den Bossche, syn hoyrs ende naercommers, omme te voldoene ende op te bringhen de penninghen vande voorseyde priseye, den middel niet en hadden, zoo sal den voornoemden Gillis Mensschaert, zyn hoyrs ende naercommers, de voorseyde twee muelens vermoghen te ghebruycken ende possesseren opden voornoemden cheyns, totter tyt ende wylen zy gherembourseert sullen wesen vande voorseyde prizeye, die den voornoemden Vanden Bossche, zyn hoirs ende naercommers sullen vermoghen te restitueren ende op te legghen alst hemlieden believen sal ende van staede wesen sullen, omme alsdan vanden voornoemden watrmuelen te commen ende niet gefrustreert te wesen van haerlieder ghedinghe. Ende ten lesten blyven alle de boomen ende opgaende houten, staende opden gront, de voorseyde muelens aenclevende, ten profficte vanden selven Van den Bossche, die de selve sal moghen afcappen, mits voor elcken boom plantende eene pote vande selve spetie. Ende hebben partyen respective, verbonden ende verobligiert, tot volcommen ende onderhouden vande bovenschreven conditien, hunne persoonen ende goedinghen, present ende toecommende, renonchierende van alle exemptien ter contrarien ende besondere het recht dicterende dat generale renonchiatie niet en expireert ten zy dat speciale  procedure.

Aldus ghedaen sonder fraude ofte arghenlist, ter presentie van Adriaan Stevens, schepenen der stede van Nieneve ende Maximiliaen van Damme, syn medegheselle, desen xiijen meerte (1598).

My present als greffier, Boniours ende aengaende de metserye vanden ghevele, bedde ende steenen die bevonden moghen wesen, sullen ten aencommen van desen pacht ende cheyns, ghepresen wesen by metsers ende ander hun dies verstaende, omme ten afscheeden vande 50 jaeren, byden voorseyden Lieven van den Bossche, syn hoirs ende naercommers, ghecort ende ghededuceert te worden opde priseye die ter expiratie van desen cheyns gedaen sal worden.

Actum, ter presentie alsvoren. Onderteeckent Boniours. 

Dese metserye vande muraige, ghevele, bedde ende steenen ter plaetsen bevonden, syn ghepresen ende geestimeert by Hendrick Orys, metser vanden prelaet van Nieneve ende Gillis de Pau, oock mester van synen stile, ter presentie van Joos van de Male, meyere, Cornelis Bretman, Michiel Bogaert ende Lauwereys Heysselinck, schepenen, ter somme van 244 rynsguldens eens, van 20 stuyvers tstuck.

Actum desen xvijen July xvc 98.
Onderteeckent Boniours.

Literatuur

Archieven
- Stadsarchief Gent, penningkohieren van Outer (1571), f° 16 v°.
- Rijksarchief Gent, Stad Ninove AR 129 n° 636 (XVI f° 651-652°) wettelijke passeringen van Ninove
- Algemeen Rijksarchief Brussel, Financiële Raad, nr. 1914 . Octrooi aan Martin Maes, eigenaar van de Watermolen van Outer, om in Outer een graanwindmolen op te richten, 06.12.1781.

Werken
H. Holemans, "Oostvlaamse wind- en watermolens. Kadastergegevens 1835-1990. Deel 6. Gemeenten O-R", Opwijk, 2006, p. 37-38.
Inventaris van de wind- en watermolens in de provincie Oost-Vlaanderen naar gegevens van het Archief van het Kadaster. Eerste aflevering. De arrondissementen Aalst en Dendermonde", in: Kultureel Jaarboek voor de provincie Oost-Vlaanderen, XIV, 1960, 3 (Gent, 1962).
P. Huys, "Uit velerlei eeuwen...", p. 61.
F. De Potter en P. Broeckaert, "Geschiedenis van de gemeenten in Oost-Vlaanderen".
D'Huyvetter C., de Longie B. & Eeman M. m.m.v. Linters A. Inventaris van het cultuurbezit in België, Architectuur, Provincie Oost-Vlaanderen, Arrondissement Aalst, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 5N2 (H-Z), Brussel - Gent, 1978.

Mailberichten
Marc Bauwens-Van Oudenhove, 16.02.2010 (eigenaar-bewoner).
Maarten Osstyn, Adegem, 24.08.2014.
Georges Souffreau, Woubrechtegem, 11.02.2018.