De Ruttermolen of Ruttenmolen is een graanwatermolen met metalen onderslagrad in de Ruttermolenstraat 20 op de Jeker. Destijds werd hij ook wel de Molen van Werelds genoemd. Hij is gelegen op een kleine strook grond die de gemeente Rutten aan de Jeker bezat. De Ruttenmolen voor 1360 gebouwd. Hij wordt in 1549 en 1577 de moelen van Soest bij Rutten genoemd en hoorde toe aan de heer van dit dorp. In 1599 was dit Renaat van Châlon, graaf van Nassau. De toenmalige mulder heette Andreas Engelborghs, wiens afstammelingen eeuwenlang deze molen gepacht hebben.

De Bestendige Deputatie van de provincie Limburg keurde op 10 maart 1847 de vastgestelde pegelhoogte van 1,659 m goed. De toenmalige eigenaar was baron Ernest de Senzeille.

Het huidige gebouw is 19de-eeuws.In de jaren 1970-1980 dreigde de molen droog te vallen, door de geplande rechttrekking van de Jeker. Er waren zelfs sloopplannen. Gelukkig werd de molen in 1984 beschermd als monument.

De familie Vanherf-Racquet heeft de molen en aanpalende gebouwen volledig gerenoveerd en gerestaureerd in 1995-1998. De molen werd weer maalvaardig en is te bezoeken, op molen- en monumentendagen en na afspraak. Vanaf 2002 zijn de stallingen ingericht voor plattelandstoerisme. In 2008 werd aan het waterrad een generator met tandwielkast geïnstalleerd voor de opwekking van groene stroom. Het geïnstalleerde vermogen is 8 kW met momenteel een gemiddelde opbrengst van 6 kW, dus een dagopbrengst van 144 kWh. 

Lieven DENEWET

Elektriciteitsopwekking

De Ruttermolen is niet alleen: zwembad, wellness, vakantieappartementen. De Ruttermolen is nu ook een elektriciteitscentrale! Sinds 2008 wordt er op de Ruttermolen groene elektriciteit geproduceerd. Aan het bestaande waterwiel hebben we een generator met tandwielkast geïnstalleerd zodat hiermee groene energie wordt opgewekt. Het geïnstalleerde vermogen is 8 kW met momenteel een gemiddelde opbrengst van 6 kW, dus een dagopbrengst van 144 kWh. Op jaarbasis hopen we 50 Megawatt te produceren. Als volgens de Vreg een gemiddeld gezin per jaar 3500 kWh verbruikt zorgt de Ruttermolen voor de elektriciteit van 14 gezinnen. Volgens de Vlaamse dienst Leefmilieu komt dit overeen met een vermindering van 38 ton CO2. Met trots laten we de gasten van de Ruttermolen deze centrale bezoeken.

-----------

Sagen.

"Waar ligt Ruttermolen?" Rutten pokert met Lauw en … wint een molen
Iedere Lauwenaar zal zich wel al eens afgevraagd hebben waarom de grens van Lauw stopt aan de Daelemolen en niet even verder aan de Hoeise Kassei. Dat zou geologisch gezien meer aannemelijk geweest zijn en vroeger is dat dus ook zo wel geweest.
Die van Rutten hadden echter destijds nood aan een molen, een banale molen waar de boeren hun graan konden laten malen. De kapittelheren van Rutten konden zich op die manier ook een extra-inkomen verzekeren.

Heel vlug vonden zij een geschikte plaats aan de overkant van de oude Romeinse Heirbaan, op het grondgebied van Lauw.
Hierdoor ontstond natuurlijk heftige discussie: die van Lauw beweerden dat die beemden bij Lauw behoorden en die van Rutten waren, noodgedwongen, een andere mening toegedaan.
Het kwam dan ook onvermijdelijk tot een proces voor de Schout. Beide burgemeesters beweerden dat de betwiste grond hun grondgebied was, zodat de rechter besloot ter plaatse de zaak uit te zoeken.
Daar aangekomen ging de scheldpartij verder en kon geen oplossing gevonden worden. Daarop besloot de rechter de twee burgemeesters te vorderen "de eed van waarheid" af te leggen. Dit was een eed die in de Middeleeuwen dikwijls gevorderd werd en waarbij het gezworen feit voor waar werd aangenomen. Nadeel was dat wanneer later bleek dat men gelogen had, men er ook het leven mee inschoot. Daarom ook dat de mensen toch niet graag deze eed aflegden.
Die van Lauw wisten dat er ergens een document was waarop de grenzen duidelijk aangegeven stonden. Als men dat kon vinden was het zaakje opgelost. Het bewuste document werd niet gevonden en zo stonden dus op die bewuste dag de burgemeesters en de ganse bevolking van beide dorpen op de plek waar de molen ging komen.

