De Fonteintjesmolen is een korenwatermolen met metalen bovenslagrad op de Elsbeek, aan de zuidwestzijde van Stenebrug (nr. 71), op een kilomter ten zuidoosten van de kerk van Meerbeke.

De watermolen werd in 1550 opgericht als een volmolen. Op 28 oktober 1550 kreeg Guillaume II de Goux (Vanderghoest)-De Mol, heer van Meerbeke en Wedergraat, het octrooi van keizer Karel V een volmolen op te richten. Hierbij werd het verzoek niet ingewilligd dat het een banmolen zou zijn. De molen moest gebouwd worden op één van de twee plaatsen die twee gezworen meester-molenmakers van de keizer uit het kwartier van Brussel hadden aangewezen: de "Weseldries" en de "Schoonansdries". Het motief voor de bouw waren de grote onkosten om de stoffen te laten vollen in Ninove, Geraardsbergen en soms zelfs in Ath. De volmolen wijst op het bestaan van een landelijke wolnijverheid buiten de stad Ninove. Die zou echter spoedig verdwijnen: door de overschakeling op linnennijverheid en de grote verwoestingen en het leegloop tijdens de godsdiensttroebelen. Het lijkt ons wel vreemd dat in het verzoekschrift "de grote onkosten" werd aangeklaagd om in de andere volmolens te laten vollen: die van Ninove lag slechts op enkele kilometer! De nabijgelegen volmolens van Geraardsbergen en vooral van Ninove maakten de "landelijke" volmolen van Ninove - die krachtens het octrooi geen banmolen mocht zijn - weinig productief. Tijdens de troebelen rond 1580 kwam de volmolen tot stilstand.

In 1586 werd er een papiermolen van gemaakt, die tot na 1686 in werking bleef. Voor 1606 was de volmolen vervangen door een oliemolen. Deze werd in 1764 omgevormd in een korenmolen.

We zien de watermolen aangeduid op:
- Ferrariskaart (ca. 1775) als "Stamp Meulen"
- Atlas der Buurtwegen (ca. 1844)
- Topografische kaart van Ph. Vandermaelen (ca. 1850) als "Stampmolen"
- Kadastrale kaart van P.C. Popp (ca. 1855).

De molen werd later heringericht met het afbraakmateriaal van de Hutsenbergmolen, de nabijgelegen staakmolen die in november 1871 tijdens een storm zwaar beschadigd werd. In hetzelfde jaar 1871 werd een stoommachine toegevoegd. Deze werd op het einde van de jaren 1930 vervangen door een semi-dieselmotor.

Molenaar Petrus D'Hauwer, gehuwd met Berlinda Steenhaut, was eveneens molenaar op de Tenbergmolen, een staakmolen. Na zijn overlijden in 1892 bleven zijn weduwe en kinderen de Fonteintjesmolen in werking houden tot in 1911. Toen ging de watermolen bij verdeling over aan François D'Hauwer-Bellemans. Zij hielden de molen in gebruik tot in 1955. Dan werd de molen overgenomen door Leon De Leeuw-Verpaelst, de laatste beroepsmolenaars. Zij bemaalden eveneens de nog bestaande Molen ter Zeven Wegen in Denderwindeke.

De watermolen en zijn omgeving werden in 1986 beschermd als monument en als dorpsgezicht. De huidige eigenaar Jo Bracke restaureert de molen fasegewijs.

De molen ligt vrij schilderachtig ingeplant langs de Elsbeek. De molen vormt één geheel met het aangehechte woonhuis. Op zichzelf is dit een gaaf,landelijk ambachtelijk bedrijfje. Er is een kleine ingangsdeur die via een fraaie deuropening toegang tot de molen verschaft. Er is een directe verbinding tussen woonhuis en molen. Uitwendig is een luiwerk naar de zolder aangebracht. Met uitzondering van een oude zandstenen kern aan het rad, werd de molen in het laatste kwartaal van de 19de eeuw in baksteen heropgetrokken .

De molen beschikt over een ijzeren bovenslagrad van 2,20 x 2,40 m (doorsnede). De Elsbeek (ook soms Molenbeek genoemd ) is goed onderhouden en langs de beek staan wilgen. Het sluiswerk heeft houten verlaten die aangebracht worden in ijzeren profielen met betonvulling. Er is een stenen strekdam. Als alarmsein doet een ijzeren dobberbol dienst, die verbonden is met een elektrische bel.

