De Straalmolen is een watermolen gelegen op de Grote Nete, nabij de samenvloeiing met de Heiloop en de grens met Balen. Ondanks zijn huidig "modern" voorkomen heeft Straalmolen meer dan 6 eeuwen geschiedenis achter de rug. Opmerkelijk daarbij is dat hij haast al die tijd in werking is geweest.

Vanaf 1374 werd Straalmolen vernoemd, behorende tot het domein van de Heren van Olmen. In de 15e eeuw kwam hij in handen van de Noord-Brabantse familie van Bakhoven. Tijdens de middeleeuwen en het ancien regime was het de banmolen van Olmen. De vroegst gekende molenaar was de Meerhoutenaar Jaspar Vijts die in 1541 de molen pachtte. Door verkoop kwam Straalmolen, samen met de heerlijkheid Olmen, in 1596 aan de familie Damant en even later door vererving aan de familie van Varick.

De molen brandde af in 1613 maar werd herbouwd. In 1651 liet waarin molenaar Adriaen Beerten een smout- en schorsmolen toevoegen. Omstreeks deze periode bereikte Straalmolen de grootste bloei uit zijn geschiedenis. In 1683 behoorde hij tot de vijf meest renderende molens van de provincie Antwerpen. Opnieuw door brand vernield in 1696 en nog hetzelfde jaar heropgebouwd; in 1766 nogmaals volledig uitgebrand, heropgebouwd in 1767, doch zonder smout- en schorsmolen.

Van omstreeks die tijd is hij eigendom van de Waaslandse familie de Clippele. Als molenaar kwam de familie Leysen op de molen die ook de Leyssensmolen of "Treitermolen"  bouwde, een standerdmolen.

Moeilijke tijden breken aan. Met de Franse Revolutie en de afschaffing van de heerlijke rechten kwam de concurrentie van de zogenaamde vrije molens. In 1811 besloot de Clippele tot verkoop van zijn watermolen. Een koper kwam echter niet opdagen. Maar zie, er kwamen betere tijden. Als je maar blijft geloven en mits de juiste man op de juiste plaats. Het was Francis Leysen die in 1809 op de molen kwam en die er na verloop van tijd een winstgevende zaak van wist te maken. Tot in 1919 - met een onderbreking van 1885 tot 1890 - bleef de familie Leysen Straalmolen bemalen.

Kadastrale beschrijvingen:
- 1817: "il y a dans la commune deux moulins, un à eau à un tournant et un à vent pour moudre grains. Ils seront divisés en deux classes en raison de la différence de la valeur réelle et leur situation. Celui à vent dans la S(ecti)on C dite de Heysvoort, sera porté dans la première. Il sera évalué d'après les bases receuillis par le bail à un revenu brut de f. 710 et net à f. 475. Le deuxième classe comprendra le moulin à eau dans la S(ecti)on A, dite du Marché. Il lui sera, d'après les mêmes bases, donné une évaluation brute de f. 487 et nette de f. 325."
- ca. 1830: "de watergraenmolen staet op de rivier der Nethe, dezelve heeft een draeywerck, twee paer molensteenen alleen dienende tot het maelen der graenen en waarvan slechts twee tegelijk kunnen werken, hij is wel gebouwd, in goeden staet van onderhoud, een wijnig van het dorp afgelegen en het ontbreekt hem zelden aen water. De pachter is Franciscus Leysen.

Eigenaars na 1830:
- voor 1834, eigenaar: Desmet Maria Catherina, rentenierster te Aalst; pachter-molenaar is Leysen Franciscus
- 26.05.1847, verkoop: de Crombien Eugenie Xavière Angelina, weduwe Declippele Alexander Jacques, eigenares te Aalst (onderhanddse akte)
- 08.04.1862, deling: Declippele Adolphe Marie, eigenaar te Brussel (notaris Breckpot)
- 01.03.1894, erfenis: a) Fraters Leonce, eigenaar te Brussel en b) Vanderbelen Leon, zonder beroep te Brussel (overlijden van Adolphe Declippele)
- 21.05.1901, deling: Fraters-Van Yperseele de Strihou Leonce, zonder beroep te Brussel (notaris Breckpot)
- later, eigenaar: a) Van Yperseele-de Strihou Clara Marie Emilie, weduwe Fraters Adolphe Philippe, te Freux en b) Fraters d'Olmen Margaretha Maria Emerentia Juliette, echtgenote Witte de Haelen Jacobus Edward Valère Louis Bruno
- 28.04.1931, deling: Van Yperseele-de Strihou Clara Marie Emilie, weduwe Fraters Adolphe Philippe, te Freux (notaris Poncelet)
- 17.03.1933, verkoop: a) Van Elsen Rosalie, zonder beroep te Balen, b) Van Elsen Maria Roza Hortensia, zonder beroep te Balen, c) Van Elsen Jozef Louis, zonder beroep te Balen en d) Van Elsen Ferdinand Victor, zonder beroep te Balen (notaris Ooms)
- 22.03.1979, erfenis: a) Van Elsen Ferdinand, zonder beroep te Balen, b) Van Elsen Rosalia, zonder beroep te Balen, c) Van Elsen Jozef Louis, de erfgenamen en d) Van Elsen Ferdinand, zonder beroep te Balen (overlijden van Jozef Louis Van Elsen)
- 04.06.2010, verkoop: Druyts Jozef, molenaar te Olmen

Tijdens het burgemeesterschap van Victor Leysen (1908-1919) brandde het molenhuis volledig uit, waarbij de molenaar zich slechts op het nippertje kan redden. Het gerucht deed de ronde dat er brandstichting in het spel was, vermits in die periode de politieke hartstochten in Olmen hoog oplaaiden. Tot in 1934 werd het dan Eugeen Voordeckers.

