De Nieuwe Molen of De Heerser is een houten korenwindmolen aan de westzijde van de Kronkelstraat.

Deze standaardmolen werd in 1934 overgebracht uit Arendonk. Aldaar werd hij in 1794 door Godfried Claessen gebouwd als een deel van zijn strijd tegen het alleenmolenrecht van de abdij van Postel. Hij gebruikte hierbij eigen middelen, en de molen verrees op de Middelvelden te Arendonk, vlakbij de Hovestraat. In deze tijd stond de molen vooral bekend als Frieës molen of Friedesmolen.

De standaardmolen verhuisde in 1934 naar zijn huidige plaats, drie kilometer van de dorpskern tussen Retie en Schoonbroek. Omdat dit de laatst bijgekomen molen was te Retie in een rij van zes, werd hij bekend als de "Nieuwe Molen". In 1982 veranderde de eigenaar-molenaar de naam in "de Heerser". De benaming Nieuwe Molen is nu geheel verdrongen.

Bouwheer was Jozef  ("Jef") Maria Raymond Jacobs-Van Craendonck: hij was het, die de molen in 1934 overbracht uit Arendonk. Hij had op 11 juli 1934 het bouwperceel gekocht van landbouwer Jan Baptist Van Herck (akte notaris De Vel). De grond werd evenwel op 20 juli 1959 verkocht aan Joseph Adriaan Maria Van Beck-Antonissen, handlanger te Turnhout (onderhandse akte). Jef Jacabs wist het bij onderhandse akte van 2 juni 1961 terug aan te kopen.

Jef Jacobs maalde beroepsmatig met de windmolen tot in 1962. Hij liet de molen in 1981-82 herstellen door de molenbouwers Adriaens uit Weert (met nieuwe standaard, steenbalk, windpulm, zetel, kruisplaten, schoren en nieuwe gelaste roeden) en liet de molen nog tot in de jaren 1990 draaien. In de tuin van het molenaarshuis stonden vele zelfgemaakte siermolentjes (Hollandse miniatuurmolens): die bevinden zich nu in het Provinciaal Molencentrum (Mola) te Wachtebeke.

Na het overlijden van Jef Jacobs kwam de molen in het bezit van de gemeente Retie. In 2004-2005 werd een maalvaardige restauratie uitgevoerd door de firma Adriaens uit Weert. Zo werd de zetel nagezien en werden o.m. de bekleding van de kast, de staart en de trap vervangen. Frans Geysen uit Balen is de huidige vrijwillige molenaar.

De gemeente liet in 2015 onderhoudswerken uitvoeren voor 55.000 euro, met een onderhoudspremie van 29.040 euro van de Vlaamse Overheid. De windmolen kreeg een nieuwe verflaag en de wieken en het dak van het molenkot werden hersteld. De molen kreeg ook nieuwe zeilen.
De inhuldiging had op vrijdag 3 juli 2015 plaats in aanwezighied van vzw Levende Molens, de architect, de aannemer, VVV Retie, Heemkundige Kring Zeven Neten en molenaar Frans Geysen.

Technische kenmerken

Grijs en orange van kleur
Breed gevlucht
Gelaste stalen roeden van 25m met houten hekscheden en stormplank, de roeden zijn gemaakt door Claessen uit Arendonk (nr. 1 en 2 - 1982)
De kap is in de lengterichting iets bolgebogen. Het overstek is  rechthoekig, met de kapbekleding in een mooie S-vorm naar de daklijsten toe.
Twee koppels kunststenen met pandscherpsel. Hun diameter is 1,4m, en de overbrenging 1:4,5
Vlaamse vang (blokvang).
Het luiwiel wordt aangedreven door het vangwiel, een gaffelwiel in de voormolen.

Lieven DENEWET & Rob SIMONS

Zie ook: Arendonk, Friedesmolen

Jaarlijks aantal asomwentelingen
2003: 38.329

Intekendatum: 10.10.2003, 12 u.
Molen:  Retie (Antw.),  De Heerser -  standaardmolen met gesloten voet
Bouwheer: Gemeente Retie
Ontwerper: Architectenbureau P. Gevers, Kasterlee
Opdracht: Aanvraag tot deelneming aan de beperkte aanbesteding voor de restauratie; o/cat. D23, klasse 1; 80 werkdagen
Plaats aanbesteding: Gemeentehuis, Markt 1, 2470 Retie
Toewijzing: Adriaens Molenbouw bv, Weert (Ned.)