Binnenin zijn de maalstoelen opgesteld op een halve zolder volgens een gewijzigd doch nog archaïsch aandoend plan. Van de vroegere oliemolen zijn nog geen sporen teruggevonden. De semidiesel zorgt voor een bijkomende aandrijfkracht voor de stenen.

Er zijn drie koppels maalstenen: twee koppels La-Ferté en één koppel Jaspers. De stenen kan men opentrekken met een houten en een ijzeren galg. Er is een sleepluiwerk met aandrukrol op de lederen riem. Zoals bijna overal elders is het oorspronkelijk houten binnenraderwerk omstreeks de eeuwwisseling door gietijzeren overbrengingen vervangen. De sfeer van het oude ambachtelijke molennaarsvak is er nog volledig aanwezig.

In 2017-2018 werd de molen maalvaardig hersteld met een volledig nieuw waterrad.

Eigenaars na 1830:
- voor 1834, eigenaar: D'Hauwer-Cosijns Claudius, landbouwer te Meerbeke
- later, erfenis: de erfgenamen (overlijden van Claudius D'Hauwer)
- 21.01.1854, deling: a) D'Hauwer-Barbé Pieter, de weduwe, molenarin te Meerbeke, b) D'Hauwer Pierre en c) D'Hauwer Marie, echtgenote Marin François, landbouwer te Meerbeke (notaris Van der Schueren)
- 11.12.1867, deling: a) D'Hauwer-Steenhaut Pieter, zoon van Pieter, molenaar te Meerbeke en b) D'Hauwer Marie, echtgenote Marin François (notaris Vander Schueren)
- 06.09.1892, erfenis: de weduwe en de kinderen (overlijden van Pieter, fs Pieter, D'Hauwer)
- 02.02.1911, deling: a) D'Hauwer-Bellemans Frans, molenaar te Meerbeke (notaris Vande Velde)
- 23.10.1953, erfenis: en de kinderen (overlijden van vrouw Bellemans)
- 10.03.1955, erfenis: de kinderen (overlijden van Frans D'Hauwer)
- 13.09.1955, erfenis: De Leeuw-Verpaelst Leon, molenaar te Meerbeke (notaris Cosijns)
- 1983, erfenis: de weduwe (overlijden van Leon De Leeuw)
- 30.06.1995, erfenis: de kinderen en de kleinkinderen: a) De Leeuw-Van der Kelen Gaston Eduard (voor 1/3), te Meerbeke, b) De Wael-De Leeuw Alfons Marie (voor 1/3), te Sint-Niklaas, c) De Leeuw-De Mesmaeker Gino (voor 1/6), te Ninove en d) De Leeuw Vera (voor 1/6), te Denderwindeke (overlijden van de weduwe Verpaelst van Leon De Leeuw)
- 2000, eigenaar: Bracke Jo