De rechter vroeg streng: "Wie durft de eed van waarheid afleggen?"
Onmiddellijk stapte de burgemeester van Rutten naar voor en zegde "Ik zweer bij mijn schepper, die hier bij mij is, dat ik op grond van Rutten sta."
Datzelfde durfde de burgemeester van Lauw niet te zweren, denkende dat die van Rutten wel een bewijs hadden dat de grens van Rutten tot daar kwam. Beteuterd dropen die van Lauw af.
Onmiddellijk begonnen de werkzaamheden en de molen werd gebouwd. Die van Lauw gingen echter nijdig op zoek naar het bewuste document en …. ze vonden het ook.

Dadelijk gingen ze naar de overheid, die natuurlijk de burgemeester van Rutten op het matje riep in verband met zijn meineed en om hem een kopje kleiner te maken. Deze bleef echter doodkalm, zeggende "Ik pleegde geen meineed, ik zweerde bij mijn schepper die bij mij was (hij droeg een hoed waaronder hij een lepel (schepper) verborgen had) en in mijn klompen had ik wat grond van Rutten gedaan, dus stond ik op de grond van Rutten."
De rechter vond het zo'n prachtige uitleg dat hij besloot zijn beslissing niet te herroepen. De molen bleef bij Rutten. Zo komt het dat dat stukje grond van Lauw nu van Rutten is.
-----
Beker achtergelaten wegens het uitspreken van Gods naam; twee vrouwen komen hem terugvragen.
Een man die omstreeks middernacht door Rutten wandelde, hoorde in een weide muziek. Er stonden wel zes of zeven vrouwen te dansen met een beker in hun hand. De man liep naar de vrouwen toe, nam ook een beker en zei: "Lieve Heer, Christus, God, hemel!" Het volgende ogenblik waren alle vrouwen verdwenen. Omdat de man alleen in het veld was achtergebleven, ging hij slapen in een naburige molen. De volgende ochtend ging de man samen met de molenaar naar het veld. Waar de vrouwen hadden gedanst, was het gras helemaal platgedrukt. De volgende dag kwamen twee vrouwen uit Rutten de man smeken om de beker terug te geven. Eén van hen was een heks.
Bron: M. Dreezen, Leuven, 1967.

Literatuur

Lieven Denewet, "Inventaris van de Limburgse watermolens met hun pegelhoogtes (1846-1849)", Molenecho's, 39, 2011, nr. 2.
Lieven Denewet, "Hoe de Ruttermolen de sloop kon ombuigen tot restauratie", in: Molenecho's, XXVI, 1998, nr. 2, p. 63-67.
Herman Holemans & Werner Smet, "Limburgse watermolens. Kadastergegevens: 1844-1980", Kinrooi, Studiekring Ons Molenheem, 1985.
Bert Van Doorslaer, "Met de stroom mee of tegen de wind in? Molens in Limburg", Borgloon/Rijkel, Provinciaal Centrum voor Cultureel Erfgoed, 1996.
Watermolens Zuid-Limburg", Tongeren, Werkgroep Molenzorg Zuid-Limburg, s.d.
F. Dirks, "De restauratie van de 'Rutterwatermolen' op de Jeker in Rutten (Zuid-Limburg)", in: Natuur- en Stedenschoon, LXV, 1997, nr. 6, p. 25-26.
F. Dirks, Restauratie 'Rutterswatermolen' te Tongeren, in: Natuur- en Stedeschoon, Antwerpen, jg. 63 (1994), nr. 6, blz. 28-29.
W. Miermans, "Weer alarm omtrent de Ruttermolen. - Geen lijk, geen misdaad: of hoe een beleidsfout uitgewist moet worden", in: Levende Molens, jg. 6 (1984), nr. 4, p. 26-27.
E(ls) D(e) K(inderen), "[De Ruttermolen]", in: Levende Molens, jg. 5 (1983), p. 82-83, ill.
Lieven Denewet, "Honderd bespookte molens in Vlaanderen. Een verzameling molensagen van de kuststreek tot het Maasland", Molenecho's, XX, 1992, nr. 2-3.
Lucien Simon, "Moulins de chez nous", Dison, Fondation Adolphe Hardy, 1992, p. 92, 94.

Persberichten
"Jeker kleurt wit aan Ruttermolen", Het Belang van Limburg, 26.09.2005
VRS, VT, "Erfgoed aan de Jeker moet op volle toeren draaien. Extra subsidies voor restauratie watermolens", De Standaard, 30.05.2012.