De Moulin Neufmarteau bestond al in 1526 als koren- en slijpmolen. In 1575 werd er een smeedhamer (“maka”) geplaatst en kreeg de molen als benaming “Moulin du Marteau”. In 1603 werd de molen eveneens een papier- en houtzaagmolen. In 1658 trof men er ook aan: een plaatslagerij en een atelier om kanonnen te boren. De molen was dus echt een industriële molen, die zelfs voor de oorlogsindustrie werd ingezet.
In de 17de en 18de eeuw waren de families Médart, Collin en Henneman werkzaam op de molen. In 1839 kocht Toussaint Marcotty de molen aan. Hij plaatste twee waterraderen van 4 meter diameter en 70 cm breedte. Zij werden vervangen in 1903 vervangen door een enkele met een diameter van 4,20 meter.
In 1921 kocht Fernand Valentin de molen aan en verving de cilinders door twee steenkoppels, afkomstig van de molen van Blanckart te Hozémont: een omgekeerde technische evolutie dus. Tot in 1948 hield Valentin de molen in werking.
De molen bezit nog steeds zijn inrichting, maar zijn metalen bovenslagrad is in verval en door struikgewas overwoekerd, zodat hij haast niet meer zichtbaar is. Deze molen met zijn rijk industrieel verleden verdient ongetwijfeld beschermd te worden als monument.

Lieven DENEWET

Sur le territoire de la commune d'Awirs, on trouve encore un moulin doté de sa roue… même si celle-ci n’a plus tourné depuis 1960. Patrice Valentin, le fils du meunier, explique: "En 1960, mon père a arrêté l’exploitation du moulin pour aller travailler à la centrale électrique des Awirs. C’était devenu trop difficile, il y avait beaucoup de concurrence…".

Le ruisseau passe toujours derrière le moulin. Patrice Valentin montre les vannes qui permettaient d’arrêter ou de détourner le cours de l’eau en cas d’orage violent. A l’époque, l’exploitation d’un moulin comme celui-là requérait une attention permanente: «  Deux hommes se relayaient, l’un le jour, l’autre la nuit  », se souvient-il.

René Gentès, "Awirs et ses moulins à eau", Flémalle, Commission Historique de Flémalle, 1990, 18 p.
Philippe Vander Maelen, "Dictionnaire géographique de la province de Liège", Bruxelles, 1831.
Henri Del Vaux de Fouron, "Dictionnaire géographique de la Province de Liège", Liège, Jeunehomme, 1841.
Charles Meerts, "Dictionnaire géographique et statistique du royaume de Belgique", Bruxelles, Vanderborght, 1845.
Hervé Hasquin e.a., "Commnunes de Belgique: dictionnaire d'histoire et de géographie administrative. Wallonie", 2 vol., Bruxelles, La Renaissance du livre, 1980-1983.
Herman Holemans, "Enquète auprès des communes de la Province de Liège", 1984.
Lucien Simon, "Moulins de chez nous", Dison, Fondation Adolphe Hardy, 1992, p. 122.