De Koutermolen is een stenen korenwindmolen, type bergmolen, aan de westzijde van Kouter (nr. 75), de weg van Merchtem naar Peizegem, ten noordwesten van Brussel. Hij werd gebouwd in 1876 ter vervanging van een standerdmolen die  op 12 maart 1876 omwaaide. De stenen molen draaide voor het eerst op 17 januari 1877.

In 1406 liet Peeter Pipenpoy, heer van Merchtem, een houten korenwindmolen bouwen op de Peisegemkouter. Hij was evenwel verplicht aan de hertog een jaarlijkse cijns van vier sisters rogge te betalen voor "het gebruik van de wind".

Met de vonnissen van 11 mei 1430 en 27 juni 1431 verkreeg Pipenpoy ook het banrecht van de Merchtemse molens. Op 31 juli 1432 werd aan de meiseniers en alle andere inwoners bevolen met hun graan naar deze banmolens te gaan, dikwijls tot groot ongenoegen van de inwoners, wat dan aanleiding gaf tot geschillen tussen de heer en de inwoners (zie hierna een uittreksel uit een akte van notaris Petrus de Ramau van 14 april 1749 waarin de zaak werd beslecht). Nog andere vonnissen bevestigden dit voorrecht.
("ende Hertogdomme van Brabant Requeste waere gepresenteert wegens die Meijer, Borgemr, Schepenen, Bedesetters gegoeijde ende Ingesetenen der Prochie ende Vrijheijdt van Merchtem, innehoudende hoe dat t’sedert viertigh jaeren tusschen de supplianten ter eenre, ende den Heere hunder voors. Prochie ter andere seijden verscheyde processen waeren ontstaen, naementlijck ter ... oorsaecke de voorsaeten der supplianten, de Bandtmolens, den voors. Heere competeerende, soo in de conincx bede als quartuers ende personele lasten doorgaens hadden gequotiseert a rate van XXVIII bunderen, ofte om beter te seggen naer proportie...)

De molen bleef door de eeuwen heen in het bezit van de heren van Merchtem.

Rond 1582 werden de drie molens verwoest en na hun wederopbouw verhuurd voor 1200 gulden 's jaars. "Joncker Eraert Pypenpoy van een dachw(and)t landts daer den wintmolen op te staen placht geeft twee sisteren rocx . . . in gelde XIIII st(uivers" (uit het kerkarchief van 1605).

De erfgenamen van Joannes Andreas Eduardus Peytier, de laatste heer van Merchtem, verkochten bij akte van 5 augustus 1820 de windmolen, alsook de twee watermolens, aan Jan Baptist Van Roy (°Steenhuffel 08.01.1776 en +Merchtem 14.02.1831) en zijn echtgenote Maria Theresia Bastaerts (°Merchtem 14.06.1769 en er overleden op 19.04.1837). Na het overlijden van Jan Baptist nam zoon Laurentius in 1835 de drie molens over, maar verkocht Langeveldemolen en de Koutermolen aan Petrus Van Overstraeten (°Merchtem 15.12.1812 - +Merchtem 11.02.1882) wiens echtgenote Anna Catharina Van den Eede (° Merchtem 24.12.1780) al overleed in Merchtem op 14 juni 1831.

Door een orkaan in 1876 omgewaaid, werd het erf met de vernielde molen en het woonhuis gekocht door Charles Louis Vandevelde (°O.L.V.-Lombeek 24.2.1832 - +Merchtem 31.10.1896) en zijn echtgenote Maria Josepha Steppe (°Borchtlombeek 2.2.1838 - +Merchtem 23.10.1929).

Charles Louis liet op de molenberg een stenen molen bouwen die voor het eerst draaide op 17 januari 1877. Op 13 december 1906 gebeurde een afstand aan molenaar Jean Louis Mertens-Vandevelde.

