De banmolen van Wissekerke was een houten korenwindmolen die voor 1368 werd gebouwd.

Vermeld in 1368 als "molendinum de Baersele" op de "Molencautere":
tres mensuras vel circiter terre jacentis juxta molendinum de Baersele in cultura dicta Molencautere
Hij stond op de hoek van Rupelmondestraat en Nieuwe Baan.

De windmolen werd vernield door het Bourgondisch leger van Filips de Goede tijdens de Veldslag te Bazel op de Hanewijkkouter op 16 juni 1452  in hun strijd tegen het leger van de Gentenaars, die gesteund werden door Waaslanders en bewoners van de Vier Ambachten (zie bijlage 2).

Volgens een akte in het Antwerps schepenarchief uit 1453 blijkt dat de beschadigde molen toen verder afgebroken ging worden en gerepareerd en heropgebouwd zou worden op een andere locatie, meer bepaald in Saaftinge. Molenbouwer en timmerman Jacob van der Elst kreeg van de tolmeeste van Kallo (in naam van hertog Philips de Goede) de opdracht om hier zo snel mogelijk voor te zorgen. Hij ontving vooraf 12 pond gr. Vlaams voor deze opdracht. De windmolen, die duidelijk niet volledig was afgebrand., werd in Bazel afgebroken en per schip naar Saaftinge vervoerd. We zien hem, samen met een andere houten molen, prijken op een dijk in Saaftinge, vlak aan de Scheldeoever, op kaart uit 1505.

Hierna volgt de tekst van de Antwerpse schepenakte uit 1453: "Jacop van der Elst, tymmerman ende moelenmeester, kende ontfangen hebbende van Laureyse den Maecht, raet myns genedichs heren shertogen, byder hant van Joryse van der Braent, tolneer van Calloe, de somme van xii lb gr vleems, als van der reparatien ende tymmeraege van eenre wyntmoelene, nu ter tyt staende bynnen Baersel in Waes, de welke hy afdoen moet wel ende duechdelic, ende weder rechten bynne der prochien van Saeftingen, ten alre corsten dat hy sal conne ende moegen, ende omme dat alsoe algader wel ende getrouwelic te doen, unde obligavit se ipsum et sua, vii december."

Aldus kreeg de "half" verwoeste molen van Bazel-Wissekerke een tweede leven in Saeftinghe, waar hij door een latere overstroming definitief werd verwoest.

De molenwal bestond nog altijd in de 17de eeuw. De molen en de wal lieten vele sporen na in de toponymie:

Eerste Oude Molenberg
ingesloten door de verlenging van het Nieuwstraatje, Doornstraat, Groenstraat, Oude Kerkstraat, Beestenhoek­straat en Portugezenstraat.

Nr 37 de MOLEN(PUT)AKKER.
- 1572: Dorie Mathijs Smet fs Antonis... een stuck lants genaempt den meulenacker, groot twee ghemeten (Rijksarchief Beveren, Bazel, Oud Archief,nr. 258, 32 r°);
- 1638: Eerste Oude Meulenberchhouck nr 37 es groot 2 gemeten 113 roeden, es den meulenputacker... es genaempt den meulenaeker (Rijksarchief Beveren, Bazel, Oud Archief, nr. 794, 43 r°; Rijksarchief Gent, Fonds Wissekerke-Vilain XlIII, f° 392, 79 r°).

Tweede Oude Molenberg:
ingesloten door Nieuwstraatje, Portugezenstraat, Beestenhoekstraat en Heirstraat.

Nr 8 VERBRANDE HOFSTEDE (HUIS). 1554: een half bunder ... voor verbernde hofstede (Rijksarchief Beveren, Bazel, Oud Archief, nr.137, 24 v°); 1778: Joseph en Mathijs de Rijcke in 't verbrand huys, d' hofstede Tweede Oude Molenberg nr 8, groot 290 roeden (Rijksarchief Beveren, Bazel, Oud Archief,nr.399, 102 r°). - Dit is nu de laatste hofstede in de Beestenhoekstraat bij de brug over de E 17.

MOUTER. 1715 : een stuck landts genaempt den a'chtersten mouter ... in den tweeden ouden meulenbergwijck, groot omtrent de twee gemeten ... ; een stuck landts genaemt den veursten mouter, gheleghen naest de straete en groot omtrent een half bunder ... suyt sheeren straete ... in ije ouden meulenberchwijck (Rijksarchief Beveren, Bazel, Oud Archief, nr. 216, 91 v° en 95 r°). De akte vermeldt nog dat beide stukken volgleen waren onder 't hooftleen van Josyne Blommaert, weduwe Mathijs de Rijcke, 't gone sij te wette draeght onder het hof ende heerlijckheyt van Geelhauts. - De belendingen die in de akten worden aangegeven, wijzen uit dat de achterste mouter in Tweede Oude Molenberg nr 38 lag: 2 gemeten 20 roeden; de veurste mouter' lag in nr 50 en was 458 roeden groot. Tussen de twee in ligt kavel nr 47, die 589 roeden groot is. Was deze kavel de middenste mouter? Dan hebben we hier een litteken van het drieslagstelsel. Mouter betekent o.m. het loon dat de molenaar voor het malen van graan ontving. Hij had dan die akkers van de heer in gebruik als deel van zijn loon. In de omgeving stond eens een molen, die de banmolen van Geelhauts moet geweest zijn.

De Molenkouter:
ingesloten door Nieuwe Baan, Daalstraat, Hoogstraat, Breestraat, Nobeekstraat en Rupelmondestraat. De kouter heet reeds zo in 1368. de hoek die nu gevormd wordt door Nieuwe Baan en Rupelmondestraat, stond toen "de molen van Barsele".