Inmiddels was de molen in bouwvallige toestand geraakt en de nazaten van de familie de Clippele zagen tegen herstellingen op. Straalmolen werd verkocht aan de kinderen Van Elsen.

In 1934 werd een geheel nieuw bakstenen gebouw opgetrokken en werd het onderslagwiel vervangen door een Francisturbine, vermoedelijk gemaakt door Koppen-Frings uit Maastricht. De houten kamwielen werden vervangen door gietijzeren raderwerk. Het schilderachtige aspect moest wijken voor het functionele, wat de levenskracht van de molen dan weer ten goede is gekomen.

In 1982 kwam de huidige molenaar, Jef Druyts op de molen. Hij liet herstellings- en restauratiewerken uitvoeren onder leiding van architect P. Gevers (Kasterlee) in samenwerking met de molenmakersfirma Adriaens (Weert). In de onmiddellijke omgeving, aan de overzijde van de straat, werd in 1989 een ontmantelde Kempische schuur (18de-19de eeuw) uit Kasterlee (Groot Rees) heropgebouwd, nu in gebruik als magazijn. Door het bouwen van deze schuur is er extra opslagruimte en kan de zaak verder uitgebouwd worden. De Straalmolen is dan ook één van de laatste nog beroepsmatig werkende watermolens.

In de jaren 1990 belandde de molen in een onverdeeldheid, na het overlijden van de laatste rechtstreekse erfgenaam. Omstreeks 1995 was er een eerste keer sprake van een eventuele verkoop. Uiteindelijk werd de Straalmolen openbaar verkocht op 4 juni 2010. Op deze verkoop slaagden molenaar Jef Druyts en zijn echtgenote Edith Vanthienen erin om het hoogste bod uit te brengen. Na het uitblijven van een hoger bod werd de molen definitief toegewezen aan de molenaar en zijn echtgenote. Zij voorzien een grondige renovatie.

Lieven DENEWET & Heman HOLEMANS (Agentschap Onroerend Erfgoed)

Architectuur en techniek
Verankerd bakstenen gebouw met molenhuis van 1934 en latere woning van circa 1950 in elkaars verlengde, elk vier traveeën en anderhalve bouwlaag onder zadeldak (nok parallel aan de straat, kunstleien), met typische kenmerken uit het interbellum. Molenhuis gemarkeerd door rechthoekige muuropeningen in spaarvelden met aflijnende baksteenfries. Deurtravee met overluifeld laadluik op de verdieping.
Kempische schuur onder laagreikend schilddak (nok loodrecht op de straat, Vlaamse pannen); beplankte wanden op bakstenen stoel. Uitgespaarde zuidwesthoek met rechthoekige poort; gestapelde molenstenen. Eiken gebint met pen- en gatverbindingen.
Molentechnische uitrusting
Francisturbine, gietijzeren raderwerk, twee steenkoppels, haverpletter, mengketel, 3 elevatoren en een petrus-graankuiser

