De Hovaeremolen is een stenen koren- en oliewindmolen, type bergmolen, op de hoek van de Wulfaertdijk en de Hovaerestraat.

Voor 1705 werd hier een staakmolen gebouwd om graan te malen. We vinden de molen voor het eerst terug in de ommeloper van 1705-1711, 14de begin, artikel 1: "in den N-O houcke... den meulenwal en d'erve daer den Ovaremeulen staet... den wulfsfaertsdyck aen den noordsijde..." of verder in hetzelfde jaar 1711, 16de begin, artikel 154 en 155: "... rechte over den hovaeremeulen...". Nu dient gezegd dat de parochieregisters van Koekelare van de 17de eeuw heel wat geboorten en overlijdens bevatten met ee naam Hovaere, Govaere, Ovaere, Oyvaere enz. Kunnen wij hieruit besluiten dat de eigenaar of molenaar in de 17de eeuw een Hovaere was? Heel zeker zijn wij het niet, want andersom kan een grote hoeve of kunnen de enkele huizen, die zich toen op dit gehucht bevonden, bewoond geweest zijn door Hovaeres, wat met zich bracht dat men deze wijk "de Hovaeres wijk" ging noemen.

Eigenaars na 1830:
- voor 1834, eigenaar: De Ruytter Pieter, molenaar te Koekelare
- later, erfenis: a) De Ruytter Isabelle, molenarin te Koekelare en b) De Ruytter Joseph François, landbouwer te Koekelare
- 14.07.1845, verkoop: Depuydt Karel, landbouwer te Zande (notaris Van Sieleghem)
- 26.07.1853, verkoop: Van Praet-Meseure Charles, bakker te Moere (notaris Van Sieleghem)
- 14.07.1870, verkoop: Reynaert-Roest Carolus, koopman te Torhout (notaris Toortelboom)
- 18.03.1876, verkoop: Denecker-Wallijn Karel, landbouwer te Esen (notaris Vanelslande)
- 30.09.1881, erfenis: de weduwe en de kinderen (overlijden van Karel Denecker)
- 18.06.1906, erfenis: de kinderen (overlijden van de weduwe Wallijn van Karel Denecker)
- 11.12.1906, verkoop: Denecker-Pollentier Louis, molenaar te Koekelare (notaris Wauters)
- 21.11.1924, erfenis: de weduwe en de kinderen (overlijden van Louis Denecker)
- 28.05.1931, erfenis: de kinderen (overlijden van de weduwe Pollentier van Louis Denecker)
- 27.12.1931, afstand: a) Denecker Alfons, molenaar te Koekelare, b) Denecker Maurice Joseph en c) Denecker Irma Maria (notaris Dekeyser)
- 20.07.1961, erfenis: a) Denecker Maurice Joseph, zonder beroep te Koekelare en b) Denecker Alfons, zonder beroep te Koekelare (overlijden van Irma Denecker)
- 11.09.1968, verkoop: Gemeente Koekelare (beslissing burgemeester)
- 28.03.1988, verkoop: Vereniging De Hovaeremolen (notaris Declercq)

Een advertentie van 1845 vermeldt "de Ovaertmeulen"; op 14 juli 1845 verkoopt Isabella Deruytter, eigenaeres, de mlen aan Carolus Depuydt. De Atlas van de Buurtwegen, opgemaakt in 1846, geeft ons voor het eerst de benaming "Ooievaertmolen." Carolus Depuydt blijft hier acht jaar eigenaar en mulder en naar hem wordt hoogst waarschijnlijk de wat meer noordwaarts gelegen wijk genoemd. Op 26 juli 1853 stelt Carolus Depuydt de molen te koop en die komt nu in eigendom van Carolus Van Praet en Joanna Meseure.