Lieven DENEWET, Herman HOLEMANS

Georges Souffreau, "Meerbeke - Gillis van Lierde leent geld - 4 juli 1606", Woubrechtegem, dec. 2016 (transcriptie van archiefdocument)
Wy, schepenen der prochie ende heerelyckhede van Meerbeke by Nienove, doen te weten, allen den ghenen die dese presente letteren sullen sien oft hooren lesen, dat opden dach van heden, date deser, voor ons commen ende gecompareert es in propren persoone, Gillis van Lierde ende heeft aldan gekent ende geleden, duechdelyck schuldich te syn ende belooft te betalen, edele weerde ende voersienige heere Joncheere Guillam de Goux, onse gemeinde heere der voerseyde prochie van Meerbeke, omme den coop van toebescrevene huys met zynder toebehoorten, een erffelycke rente van achtenveertich rinsguldens tsiaers, daer af de achthien rinsguldens erffelyck, zyn onquitbaer ende de resterende dertich rinsguldens tsiaers quytbaer, vry ende suyver gelts, soe van ve penninc, xxe, xle, honderdste, mindere ende meerdere penningen ende alle andere impositien ende lasten, hoedanich die souden moegen wesen, noch oyck om wat betalinge tselve soude moegen wesen, nyet jegenstaende eenige placcaten ter contrarien, die by partyen in desen syn gederogeert ende te nieute gedaen. Jaerlycx vallende ende verschynende de voerseyde rente van achtenveertich rinsguldens tsiaers, te kersmesse, daer af deerste jaer van betalinghe vallen ende verschynen sal te kersmesse int jaer xvjc ende zevene ende alsoe voerts continuerende, van jaere te jaere, eeuwelyck ende erffelyck geduerende, emmers totter lossinge vande voerseyde dertich rinsguldens tsiaers ende voeirder nyet, die de voerseyde gelove omme hem, zyne huysvrouwe ende naercommers doen mach, tallen tyde ende wylen, alst hem dat best passen ende gelieven sal, midts daer voren upleggende, wederkerende ende rembourserende, den voerseyden Joncheer Guillam de Goux oft actie daertoe hebbende, voor elcken rinsgulden erffelyck zesthiene, de gelycke rinsgulden eens, der weerden voerscreven, metgaders tcrois naer mate van tyde ende de cost van desen brieve. Welcke voerseyde rente van achtenveertich rinsguldens tsiaers de voerseyde Gillis van Lierde omme hem, zyn hoyrs ende naercommers, wettelyck besidt, bewyst ende geassigneert heeft ende wettelyck up een steenen gemets huys, metten gronde daer aen gelegen ende andere edificien daeraen clevende, eertyts een volmuelen geweest zynde ende nu geappliqueert tot eenen stampmuelen, volgende den consente ende octroye van zyne Majesteyt daer af zynde, wesende van date den ijen May xvc xciiij (1594), gecacheteert met een cachet in rooden wasse, daerup gedruct ende onderteeckent Cortenberch, soe tselve gestaen ende gelegen es inde voorseyde prochie van Meerbeke, te Binge oft ten Berge, commende metter eender zyden voeren teghen sheeren straete, metter ander zyden omme de beecke, teghen Joncheer Jacques de Galets erve ende metter eynde aen heer Evenepoel, hem releverende ter voorschreven rente behoef, vanden voerseyden huyse, volgende tselve vermoegen te doen maecken eenen stampmuelen met alle zyne toebehoorten, naer behooren, welck voerseyde steenen gemets huys, gronde ende andere edificien, de voerseyde Guillis van Lierde, over hem, syne huysvrouwe ende naercommers, wel ende wettelyck upgedregen heeft, den meyere, tselve in handen gestelt ende aldaer laeten stane, als inde handen vanden heere, inden naem van den selven ende syn te voerschreven rente behoef, omme, ingevalle de voerseyde rente telcken valdage nyet betaelt en ware, dat dan sal moegen commen den voerseyden Joncheer Guillam de Goux, cause ende actie daertoe hebbende, bringer deser letteren ende afwinnen, de voerseyde hypoteque, by daghe ende sdaeghs rechte ende obtie, die continuantie ende vuyt crachte van dien, wettelyck doen verpachten ende verhueren totten inhebbelyck van allen achterstellen ende de wettelycke costen daer aen clevende. Ende alsoe van als gerembourseert zynde, wederomme keren den rechten erfgoeden, altyts pandt ende hypoteque blyvende, hiertoe es geschiet als datter mette rechte schuldich was toe te geschiedene naer zede ende consente des voorseyden durps van Meerbeke, hier inne alle weegen ende solempniteyten van wette geobserveert ende onderhouden, by maninge vanden meyere ende der waerheyt, soe hebben wy, voerseyde schepenen, dese presente letteren gesegelt metten gemeenen segele des schependoms van Meerbeke voerseyt, hier ane vuythangende.
Gedaen opden iiijen July int jaer ons heeren duysentich zes hondert ende zesse.

Fonteintjesmolen
Kwieke Molens - Voorstelling Erfgoedapp Fonteintjesmolen
Na 20 jaar draait de Fonteintjesmolen, de watermolen van onze Kwieke Molens, terug. De restauratie is nog niet volledig afgerond maar de molen kan terug werken en dat wordt gevierd met heuse molenfeesten. Een heel weekend is de molen te bezoeken, zijn er demonstraties en is er muziek in en rondom de gerenoveerde molen vanaf 15u. Ontdek hier het volledige programma van de molenfeesten.

