De familie De Landtsheer vroeg in 1892 aan de Bestendige Deputatie van Oost-Vlaanderen om een stenen bergkorenmolen op de wijk De Kruisen aan de Dendermondsesteenweg op te richten. Ze verkreeg de toestemming en in 1892-1893 werd de molen gebouwd, als één van de laatste stenen windmolens in Oost-Vlaanderen.
Eigenaars na 1830: - 1893, opbouw: De Landsheer-Van den Broecke Philippe (+1889), de weduwe, te Kalken - 1901, erfenis: de 7 kinderen (overlijden van Coleta Eugenia Van den Broecke (1833-1901, weduwe van Philippe De Landsheer) - 25.02.1904, verkoop: a) De Landsheer Leopold, te Kalken, b) De Landsheer Charles, te Kalken, c) De Landtsheer Edmond, te Kalken, d) De Landtsheer Adolphe, te Kalken, e) De Landtsheer Cesar, te Kalken en f) De Landtsheer Leonie, te Kalke22.07.19111, afstand: n (notaris Tibbaut - deel van een broer/zus) - 22.07.1911, afstand: a) De Landsheer Charles, te Kalken, b) De Landtsheer Edmond, te Kalken, c) De Landtsheer Adolphe, te Kalken, d) De Landtsheer Cesar, te Kalken en e) De Landtsheer Leonie, te Kalken (notaris Tibbaut - deel van Leopold) - 03.12.1916, afstand: De Landtsheer-Everaert Cesar, molenaar te Kalken (notaris Tibbaut) - 27.12.1918, verkoop: a) De Landtsheer Charles Louis, te Kalken, b) De Landtsheer Marie Edmond, te Kalken, c) De Landtsheer Adolphe Antoon, te Kalken en d) De Landtsheer Marie Leonie, te Kalken (notaris Tibbaut - "steenen graanwindmolen, graanmaalderij en lijnkoekbrekerij met gasmotor) - 03.04.1924, erfenis: a) De Landtsheer Charles Louis, te Kalken, b) De Landtsheer Marie Edmond, te Kalken en c) De Landtsheer Adolphe Antoon, te Kalken (overlijden van Leonie De Landtsheer) - 17.01.1939, erfenis: a) De Landtsheer Edmond Marie, te Kalken en b) De Landtsheer Adolf Antoon, te Kalken (overlijden van Charles Louis De Landtsheer) - 10.03.1949, verkoop: Vervaet-Matthijs Pieter Emile, bediende te Kalken (notaris Tibbaut - maaldeirj, met motor ... en alle goederen bij bestemming onroerend gemaakt en aan de maaldeirj voorbehouden) - 03.02.1944, erfenis: de weduwe (overlijden van Pieter Vervaet) - 25.05.1963, afstand: Vervaet-Blancquaert Alfons Emilie Laurent, landbouwer te Kalken (notaris Tibbaut) - 2000, eigenaar: Vervaet-Wylock Herman, Kalken - 2014, eigenaar: De Backer Vanessa
De molen bleef tot in 1948 in handen van de familie De Landtsheer. In het gezin Philippus De Landtsheer (overleden in 1889, 66 jaar oud) – Coleta Eugenia Van den Broecke (1833-1901) werden (minstens) dertien kinderen geboren. Enkele stierven als kind en vier broers bleven ongehuwd. Zij zorgden voor het reilen en het zeilen van de doeninge: een lange woonst langs de Dendermondsesteenweg, een herberg “Den Appel” met feestzaal en de prachtige stenen molen met wieken (die dus blijkbaar na het overlijden van Philippus werd gebouwd). De vier thuisblijvers waren de molenaars of mulders. Charles-Louis of Karel (1855-1939) was de man die voor de boeren van Kalken graan vermaalde tot meel voor het bakken van broden en het eten voor de dieren. Edmond of Mon (1872-1960) was de ketser. Hij haalde met een zware treemkar, getrokken door een grote witte ezel, het te malen graan op bij de boeren. Mon droeg steeds klompen met wat stro erin. Hij heeft nooit kousen gedragen. Arthur of Tuur (1868-1953) was de man die zowat alles moest doen: helpen malen, de zakken aanbrengen en naar boven helpen sleuren, … Adolf of Dolfken (1873-1958) tenslotte was de herbergier en de keukenpiet. Samen met meid Maria hield hij alles in orde. Kwatongen beweerden dat Dolfken bij Maria sliep, maar dat heeft niemand gezien…
Hoogtepunt in het molenbestaan was een groot molenaarsfeest ter gelegenheid van de verdekkering van de molenwieken. Een grotere windvang werd daarbij nagestreefd. Die verdekkering had plaats omstreeks 1933 en werd gevolgd door een groot feest met een verbroedering Nederlandse en Vlaamse molenaars in Den appel. Molenexpert Alfred Ronse uit Gistel was er ook. Het café en de feestzaal waren te klein en er werd op den hof een soort tent gezet.