Gaat het de molenaar niet voor de wind of komt door zijn overlijden de molen opnieuw te koop? 14 juli 1870 is de datum waarop wij als nieuwe eigenaar Karel Reynaert-Roets, koopman en grondeigenaar te Torhout, vinden. Deze man van aanzien was geen molenaar en gaf dan ook zijn molen in pacht. Kennen wij de eerste pachter-molenaar niet, wel weten wij dat de molen na drie jaar terug vrijkwam en Louis Rommel uit Eernegem tweede pachter op de graanwindmolen "De Hooivaert" werd. Eigenaar Karel Reynaert-Roets gaf in 1873 pachter Rommel toestemming om, zoals hij dat wilde, de graanmolen als graan- en oliemolen in te richten. Daartoe werden in 1875 de teerlingen weggenomen en vervangen door een gemetseld torenkot. In hetzelfde jaar 1875 deed Louis Rommel zijn driemaandelijkse voroopzeg en ging zich als eigenaar-molenaar op de molen Mahieu te Varsenare vestigen. De Hovaeremolen zocht opnieuw een pachter en Louis Denecker kwam als nieuwe eigenaar. Iedereen zei: "nog iemand voor drie jaar", maar alras zou bijken dat het deze keer niet waar is. Op 18 maart 1876 verkocht Karel Reynaert zijn molen aan Carolus Denecker, landbouwer te Esen, die hem kocht voor zijn zoon Louis. In de verkoopakte staat gemeld dat de molen een nieuwe staak had: een aanwijzing van de plaatsing op torenkot. Sindsdien bleef deze molen door erfenis onafgebroken eigendom van de familie Denecker: Louis Denecker, eigenaar sinds 1906, en de kinderen Denecker van 1931 tot 1968.

De molenkast was niet erg breed, maar nogal hoog opgebouwd. HIj had een vlucht van 24 meter. Deze roedenlengte wijst erop dat de Hovaeremolen een overganstype is van de Polder- naar de Houtlandmolen. (De molens in het Polderland hadden doorgaans een korter gevlucht). Onder Louis Denecker werd een eerste ijzeren askop in de Hovaeremolen geplaatst, in 1902 of 1903, die Saans gegoten was. Het torenkot werd de Hovaeremolen was 2,60 m diep en had binnen op de vloer een diameter van 6,50 meter. Van dit torenkot liep in westelijke richting een gang door de molenwal, die toeliet vanuit het molenhuis de oliestamperij te bereiken.

De molen bleef gespaard bij de Duitse inval in 1914, maar werd alras een waarnemingspost nr. 1 voor de bezetter, voor wie de molen ook regelmatig op bevel draaide. In de doorgang onder de mote was een legerkeuken tot stand gekomen. Niet te verwonderen dat, eens een geheime telefoon geplaatst, men op 22 maart 1918 op de molen schoot. Het zevende schot van de geallieerden was raak, trof de molen op de staak, juist onder de steenbalk, in de meelzolder. De luchtverplaatsing en de enorme molenmassa sloegen in oostelijke richting, bij zover dat de inwoners in het molenhuis geen ergs gehoord hadden. Op het geroep van de aanwezige soldaten liepen zij buiten en zagen na het optrekken van een enorme meelstofwolk, de afgeschoten molen met zijn kruis op het torenkot gezakt. Dit vereeuwigde een Duits soldaat op 24 maart 1918, twee dagen na de ramp, en gaf de tekening als aandenken aan de familie Denecker, die ze in bewaring hield. Uit deze tekening weten wij met zekerheid dat de houten Hovaeremolen drie kamwielen op zijn as had, wat uitzonderlijk is. Verder zien wij duidelijk de maalstenen, die bovenop het torenkot zijn blijven liggen.

Na de oorlog in 1918 keek men uit naar herstel. Dank zij de tussenkomst van de oorlogsschade, gerekend volgens waarde van 1 augustus 1914, werd het molenwerk uit de stenen stellingmolen van Victor Denijs, uit de Stationsstraat te Lichtervelde, aangekocht. Na grondig onderzoek van het torenkot bleek dat deze stenen bouw (met een dikte van drie stenen of 70 cl, bij de 60 cm diepe fundering en 2 1/2 stenen of 30 cm boven de grond, gebouwd in uiterst harde steen) de beste fundering zou zijn voor de opbouw van een nieuwe, maar thans stenen windmolen. De gebroeders Stael uit Moere begonnen het metselwerk begin 1921 en einde 1921 kon de familie Denecker met de nieuwe molen draaien.