Op vrijdag 22 september stellen wij in de Fonteintjesmolen om 17u30 ook de verwezenlijkingen van het project 'Kwieke Molens' voor aan pers en publiek. Ontdek er in primeur de interactieve molen-Erfgoedapp! Aansluitend op de voorstelling volgt een korte receptie.

Praktisch
Fonteintjesmolen, Stenebrug 71, Meerbeke (Ninove)
Molenfeesten: 22, 23 en 24 september
Voorstelling Erfgoedapp (Kwieke Molens): 22 september om 17u30

Literatuur

Kaarten
Villaretkaart (1745-1748)
Ferrariskaart (ca. 1775)
Atlas der Buurtwegen (ca. 1844)
Topografische kaart van Vandermaelen (ca. 1850)
Kadastrale kaart van P.C. Popp (ca. 1855)

Werken
Lieven Denewet, "Volmolens voor wol en zeemleder in Vlaanderen en Waals-Brabant. Deel 1. Geografische en chronologische inventaris", Molenecho's, jg. 15, 1987, nrs. 2-3 (themanummer).
E. D(e) K(inderen), "De stenen molen van Denderwindeke en de watermolen 't Fonteintje te Meerbeke", in: De Belgische Molenaar, LXXII, 1977, p. 22-23;
P. Bauters & R. Buysse, "De Oostvlaamse watermolens. Inventaris 1980", Gent, 1980 (Kultureel Jaarboek voor de provincie Oost-Vlaanderen. Bijdragen, nieuwe reeks, 11);
P. Bauters, "Oostvlaams molenbestand 1986", Gent, 1985 (Kultureel Jaarboek voor de provincie Oost-Vlaanderen. Bijdragen, nieuwe reeks, 25);
J. Maes, "Meerbeekse molens", in: De Belgische Molenaar, LVII, 1962, p. 74.
Georges Souffreau, "Meerbeke - Gillis van Lierde leent geld - 4 juli 1606", Woubrechtegem, 2016 (transcriptie van archiefdocument, zie bijlage).
"Uniek molenaarsechtpaar te Meerbeke", in: Voor Allen, XXXIV, 1972, nr. 39, p. 1;
G. Vande Winkel, "Wordt Fonteintjesmolen, Stenebrug geklasseerd?", in: 't Kloksjiël: dweis mor welgezinjd", III, 1983, nr. 7, p. 4;
"Inventaris van de wind- en watermolens in de provincie Oost-Vlaanderen naar gegevens van het Archief van het Kadaster. Eerste aflevering. De arrondissementen Aalst en Dendermonde", in: Kultureel Jaarboek voor de provincie Oost-Vlaanderen, XIV, 1960, 3 (Gent, 1962);
Herman Holemans, "Oostvlaamse wind- en watermolens. Kadastergegevens 1835-1990. Deel 5. Gemeenten M-N", Opwijk, Studiekring Ons Molenheem, 2004;
R. Hoeben, "De watermolen 'Fonteintjesmolen' te Meerbeke (Ninove)" in: "Natuur- en Stedeschoon", jg. 50 (1989), nr. 5, p. 15-16, ill.;
Robert Desart, "Les Moulins à Eau du Hainaut et des Flandres", Soignies, Lemaire, 1968, p. 92.
Jozef Maes, "Meerbeekse molens. (Beknopt overzicht)." De Belgische Molenaar, 07.03.1962.
HVN, "Open Monumentendag met het beste van de voorbije 24 jaar", Het Nieuwsblad, 08.09.2013 (dig.).Rudi De Koker, "Kwieke molens voor leerlingen derde graad", Het Nieuwsblad, 16.05.2016.
Claudia Van den Houte, "Fonteintjesmolen maalt na 23 jaar (bijna) weer. Monument weer open voor publiek. Meel te koop. Binnenkant te ontdekken via app", Het Laatste Nieuws, 06.03.2017.
CVHN, "Eerste Molenfeesten eren gerestaureerde Fonteintjesmolen", Het Laatste Nieuws, 25.09.2017.