Molenbouwer Rik Caers uit Retie
Zeer onlangs vernamen we het overlijden van molenmaker Rik Caers op dinsdag 22 november 2011. Rik Caers was meer dan een kwarteeuw actief in de molenbouw en -restauratie, niet alleen in de Kempen, maar in gans Vlaanderen. We wensen de familie alle sterkte toe. (Bart Aertgeerts)
De firma Caers heeft ook een tijd in onderaanneming gewerkt voor Adriaens in Weert. De Zwarte Molen in Luyksgestel en ook De Vogelenzang in Lieshout werden toen door hen gerestaureerd. Rik Caers was een graag geziene molenmaker.
Gelukkig heeft wijlen Els de Kinderen de nodige interviews vast gelegd van Rik in het blad van Levende Molens. (Bart Hoofs)

Leni Thiers, "Molen de Heerser kan de wind weer trotseren", www. onroerenderfgoed. be, 29.07.2015
Windmolen de Heerser in Retie schittert weer na een recente onderhoudsbeurt. De wieken, het molenkot, het volledige ijzer- en houtwerk zijn geschilderd, enkele hekstokken en windplanken werden vernieuwd en de molen krijgt nieuwe zeilen.  Op 3 juli volgde de feestelijke opening. De gemeente kreeg voor de onderhoudswerken een premie van  80% van ons agentschap, namelijk 29.040€.
Een vrijwillige molenaar vermaalt in de Heerser nog wekelijks graan tot meel. Zo blijft dit stukje industrieel erfgoed malen. Het maalvaardig houden van een molen heeft veel voordelen. Het molenaarsambacht leeft voort en de specifieke kennis van de molenaars wordt bewaard. Het geregeld laten malen is de beste garantie op het duurzaam behoud. Een molen is een machine en is niet gebouwd om stil te staan. Een (vrijwillige) molenaar voert voortdurend kleine onderhouds- en herstelwerken uit, zoals het aanslaan van wiegen, aandraaien van bouten en moeren, het smeren van lagers, ... Door te malen merkt de molenaar waar problemen zich situeren en hij volgt deze snel op. Als de molen stil staat, zullen kleine gebreken minder snel ontdekt worden met grote vervolgschade tot gevolg. Bovendien kan je als bezoeker de eeuwenoude techniek van het malen in haar volle glorie beleven.
Open landschap
De Heerser in Retie dankt zijn actieve leven aan de vrijwillige molenaar, aan het gemeentebestuur van Retie, die als eigenaar zorg draagt voor zijn molen en  het gunstige molenlandschap. De omgeving van de molen is zeer open, waardoor een goede windvang verzekerd is. Als er hoge bebouwing of bomen in de onmiddellijke omgeving van de molen zouden opduiken, wordt de windvang verstoord en dreigt de molen op termijn stil te vallen. Het vrijwaren van deze molenomgeving is een belangrijke vereiste om het voortbestaan van deze eeuwenoude molen voor de komende eeuwen te verzekeren.
Het werk is nooit gedaan
De Heerser is een standaardmolen. Standaardmolens zijn nagenoeg volledig opgetrokken in hout en zijn langs de buitenzijde integraal beschilderd. Deze laag beschermt het hout-, ijzer- en metselwerk tegen de weersomstandigheden. Geregeld moet deze beschermlaag vernieuwd worden. Als de laag te dun wordt, zal het achterliggende materiaal beginnen degraderen. De wieken zijn bij uitstek blootgesteld aan weer en wind en onderhoudsgevoelig. Hekstokken of zomen verduren, breken en worden vernieuwd. Gescheurde zeilen worden hersteld of vernieuwd. Kammen en spillen slijten door de wrijving, worden gedraaid, slijten weer. Uiteindelijk zijn de kammen en spillen op en worden vervangen. Het scherpsel van de stenen geraakt uitgesleten, waardoor de kwaliteit van het meel vermindert en de steen moet gescherpt worden. Enzovoort.
Het onderhoud van een maalvaardige molen houdt nooit op. Als een goede huisvader draagt de gemeente Retie zorg voor haar windmolen via regelmatige onderhoudsbeurten. Ons agentschap ondersteunt eigenaars bij dit onderhoud via erfgoedpremies. Geregeld onderhoud zorgt voor het duurzaam behoud van ons erfgoed en dat willen wij stimuleren.
De Europese federatie E-Faith heeft 2015 uitgeroepen tot het jaar van het industrieel en technisch erfgoed. Het krijgt hiervoor de steun van de Raad van Europa. Op onze website zullen wij jou regelmatig briefen over bijzondere initiatieven die met het ‘industrieel feestjaar’ verband houden.
Links
- Meer over de Heerser op de website van Molenecho's
- Lees ook de blog over het belang van het open landschap voor een molen