Op de noordwestelijke molenwal zien we nog steeds de twee enorme pletstenen van 2,08 meter diameter die uit de molen van Victor Denijs uit Lichtervelde ter plaatse kwamen. De windwijzer verbeeldt een wereldbol met bovenop een wandelaar met stok. Tot slot zien wij van buitenuit dat de molen vanaf de nieuwe opbouw geplakt is om insijpelen van water tegen te gaan. Dit bleek noodzakelijk daar langs de nieuwbouw het water zo naar binnen liep, dat in de molen geen zak tegen het vocht beveiligd was. Bij de schuine opbouw werd onvoldoende rekening gehouden met het naar buiten hellen van de steenlagen, wat waterinsijpeling belet, werkwijze die in het torenkot nochtans keurig werd uitgevoerd. De vensters hebben ramen in hout, andere in ijzer. Die ijzeren ramen kunnen echter geen glas houden: bij het draaien of soms bij erge storm springt het steeds stuk. Op de zuidwestelijke en zuidoostelijke richting zien wij nog twee gaten: deze waren noodzakelijk om bij het stampen de rook, veroorzaakt door de aangelegde vuren tot opwarming van het lijnzaad, naar buiten te leiden. Naar glang de windrichting stopte men een der gewesten toe.

Treden wij door de lange gang de molen binnen, treffen we onmiddelllijk aan onze linkerzijde, de enorme Doornikse pletstenen, nog steeds dezelfde als die in de eerste Hovaeremolen in het torenkot draaiden. Die pletterstenen in werking doen steeds iedere betreder van de molen voor de logge aanrollende massa terugdeinzen. Tussen die pletstenen zien wij een oliestandaard, die de standaard van de stenen molen Denijs te Lichtervelde is. Aan onze rechterzijde bevinden zich twee haarden tot het opwarmen van het lijnzaad. Middenin vinden wij de stampers.

Het wiekenkruis, afkomstig van de stenen molen V. Denys uit Lichtervelde, vloog in november 1936 al draaiende af: het woog 1800 kg. De askop liet zien dat de breuk reeds vroeger gedeeltelijk bestond: het was een oud model uit één stuk, naar alle waarschijnlijkheid een eerste Roeselaars model van de firma Sabbe-Masselis. De windmolen lag stil tot in 1939: men stak toen een nieuwe askop, eveneens een Roeselaars model, thans nog in de molen en afkomstig van Vanghillewes molen te Koekelare. Zo bleef hij draaien tot 1949, het jaar waarin hij een houten roede verloor. De motor, geplaatst in 1932, maakte het herstel minder noodzakelijk en zo bleef de molen met één roede draaien, tot hij in 1958 voorgoed stilviel.

De molenaars, de gebroeders Maurice en Alfons Denecker, werden ouder en zagen zich genoodzaakt het molenaarsbedrijf stil te leggen. Zij voelden meteen dat de molen stilaan tot puin zou vervallen. In 1963 werd de laatste roede uitgehaald. Gelukkig toonde de gemeente Koekelare zich in 1968 bereid om, op voorstel van burgemeester Lootens, met algemeenheid van stemmen de molen aan te kopen. De restauratie bleef echter uit.

De vzw Hovaeremolen uit Koekelare, een groepering van zeven Koekelarenaren, kocht de molen aan in 1988. Ze liet de molen maalvaardig herstellen door molenmaker Eric Vanleene uit Pollinkhove (thans te Ath) in 1996-'97 en maakte bovendien in 1998 ook de olieslagerij operationeel. Architectenbureau Van Biervliet uit Brugge stond in voor het ontwerp. Vrijwillige molenaars van de vzw Hovaeremolen stellen de molen op zondagnamiddagen in werking, volgens een jaarlijks vastgestelde maalkalender.

In 2015 werden belangrijke onderhoudswerken uitgevoerd. Er waren vooreerst de molentechnische werken: het herstellen van het binnenwerk, het luiwerk en het balkon. De molen kreeg ook een nieuwe staart van veertien meter lang uit eik. Deze werken kostten 25.809 euro. Er werd een onderhoudspremie van 80 procent voorzien, hetzij 20.647,20 euro. Het saldo van 5.161,8 euro viel ten laste van vzw Hovaeremolen.
Daarnaast werd het dak hersteld. De cederhouten schalies van de kap werden vervangen door geanodiseerde zinken leien. Er werden koperen dakgoten aangebracht met verdoken waterafvoer via de staart. Deze onderhoudswerken vergden nog eens 10.000 euro. De subsidie van 80 procent bedroeg 24.000 euro, maar nog eens 6.000 euro valt ten last van de vzw. Alles bijeen een last van ruim 11.000 euro voor de vzw Hovaeremolen.
De werken werden uitgevoerd door aannemer-molenbouwer Eric Vanleene uit Ath. In 2016 volgen dan nog de schilderwerken, zowel buiten als binnen de molen.

