De Kleine Molen verwijst letterlijk naar de kleine afmetingen van de molen die al in 1218 bestond. Volgens overlevering werd de molen gebouwd door een gewezen muldersknecht van de Wedelse Molen, die deze laatste molen getrouw - maar op kleinere schaal - nabouwde. Op 1 oktober 1218 verklaarde Christiaan, abt van Sint-Truiden, dat Henricus, "magister de Heccele" (het huidige Eksel) et confratres sui", van hem en de graaf van Loon (Lodewijk II) de toelating gekregen hebben een molen op te richten in hun gemeen allodium (vrij erfgoed) van Neerpelt, op de plaats Varendonc. Vast staat dat de Ekselnaren verplicht waren op de drie banmolens van de graaf nabij Eksel hun graan te laten malen.

In 1259 werd de molen door Arnold V van Loon verkocht aan de Norbertijnenabdij van Floreffe (samen met de Bemvoortse en de Wedelse Molen van Overpelt). Voor 1527 werd een volmolen toegevoegd, die echter rond 1550 weer verdween. Vanaf dan was de molen enkel nog in gebruik als graanmolen. Toch is het opvallend dat de benaming "Volmolen" nog steeds gangbaar is. Na de Franse Revolutie verkocht als zwartgoed, werd deze molen in 1844 eigendom van Jan Valentijns, burgemeester te Overpelt en grootgrondbezitter. Valentijns was in het bezit van de Kleinmolen, de Wedelse Molen, de Bemvoortse Molen en de Sevensmolen.

De Bestendige Deputatie van de provincie Limburg keurde op 17 november 1848 de vastgestelde pegelhoogte van 0,900 meter goed.

Eigenaars na 1840:
- voor 1844, eigenaar: Valentijns Jan, burgemeester te Overpelt
- 1881, eigenaar: Valentijns Joanna, rentenierster te Overpelt
- 1929: de erfgenamen
- 1930, deling: Smets Jules, bestuurder te Overpelt
- 1934, erfenis: Smets-Gillard Edmond, verzekeraar, later zaakvoerder, te Hasselt
- 1950, deling: Smets-Baerts Emiel, handelaar te Bree
- 1956, verkoop: Delhaise-Smets Hubert, nijveraar te Hamont
- 2014, eigenaar: Candle Delight n.v., Overpelt (Marie-Paule Delhaise)

In 1930 ging de Kleine Molen over op de familie Smets. In 1949 gebeurde een restauratie en werd een jaar later eigendom van Emiel Smets.

Tot rond 1978 bleef de molen in werking. De laatste molenaar was Theodoor Bleukx. Hij stond er bekend om dat hij steeds eerlijk de klanten wist te bedienen. "Het diep uit de zakken scheppen", was dus zeker niet op hem van toepassing! Leden van de vzw Levende Molens voerden vanaf de jaren 1990 diverse herstellingen uit.

De molen is gelegen in het dal van Hoxent, vandaar de naam van de thans in de molen gevestigde "Galerie Daelhoxent", een activiteit van het artisanale kaarsenatelier Candle Delight. Men kan er ambachtelijke kaarsen kopen en kunsttentoonstellingen zien. Deze galerie is open op donderdag, vrijdag en zaterdag van 14 tot 18 uur. Thans zijn zowel het rad als het grootste deel van de inrichting verdwenen. Van de inrichting zijn alleen de balken en vloeren en één liggersteen bewaard gebleven.

Rob SIMONS & Herman HOLEMANS

Literatuur

Lieven Denewet, "Volmolens voor wol en zeemleder in Vlaanderen en Waals-Brabant. Deel 1. Geografische en chronologische inventaris", Molenecho's, jg. 15, 1987, nrs. 2-3, 158 p. (themanummer).
H. Leynen, "Overpeltana, de drie molens", in: Limburg, XIII, 1931, p. 29-30;
J. Molemans, "Toponymie van Overpelt", Gent, 1975.
Lieven Denewet, "Inventaris van de Limburgse watermolens met hun pegelhoogtes (1846-1849)", Molenecho's, 39, 2011, nr. 2
Herman Holemans & Werner Smet, "Limburgse watermolens. Kadastergegevens: 1844-1980", Kinrooi, Studiekring Ons Molenheem, 1985.
Bert Van Doorslaer, "Met de stroom mee of tegen de wind in? Molens in Limburg", Borgloon/Rijkel, Provinciaal Centrum voor Cultureel Erfgoed, 1996.
Nelleke Bulthuis-van Tuyl & Frans Brom, "De Dommel en haar watermolens", Eindhoven, Kempen Uitgevers, s.d.;
F. Dirks, "Overpeltse kleine watermolen op de Dommel", in: Natuur- en Stedeschoon, LXVII, 1998, nr. 2, p. 34-35.
"De watermolens op de Dommel", in: Ons Molenheem, jg. 7 (1987), nr. 4, 19-24.
M. Bussels: "De Dommelmolens der abdij van Floreffe", in: Het Oude Land van Loon, Hasselt, III, 1948, p. 49-57.