Literatuur

H. Holemans & P.J. Lemmens, "Molens der Noorder- en Oosterkempen", Nieuwkerken, Ten Bos, 1980, p. 94-97;
A. Vermeire & E. Sneyers, "De molens van Retie: de Nieuwe Molen", in: De Zuiderkempen, IX, 1940, nr. 4, p. 66;
F. Brouwers, "De toekomst van een verleden. Levende molens in de provincie Antwerpen", s.l., Levende Molens Werkgroep Kempen-Antwerpen, (1997);
Jozef Sneyers, "Retiese molens vroeger en nu", Retie, Levende Molens, 1988, 48 p.;
Edward Sneyers, "Bijdrage tot de geschiedenis van Retie", Retie, De Berk, 1949;
Paul Hendriks, "De windmolens. 26. Retie", in: P. Hendriks & R. Hoeben, "Provincie Antwerpen. Wind- en watermolens", Antwerpen, 1978, p. 21;
E. D(e) K(inderen), "De Nieuwe Molen te Retie", in: De Belgische Molenaar, jg. 74, nr. 6 (22 maart 1979), p. 70-72;
E. D(e) K(inderen), "Restauratieperikelen en de molen van Retie", in: De Belgische Molenaar, jg. 76, nr. 11 (7 juni 1981), p. 159-160;
Arnold Naaijkens, "Retie: molenbouwer snelt Jef Jacobs te hulp", in: De Belgische Molenaar, jg. 76, nr. 15-16 (7-22 aug. 1981), p. 221-222;
Arnold Naaijkens, "Herplaatsing van de molenkast", in: De Belgische Molenaar, jg. 76, nr. 22 (22 nov. 1981), p. 300-301;
(L. Smet), "Ons molenpatrimonium in de provincie Antwerpen: Nieuwe Molen", in: Molenecho's, VI, 1978, nr. 7 (juli), p. 52;
"Stichting 'Levende Molens': Retie", in: De Belgische Molenaar, jg. 75, nr. 14-15 (7-22 aug. 1980), p. 220;
R. Hoeben, " 'De Heerser' te Retie (prov. Antwerpen). (Portret van een draaiende molen).", in: Natuur- en Stedeschoon, jg. 55 (1986), nr. 4 (juli-aug.), p. 26-28, ill.;
Els De Kinderen, "Molenhoogdagen - Retie", in: De Belgische Molenaar en Levende Molens, jg. 77 (1982), nr. 6 (juni), p. 127-128;
Els De kinderen, "Molen lief en leed [Ravels: Nachtegaal der Maatvennen; Ertvelde; Tessenderlo; Geel: Gansakker; Retie], in: Levende Molens, jg. 4 (1981), nr. 23 (7 december), p. 317-318, ill.;
J. D(ruyts), "De molenrestauratie te Retie nader bekeken", in De Belgische Molenaar en Levende Molens, jg. 77 (1982), nr. 7 (juli), p. 146-147;
P.J. Lemmens, "Molenoverzicht uit het Arrondissement Turnhout van 1830 tot heden", Heemkundig Handboekje voor de Antwerpse Randgemeenten, Kwartaalschrift, Borgerhout, Gitschotel Buurschap, Jg. 12, [1964], nr. 3, p. 1 en 27.
Holemans Hermans, "Wind- en watermolens van de provincie Antwerpen. Kadastergegevens 1835-1990. Deel 3. Gemeenten P-Z", Opwijk, Studiekring Ons Molenheem, 2011.
Leni Thiers, "Molen de Heerser kan de wind weer trotseren", www. onroerenderfgoed. be, 29.07.2015

Persberichten
EMA, "Molen De Heerser in Kronkelstraat wordt gerenoveerd", Het Nieuwsblad, 13.01.2010.
EMA, "Retie investeert 40.000 euro in restauratie van windmolen", Het Nieuwsblad, 23.07.2014.
EMA, "Windmolen De Heerser schittert opnieuw in al zijn glorie", Gazet van Antwerpen, 07.07.2015.
Eddy Meulemans, "Lokale koeien blij met pas gerestaureerde windmolen", Gazet van Antwerpen, 24.07.2015.