Lieven DENEWET & Herman HOLEMANS

Jaarlijks aantal asomwentelingen
1996:         0
1997:   4.991
1998: 52.809
2001: 21.933
2002: 23.361
2003: 32.090
2004: 17.272
2005: 14.085
2006: 21.219
2007: 16.082
2008: 24.968
2009: 21.230
2010: 18.264

Intekendatum: voorjaar 2004
Molen: Koekelare (W.-Vl.), Hovaeremolen - stenen bergmolen, koren- en oliemolen
Bouwheer & ontwerrper: vzw Hovaeremolen, Koekelare
Opdracht: Onderhoud: schilderen romp, houtwerk en roe-den; onderhandelingsprocedure zonder bekendmaking
Plaats aanbesteding: vzw Hovaeremolen, Dorpsstraat 2 8680 Koekelare
Toewijzing: Andy Crevits, Koekelare

Lieven Denewet, "Tien overlijdens van Vlaamse molenvrienden", Molenecho's, XXVI, 1998, 1, p. 6.
- de heer Gilbert Debeuckelaere, geboren te Koekelare op 24.10.1943 en overleden te Dakar (Senegal) op 26.01.1998, echtgenot van mevr. Yvette Proot. Hij was één van de zeven stichtende leden van de vzw Hovaeremolen te Koekelare (W.-Vl.), die de gelijknamige windmolen aldaar maalvaardig liet restaureren (ingehuldigd op 30.08.1997).

Literatuur

Dereeper Triphon, Koekelare in oude prentkaarten, Zaltbommel 1972
Luc Devliegher, "De molens in West-Vlaanderen", Tielt/Weesp, 1984, p. 250-253 (Kunstpatrimonium van West-Vlaanderen, 9).
Jeroen Cornilly, "Monumentaal West-Vlaanderen. Beschermde monumenten en landschappen in de provincie West-Vlaanderen. Deel III. Arrondissementen Brugge, Diksmuide, Oostende en Veurne, Brugge, 2005, p. 128.
H. Dekeyser, "De Hovaeremolen", in: De Spiegel (Schooltijdschrift van de Rijksmiddelbare School Koekelare), VII, 1968, p. 137-141.
Lieven Denewet, "De Hovaeremolen te Koekelare: een beschrijving en... het wachten op zijn herstel", in: Molenecho's, XV, 1987, p. 186-191.
Lieven Denewet, "De Hovaeremolen van Koekelare opnieuw als complete molen", in: Molenecho's, XXV, 1997, nr. 3, p. 162.
Lieven Denewet, "Zes Belgische molens ingehuldigd in 1998 (Rupelmonde, Oelegem, Lommel, Koekelare, Eggewaartskapelle en Opprebais)", in: Molenecho's, XXVI, 1998, nr. 4, p. 180-190;
Lieven Denewet, "Onderhoudswerken in Marke en Koekelare", in: West-Vlaams Molenblad, XX, 2004, nr. 2, p. 68.
Jean-Marie Lootens, Moleneigenaars te Koekelare, in: Infogids Koekelare: de Mokker – Bovekerke – Zande 1995-1997, Koekelare, 1996.
Raf Seys, "Heemkundige kroniek. De Koekelaarse windmolens", in: De Spiegel (Annuarium VII van de O.V.K. Rijksmiddelbareschool Koekelare), 1968, p. 134-137.
Molenzorg vzw, "Tien overlijdens van Vlaamse molenvrienden", Molenecho's, XXVI, 1998, 1, p. 6.
Herman Dekeyser, "De Hovaeremolen", in: De Spiegel (Annuarium VII van de O.V.K. Rijksmiddelbareschool Koekelare), 1968, p. 137-141.
Herman Holemans, West-Vlaamse wind- en watermolens. Kadastergegevens 1835-1980, Deel IV, Gemeenten K-L, Kinrooi, Studiekring Ons Molenheem, 1997.
"Provinciale draaipremie voor ambachtelijke molens. Aantal asomwentelingen van West-Vlaamse molens in 2004-2009", in: /West-/Vlaams Molenblad, XXVI, 2010, 3, p. 115-118.
"Aantal asomwentelingen van West-Vlaamse molens in 2010", in: /West-/Vlaams Molenblad, XXVII, 2011, 1, p. 50.