Naast de windmolen verrees een stoommaalderij. Daartoe lagen er op de hof enkele waterputten, waarvan het water werd gebruikt voor de watervoorziening en de afkoeling van de stoommolen.
De kinderen De Landtsheer verkochten rond 1948 aan de vader van Alfons Vervaet: de eeuwenoude gekende herberg Den (Gouden) Appel en de erbij behorende hofstede en stenen windmolen. Deze herberg werd gesloten en het gebouw werd gesloopt in 1963-'64 bij de verbreding van de Dendermondsesteenweg. De laatste molenaar van de Kruisenmolen (mechanische maalderij) was Alfons Vervaet (1925-2003), gehuwd met Leona Blancquaert (1930-2007).
De houten pestelroeden staken in een merkwaardige askop, bestaande uit stangen. Dat onderdeel bevindt zich thans in het Mola te Wachtebeke. Rond 1935 werden geklinknagelde roeden in een gewone gietijzeren askop gestoken. Deze roeden kregen het stroomlijnprofiel Dekker.
Even vóór 1940 verloor de molen een roede doordat de molenaars de wieken niet in de normale stand hadden vastgezet. In 1942 kraakte de andere roede. Men werkte nog enkel met de mechanische maalderij. Hiervan bestaan nog restanten. Een V-bom die op 24 december 1944 op de Schriekstraat viel (tijdens de begrafenis van de twee oorlogsslachtoffertjes van de V-bom in de meersen langs de Vaartstraat) veroorzaakte eveneens schade aan de molen: de romp vertoont daarom een scheur. Deze scheur vergrootte door het afgraven van de omliggende dijk door de gebroeders De Landtsheer. De aarde van die dijk werd gebruikt om de putten te vullen die ontstaan waren door uitzaveling voor de bouw van nieuwe omliggende huizen. Na de tweede wereldoorlog werd de kap afgenomen. Hierbij stelde men vast dat onder de nagels en vijzen een kluit of een halve kluit als rondeel was aangebracht.
Tot op heden wordt in de omgeving Molekenskermis of Meulekeskermis gehouden: die is onomstotelijk verbonden met de molen.
Architecturale en technische beschrijving (Agentschap Onroerend Erfgoed & Maarten Osstyn)
Ronde bakstenen molenromp vertoont scheur als gevolg van het afgraven van de molenberg. Zou nog deels de balklagen bewaren, trapladders en de koningsas (naar verluidt in ijzer). Vooraan tegen de molen (straatzijde) aangebouwde mechanische maalderij (tussen 1900 en 1935).Voorheen aangedreven door gaz-pauvre en later elektrisch (een eigen elektriciteitcabine aan de Schriekstraat voorzag in energie). De laatste molenaar A. Vervaet (sinds 1949) verving de al aanwezige elektrische motor later door een tweedehands motor van 35 PK. Loonmaalder voor boeren (koren, haver, gist). Maalderij nu gebruikt als bergplaats en bevat nog gedeeltelijk de technische uitrusting. Deze omvat 1 koppel kunststenen maalstenen, een houten maalkist met dito maalgoot, ijzeren aandrijving en drijfriem nog aanwezig evenals een houten elevator afkomstig van fabriek Omer Dereu (Bellem). Haverpletmolen niet meer aanwezig.
De molen bestaat uit vijf verdiepingen, met name de graanzolder (molenbelt), meelzolder, steenzolder, luizolder en kapzolder. De meeste vloerbalken zijn nog over maar in zeer slechte staat. In de molen is echter een stelling geplaatst, waardoor de verdiepingen bij benadering bereikbaar worden.
Op het gelijkvloers is nog een deel van het molentechnisch werk aanwezig. Het gaat om een ijzeren drijfas, die verder loopt tot bovenaan de meelzolder. Op de graanzolder staat hiervoor een transportwiel en een ijzeren klauwenwiel. Deze drijfriem diende vermoedelijk voor de aandrijving van de verdwenen haverpletter, het klauwwiel voor de aandrijving van de steenkoppels. Op deze verdieping staan de drie steenkoppels tegen de muur mooi gerangschikt. Deze koppels zijn nog in goede staat.