Jaarlijks aantal asomwentelingen
2003: 2.490.985

Literatuur

H. Holemans & P.J. Lemmens, "Molens der Noorder- en Oosterkempen", Nieuwkerken, 1980, p. 78-79;
Frans J.B. Dirks, "Watermolens van de provincie Antwerpen", Antwerpen, 1990, p. 74-79;
F. Kemps, "De Balensche Molens", Balen, 1937;
Roger Knaepen, "Mol-Balen-Dessel" 1559-1795, Mol, 1982;
A. Mangelschots, "De Molens van Olmen", in: De Zuiderkempen, X, 1941, nr. 4, p. 92-94; overgenomen in: De Belgische Molenaar, jg. 51, nr. 28 (20 nov. 1956), p. 420;
André De Craen, Louis van Genechten & Luc Snijders, "Balense Geschiedenis - De molens van Balen", Balen, 1985;
F. Jennen, "De watermolen van Straal", in: "'t Schreneel", Olmen, Olmense Vereniging voor Heemkunde en Geschiedenis, Jaarboek 15, 1998, p. 164-182;
François Jennen, "De watermolen van Straal te Olmen", in: De Belgische Molenaar, jg. 76, nr. 13 (7 juli 1981), p. 192-194; nr. 14 (22 juli 1981), p. 207;
Bert Raeymaekers, "Straalmolen te Balen-Olmen", Balen, 1980;
Herman Bloemmen, "De molenaarsfamilie Zels", in: 't Schreneel nr. 4, p. 26-37;
Herman Bloemmen, "Victor Van Elsen, molenaar-koster", in: 't Schreneel (Olmense Vereniging voor Heemkunde en Geschiedenis, jg. 1983, nr. 1, p. 30-36.
"Straalmolen", in: Natuur- en Stedeschoon, nr. 2, maart-april 1983, p. 19-21;
Lieven Denewet, "Drie werkende watermolens in Balen (prov. Antw.): een unicum in België", in: Molenecho's, XVII, 1989, p. 157;
F. Brouwers, "De toekomst van een verleden. Levende molens in de provincie Antwerpen", s.l., Levende Molens Werkgroep Kempen-Antwerpen, (1997);
Frans Keersmaekers, "Molens in het Land van Ham. De geschiedenis der wind-, water-, stoom-, vuur- en elektrische molens in het Land van Ham en omliggende", Ham, Heemkunde Ham, 1998, p. 50-52;
F. Dirks, "De 'Straalwatermolen' te Olmen-Balen. (Portret van een draaiende molen)", in: Natuur- en Stedeschoon, 60, 1991, nr. 2, p. 25-27; en nr. 3, p. 18, ill. portr.;
W. Lehaen, "Genealogie van de stam Zels / Sels", s.l., 1989, 218 p.;
Paul Hendriks, "De watermolen. 9. Olmen", in: P. Hendriks & R. Hoeben, "Provincie Antwerpen. Wind- en watermolens", p. 29;
Bert Raeymaekers, "Molenbrochure Balen-Olmen", Balen, Heemkundige kring Balen-Olmen, 1980;
Els De Kinderen, "Hoopgevende tendenzen - Nieuw leven rond Straalmolen te Olmen - Molen in de Prosperhoeve te Kieldrecht - De molen van Boechout", in: "Levende Molens", jg. 11 (1989), nr. 11, p. 90-91, ill.;
A. Mangelschots, "De molens van Olmen", in: 't Schreneel, uitgegeven door de Olmense Vereniging voor Heemkunde en Geschiedenis, met medewerking van de Molenvrienden van Balen-Olmen, nr. 4, Lichtmis 1987, p. 82-85;
B. Raeymakers, "Jaarverslag van de Molenvrienden Balen-Olmen", in: 't Schreneel, Uitgegeven door de Olmense Vereniging voor Heemkunde en Geschiedenis, m.m.v. de Molenvrienden Balen-Olmen, Olmen, nr. 2, Sint Cecilia, 1984, p. 95-97;
B. Raeymakers, "Jaarverslag van de Vereniging 'Molenvrienden Balen-Olmen' 1982-1983, in: 't Schreneel, Uitgegeven door de Olmense Vereniging voor Heemkunde en Geschiedenis, m.m.v. de Molenvrienden Balen-Olmen, Olmen, nr. 1 , Kerstmis 1983, p. 64-66; 
J. Druyts, "De restauratie aan de watermolen van Straal", in: 't Schreneel, Uitgegeven door de Olmense Vereniging voor Heemkunde en Geschiedenis, m.m.v. de Molenvrienden Balen-Olmen, Olmen, Jaarboek 1, 1983, p. 37-42, ill.;
"Balen - 9/9/90". Brochure Open Monumentendag:
J.D(ruyts), "De restauratie van de Straalmolen te Olmen", in: Levende Molens, jg. 5 (1983), nr. 11, p. 261-262, ill.;
F. Jennen, "De watermolen van Straal", in: Ledenblad Heemkundige Kring Balen-Olmen, Balen, nr. 10 en 11, 1982, nr. 10, p. 27-35, nr. 11, p. 60-64;

Els De Kinderen, "Molenherinneringen uit Balen", in: Ledenblad Heemkundige Kring Balen-Olmen, Balen, nr. 9, 1981, nr. 4, p. 64-68.
H. Kennes & R. Steyaert, "Inventaris van het cultuurbezit in België, Architectuur, Provincie Antwerpen, Arrondissement Turnhout, Kanton Mol, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 16N5", Brussel - Turnhout, 2002

Persberichten
VGD, "De geschiedenis van een monument", Het Nieuwsblad, 11.10.2008.
Saskia Van Gestel, "'Een molen is een levend iets'. Jef Druyts is al dertig jaar beroepsmolenaar", in: Het Nieuwsblad, 11.10.2008.
Leo Brouwes, "Opendeurdag op 29 augustus. Molenaar Jef Druyts koopt Straalmolen", Het Nieuwsblad, 26.08.2010.
VGD, "Molenaar koopt beschermde Straalmolen", Het Nieuwsblad, 26.08.2010.
"Straalmolen Olmen - Balen verkocht", kempenactueel.be, 26.08.2010.
Tommy, "Brug Straalmolen dicht tot 4 november", Het Nieuwsblad, 27.10.2011.
Nele Caeyers, "Brug Straalmolen afgesloten", Gazet van Antwerpen, 25.10.2011.