Persberichten
- H. Dekeyser, "Wordt Hovaeremolen te Koekelare hersteld?" in: De Oude Thouroutenaar, 30 juni en 21 juli 1967.
- KRV, "Hovaeremolen van Koekelare wordt hersteld", Het Nieuwsblad, 16.03.1992, p. 10.
- Ronny Vanhooren, "Hovaeremolen krijgt zeldzame negentiende-eeuwse bascule. Echtpaar brengt uniek familiestuk weer waar het thuishoort", in: Het Nieuwsblad, 22.04.2008.
- KRV [Ronny Vanhooren), "Hovaeremolen", in: Het Nieuwsblad, 15.02.2008.
- KRV, "Molenaar Andy Crevits overleden", in: Het Nieuwsblad, 22.10.2008.
- Ronny Vanhooren, "Molen", in: Het Nieuwsblad, 13.02.2009.
- Ronny Vanhooren, "Hovaeremolen", Het Nieuwsblad, 09.04.2010.
- PC, "Hovaeremolen heeft de wind in de zeilen", De Weekbode, ed. Torhout, 23.04.2010.
- Paul Cobbaert, "Hotelmanager en Oostenaar Robert Denecker bezoekt oude liefde. Wereldburger verliefd op de Hovaeremolen", in: Krant van West-Vlaanderen, ed. Torhout, 23.01.2009.
- Roger Willems, "Nieuwe infogids", in: De Weekbode, ed. Torhout, 08.04.2011.
- Ronny Vanhooren, "Koekelare publiceert nieuwe infogids", Het Nieuwsblad, 14.04.2011.
- Eric Vanhooren, "Burger maakt zaak aanhangig bij de Privacy Commissie. Uitgeven infogids met adresgegevens inwoners zet kwaad bloed bij een inwoner", Het Nieuwsblad, 17.07.2011.
- PC, "Hovaeremolen", De Weekbode, 02.09.2011.
- Eric Vanhooren, "Geallieerden schieten in 1918 molen af maar Koekelarenaar - Jérome Flameyn laat daarbij het leven", Het Nieuwsblad, 13.09.2014.
- Eric Vanhooren, "Open Monumentendag 2014 toont Koekelaars erfgoed, vroeger, nu en in de toekomst. Al fietsend Koekelaars erfgoed verkennen", Het Nieuwsblad, 13.09.2014.
- KRV, "Hovaeremolen krijgt nieuwe eiken molenstaart", Het Nieuwsblad, 31.03.2015.
- Roger Willems, "Hovaeremolen krijgt opknapbeurt", De Weekbode, 27.03.2014, p. 39.
- TVA, "Koekelare. Na 20 jaar nieuwe opknapbeurt voor beschermd gebouw. Hovaeremolen krijgt facelift", Het Laatste Nieuws, 24.03.2015.
- Ronny Vanhooren, "Nieuwe windvang voor Hovaeremlen", Het Nieuwsblad, 09.06.2015.
- RW, "De eenzame wandelaar gaat terug naar boven". De Weekbode editie Torhout, 05.06.2015, p. 40.
- Eric Vanhooren, "Gerestaureerde Hovaeremolen een van de vele blikvangers. Open Monumentendag zet vernieuwde "Kooklarenoene"-fietsroute in de kijker", Het Nieuwblad, 05.09.2015.
- RW, "Opgeknapte Hovaeremolen heropend", De Weekbode editie Torhout, 18.11.2015.
- Eric Vanhooren, "Infogids is uitgebreid vademecum en werkinstrument. Nieuwe infogids maakt je wegwijs in Koekelare", Het Nieuwsblad, 18.11.2015.
- KRV (Ronny Vanhooren), "Oud-burgemeester Gaby Van der Cruyssen overleden", He Nieuwsblad, 09.03.2017.
- Bieke Cobbaert, "Hovaeremolen duikt op in Noors liedje", Krant van West-Vlaanderen, 27.03.2020.