Eigenaars:
- 1406-1796: opeenvolgende heren van Merchtem
- tot 1820, eigenaar: Peytier Joannes Andreas Eduardus (laatste heer van Merchtem), de erfgenamen
- 05.08.1820, verkoop: Van Roy Jan Baptist (1776-1831) & Bastaerts Maria Theresia (1769-1837)
- 1835, overdracht: Van Roy-Vermoesen Laurent Charles, landbouwer te Merchtem (zoon van Jan Baptist Van Roy, zijn vader)
- 07.11.1838, verkoop: Van Overstraeten Petrus, landbouwer te Merchtem (notaris Den Abt)
- later, erfenis: en de kinderen
- 01.04.1876, verkoop: (van land, de houten molen was op 12.03.1876 omgewaaid): Vandevelde-Steppe Charles Louis (notaris Mangez)
- 1897, erfenis: de weduwe en kinderen (overlijden van Charles Vandevelde)
- 13.12.1906, afstand: Mertens-Vandevelde Jean Louis, molenaar te Merchtem (notaris Grosemans)
- 08.11.1933, verkoop: De Block-Schellemans Renatus Leonardus Maria, molenaar te Merchtem
- 22.09.1985, erfenis: a) De Block Renatus (voor vruchtgebruik), b) Heyvaert-De Block Leo, de weduwe (voor naakte eigendom), te Veurne en c) De Block-De Pauw Leo René, notaris te Sint-Amands
- 2001, verkoop: Stoop Jean-Pierre & Porteman Annelies, Merchtem

In 1909 werd een stoommachine geplaatst, maar er werd ook nog met windkracht gemalen.

De molen werd op 10 september 1914 in brand gestoken door de Belgische soldaten bij de inval van de Duitsers. Afwisselend zaten Duitse en Belgische soldaten op de windmolen en in de huizen. De burgers beleefden angstige dagen. Molenaar Louis Mertens maalde telkens er wind en graan ter beschikking waren. Maar de Belgische soldaten verdachten de molenaar van samenwerking met de Duitsers. Ze meenden dat hij door het malen tekens gaf aan de vijand. Tussen zes soldaten te paard werden de molenaar en zijn knecht Louis De Groef, slechts gekleed met broek en hemd en op klompen, meegenomen en opgesloten in de gevangenis van Antwerpen. Onderweg werden zij door burgers en soldaten uitgescholden als verraders. Op een avond, tussen licht en duisternis, het moet zaterdag 19 september zijn geweest, acht dagen voor de Kouterslag, werd de molen door Belgische soldaten in brand gestoken. Niets mocht er worden uitgenomen. Tot ver in de omtrek kon men de molen zien branden. Bij de val van Antwerpen werden de molenaar en zijn dienaar vrijgelaten. Ze hadden beiden geen cent op zak. Na de oorlog kreeg Louis Mertens niet de minste schadevergoeding.
In de Kouterstal sneuvelde Alfred Savoye uit Aarlen op 17-jarige leeftijd. Hij was soldaat bij het 2c1e jagers te paard. Alfred werd begraven aan de Koutermolen, maar werd enkele dagen later overgebracht naar het kerkhof.

De molen kreeg de genadeslag op 10 september 1914. Afwisselend werd de molen bezet door Belgische en Duitse soldaten, maar daar trok de molenaar zich niets van aan en maalde rustig verder. De Belgische soldaten verdachten hem met de molenwieken tekens te geven aan de vijand. Dat werd zijn doodvonnis en zij staken de molen in brand en lieten hem vier meter inkorten. De molenaar en zijn knecht Louis De Groef werden weggevoerd en belandden in de gevangenis te Antwerpen. Na de val van Antwerpen werden ze beiden vrijgelaten.
In Peizegem waren er ondertussen al schermutselingen geweest waarbij een Belgische soldaat Alfred Savoye van Aarlen was gedood alsmede 13 Duitse soldaten.
Maar de miserie was nog niet voorbij, want op zondag 27 september, de meeste mensen waren ter kerke gegaan, kregen de kerk en de omliggende huizen het hard te verduren.
Frans De Boeck, Frans Biesemans en Kamiel Larivière beschreven het zo: "De kerk en omgeving werden fel beschoten. Vele huizen werden zwaar beschadigd of brandden af. De tol was zwaar, vier doden en talrijke zwaargewonden. Het hevigst werd gevochten op 't Kemmeken. Tegen de middag was de slag ten einde."
Deze vier Peizegemnaren stierven op 27 september: Benedictus Van der Straeten (°Merchtem 1845), Petrus Josephus Van der Straeten (°Merchtem 1888), Guillielmus Tassenoy (°Merchtem 1852), Lodewijk Karel Luypaert (°Opwijk 1875).

De windmolen werd niet meer hersteld. Er werd verder met een motor gemalen.