Nr. 2 den MOLENBERG. 1528: vijf ghemeten leens up Pijls eautere... noort den muelenberch op Pijls coutere  (de Schoutheete de Tervarent: Livre des feudataires des comtes de Flandre au Pays de Waes, aux XIVe, XVe et XVle siècles. Sint­-Niklaas, 1872, f° 371). - Die molenberg lag in nr 2 van de Molenkouter, d.i. vooraan links van de Nieuwe Baan. Zie onder: Molen van Baersele.

MOLEN VAN BAERSELE. 1368: tres mensuras... juxta molendinum de Baersele (zie onder ar 183). - De drie gemeten lagen in nr 1 van de Molenkouter, d.i. op de hoek die gevormd wordt door Nieuwe Baan en Rupelmondestraat. De molen stond op ar 2 daarnevens. De molen van Baersele was de banmolen van de heerlijkheid Baersele, die later Wissekerke zal heten

Nr 72, BOOKMOLEN. 1638: groot 225 roeden, es de gront oft bogaert daer den bockmeulen van Jan Lyssens op staet (Rijksarchief Beveren, Bazel, Oud Archief, nr.794,f° 14 r°); 1676: den boeckmeulen, nu een hofstedeken (Rijksarchief Beveren, Bazel, Oud Archief,nr. 390). - Een bookmolen is een stampmolen voor olie

OUDE MOLEN(BERG) STRAAT. Zie onder: Molen(berg)straat.

OUDEMOLENBERGWI]KEN.
- 1638: Eersten en Tweeden Auden Meulenberchwijck (Rijksarchief Beveren, Bazel, Oud Archief, nr. 794, 42v° en 45 r°); 1641: den hoeck genaemt den meulestraethouck ofte auden mntlenberchhouck (Rijksarchief Beveren, Bazel, Kerkarchief, nr. 8, f° 8 r°);
- 1688: Eersten en Tweeden Meulenberchhouck (Rjiksarchief Beveren, Bazel, modern archief, nr. 36, «Caerte van de Prochie van Basele ghemaeckt bij... Baudewijn Speelman 1688). - Hoek en wijk zijn hier synoniem. In strikte zin betekent hoek een omgeving zonder bepaalde grenzen. De benaming, evenals Molenstraat, molenakker en mouter, wijst erop dat daar een molen stond. - De Eerste Oude Molenbergwijk lag ingesloten tussen Oude Kerkstraat, Beestenhoekstraat, Portugezenstraat, de weg naar de Doornstraat, Doornstraat en Groenstraat. De Tweede Oude Molenbergwijk lag tussen Nieuwstraat, Heirstraat, Beestenhoekstraat en Portugezenstraat.

MOLENKOUTER(-WIJK). 1368: tres mensuras vel circiter terre jacentis juxta molendinum de Baersele in cultura dicta Molencautere (F. De Potter & J. Broeckaert, Geschiedenis van Basel, p. 57; Rijksarchief Gent, Fonds Wissekerke-Vilain XlIII, nr. 5991, los stuk); 1638: Meulencauterwijck (Rijksarchief Beveren, Bazel, Oud Archief,nr. 794, 13 r°). - De wijk lag ingesloten tussen Nieuwe Baan, Daalstraat, Hoogstraat, Noenstraat, Breestraat, Nobeekstraat en Rupelmondestraat. Hij werd Molenkouter genaamd wegens de molen (molendinum) die er stond. Zie onder Molen van Barsele .

MOLEN(BERG)STRAAT. 1589: Jan Vergouwen Bouwens een hofstede in de Muelenstraete te Baersel (Rijksarchief Beveren, Bazel, Oud Archief,nr. 139, 97 v°); 1638 : Tweeden Auden Meulenberchwijck nrs 26, 27, 35, 48-50 aen den auden Meulenberchstraete (Rijksarchief Beveren, Bazel, Oud Archief,nr. 794, 45 r° en v°). - De straat heet nu Beestenhoekstraat, lopende van Gauwstraat naar de afgebroken Kraai

Aloïs MARIS & Wim VERELST

Archieven
Rijksarchief Beveren, Bazel, Oud Archief,nr. 258, 32 r° (vermelding uit 1572)
Rijksarchief Beveren, Bazel, Oud Archief, nr. 794, 43 r° (vermelding uit 1638)
Rijksarchief Gent, Fonds Wissekerke-Vilain XlIII, f° 392, 79 r° (vermelding uit 1638)
Rijksarchief Gent, Fonds Wissekerke-Vilain XlIII, nr. 5991, los stuk (vermelding uit 1368)
de Schoutheete de Tervarent: Livre des feudataires des comtes de Flandre au Pays de Waes, aux XIVe, XVe et XVle siècles. Sint­-Niklaas, 1872, f° 371.
Felixarchief Antwerpen, Schepenregister SR47, f° 334, akte van 07.12.1453.
Stadsarchief Antwerpen, Archief van de Schepenen (akte uit 1453).

Werken
F. De Potter & J. Broeckaert, "Geschiedenis van Bazel", p.57 (vermelding uit 1368)
A. Maris. "Bazel in Waas, Land, Volk en Kerk", p. 69-73 ("De veldslag te Bazel op de Hanewijkkouter in 1452).
L. Hoornaert, "De slag bij Rupelmonde", in: Annalen van de Oudheidkundige Kring van het Land van Waas, deel 2, p. 89-139.
Luc Goeminne, "Onderhoud en herstellingen aan de twee grafelijke windmolens te Saaftinge in 1412", p. 18-33.
A.M.J. De Kraker & Frans Weemaes, "Malen in moeilijke tijden. De geschiedenis van de grafelijke ros-, wind- en watermolens in Noord-Vlaanderen en aangrenzend Zeeland, tussen 1450 en 1610", Kloosterzande, Duerinck, 1995.