Onderaan de zolder ligt nog een onderdeel van een lantaarnwiel van één van de steenkoppels. Verder staat er het ijzerwerk van de steenkraan en ligt er een restant van een slijpsteen.
Op de meelzolder zijn de moerbalken aan de ene kant nog over. Aan de andere kant zijn ze ingestort en verdwenen uit de molen. Hierdoor "zweeft" de nog aanwezige trap aan de andere kant van de vloerbalken. In het plafond zit eveneens nog een restant van het lichtwerk van een steenkoppel.
Op de steenzolder zijn echter nog maar een paar vloerbalken ter plaatse. Eveneens de trap naar de luizolder ligt daar gedemonteerd. In het plafond zit nog een ankerpunt van de steenkraan.
Op de luizolder zijn de meeste vloerbalken nog aanwezig. In het midden ligt nog steeds het houten luiwiel en liggen nog een aantal restanten van ijzerwerk en houtwerk van de vang en andere delen uit de kap.
De kapzolder is volledig ingestort.
André VAN DE SOMPEL, Lieven DENEWET, Maarten OSSTYN & Herman HOLEMANS
Literatuur
Marcel Meys, "De molens van Kalken", in: Castellum, 1989, nr. 1, p. 19 e.v.; 1990, nr. 1, p. 28 e.v.; F.D., “Iets over de molen van de familie De Landtsheer. Het Sint-Pieterke Kalken” (Mededelingenblad van de Stichting Sint-Pietersfeest Kalken), XXI, 2009, 5, p. 2649-2650. Paul Bauters, "Eeuwen onder wind en wolken. Windmolens in Oost-Vlaanderen", Gent, Provinciebestuur, 1985, p. 384; Paul Bauters, "Oostvlaams molenbestand 1986", Gent, 1986 (Kultureel Jaarboek voor de provincie Oost-Vlaanderen. Bijdragen, nieuwe reeks, 25); "Inventaris van de wind- en watermolens in de provincie Oost-Vlaanderen naar gegevens van het Archief van het Kadaster. Eerste aflevering. De arrondissementen Aalst en Dendermonde", in: Kultureel Jaarboek voor de provincie Oost-Vlaanderen, XIV, 1960, 3 (Gent, 1962), p. 136-137; Herman Holemans, "Oostvlaamse wind- en watermolens. Kadastergegevens 1835-1990. Deel 4. Gemeenten K-L", Opwijk, Studiekring Ons Molenheem, 2002. Gesprekken door André Van De Sompel met Alfons (Fons) Vervaet (6 april 2001), Gerard Temmerman (14 april 2001). André Van De Sompel, "Het Sint-Pietersfeest op de wijk De Kruisen te Kalken tijdens de twintigste eeuw: van verguisd en geprezen volksfeest naar een feest voor iedereen!" Bijdrage tot de geschiedenis van een wijk én van het Kalkense volksleven", Kalken, 1999. Eugeen Bogaert & André Van De Sompel, "Kalken van de Franse Revolutie tot de gemeentefusie met Laarne. Bijdrage tot het historisch onderzoek", 1997, p. 243-244. F. Duquet, "Zo was Kalken", Schellebelle, 1982, p. 300, 304. C. Bogaert, H. Duchêne, K. Lanclus, M. Verbeeck, "Inventaris van het bouwkundig erfgoed, Provincie Oost-Vlaanderen, Arrondissement Dendermonde, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 20N".
Persberichten Marc Poelman, "Met oldtimershow, oldtimerbrommerrondrit en viering Kalkense Reuzen Stien en Lies. Molekenskermis in Kalken op zondag 18 april", Het Nieuwsblad, 05.04.2010.
Overige foto's
Foto: Denis Van Cronenburg, 10.05.2015
Inhuldiging n.a.v. de verdekkering. Foto Alfred Ronse, ca. 1933 (coll. Stichting Levende Molens, Roosendaal)
Prentkaart. Verzameling Ons Molenheem
Foto tussen 1935 en 1940 (coll. A. Van De Sompel, Kalken)
Roedebreuk in 1942 (coll. A. Van De Sompel, Kalken)
Kalken (Laarne), Oost-Vlaanderen