In 1933 kocht René (Renatus Leonardus M.) De Block, (°Merchtem 13.5.1907 - +Bornem 18.08.1999) en zijn echtgenote Maria Schellemans (°Steenhuffel 07.02.1904 - +Jette 22.9.1985) de molen van zijn oom Jan Lodewijk Mertens (°Steenhuffel 21.09.1879) en diens echtgenote Regina Van de Velde (°Asse 19.09.1869).

Vanaf 1936 maalde René De Block met dieselmotor, tien jaar later kwam daar nog een motor met cilinders bij om witte bloem te malen. Na het overlijden van René De Block ligt alle bedrijvigheid stil. In 1980 werd het binnenwerk werd verkocht aan een maalderij in Bambrugge.

De vroegere witgekalkte bakstenen molenromp heeft steekboogvormige muuropeningen en is bovenaan met een betonplaat toegedekt. Hij heeft nog zijn zoldervloeren en bezit één koppel maalstenen. In een bijgebouw staat nog een vrij intacte dieselmotor van het Engels merk Blackstone. Aarden motte met grasbegroeiing en muurdammen met zandstenen hoekstenen. Nieuwe garagepoort en recente aanbouw.

De molen staat achter het woonhuis (met verdieping) op een mooie hoogte, in een landelijke omgeving en toch vrij dicht bij Brussel.

In 2001 kochten Jean-Pierre Stoop en Annelies Porteman de molenromp aan. Ze herstelden de steenzoldervloer (het steenkoppel was er immers doorheen gezakt) en vernieuwden het plat dak. De romp werd uitwendig hersteld. Op speciale gelegenheden, zoals monumentendagen, is de romp geopend voor het publiek.

De romp is niet beschermd als monument, maar is wel vastgesteld als bouwkundig erfgoed.

Heemkring Soetendaelle Merchtem, Lieven DENEWET & Herman HOLEMANS

Literatuur

Archieven
Kerkarchief Merchtem, stuk van 1605.

Werken
"Peizegem en de Koutermolen", Heemkring Soetendaelle Merchtem, 7 p.
"Merchtem ons Dorp, deel I en II, Heemkring Soetendaelle
M. Sacré, "Merchtem in woord en beeld", s.l., 1927.
M. Sacré, "Geschiedenis der gemeente Merchtem", Roeselare, 1904.
Molen Magazine, I, 2002, 2, p. 4.
M. Sacré, "De Koutermolen te Merchtem", in: De Brabander, IV, 1924, p. 90-92.
Emiel Buelens, artikel verschenen in Klakson van januari 1998.
Herman Holemans, "Kadastergegevens: 1835-1985. Brabantse wind- en watermolens. Deel 3: arrondissement Halle-Vilvoorde (M-Z)", Kinrooi, Studiekring Ons Molenheem", 1992, p. 18.
M.A. Duwaerts e.a., "De molens in Brabant", Brussel, Dienst voor Geschiedkundige en Folkloristische Opzoekingen van de Provincie Brabant, 1961.
Raf Asselman, "De Koutermolen", in: Merchtem ons dorp, deel II, Bloemlezing, Een Reeks bijdragen tot de geschiedenis van Merchtem, Merchtem, Heemkring Soetendaelle Merchtem, 1996, p.221-222, ill.
Raf Asselman, "Koutermolen afgebrand!", in: Merchtem ons dorp, deel I, Bloemlezing, Een Reeks bijdragen tot de geschiedenis van Merchtem, Merchtem, Heemkring Soetendaelle Merchtem, 1996, p.160b-161a, ill.
C. De Maegd & S. Van Aerschot, "Inventaris van het cultuurbezit in België, Architectuur, Vlaams-Brabant, Halle-Vilvoorde, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 2N", Gent, 1975.
Joris Herpol, "Alfred Savoye, tweede regiment Jagers te Paard, krijgt monument 99 jaar nadat hij sneuvelde. Monument eert gesneuvelden uit de 'Grooten Oorlog'", Het Nieuwsblad, 28.08.2013.
Raf Asselman, "Koutermolen afgebrand", in: "Terreur in augustus-september 1914 in Merchtem, een dorp gelegen tussen twee vijandelijke legers", p. 55.
Mailbericht Wim van der Elst, Laken, 21.11.2013.

Persbeichten
J. Herpol, "Merchtem. Eigenaars willen Koutermolen bewaren", in: Het Nieuwsblad & De Standaard, ed. Vlaams-Brabant en Brussel, 12.03.2007, p. 23.
JHW, "Koutermolen", in: Het Nieuwsblad, 09.04.2008.