De Abdij ten Duinen van Koksijde, gegroeid vanuit een kloostergemeenschap (ca. 1107) en bij de Orde van Cîteaux (1138), bezat bij het abdijdomein twee windmolens: de Noord- en de Zuidmolen. Ze werden, samen met de abdij, verwoest tijdens de godsdiensttroebelen na 1580. De puinen van de abdij kwamen onder het zand te liggen. Karel Loppens, hydrobioloog, geograaf en geoloog, vond na de Eerste Wereldoorlog de precieze locatie van de abdij. Hij vond tevens de grondvesten terug van de Noordmolen. Hij schreef hierover: Nous avons retrouvé l'emplacement du moulin du Nord. Une petite d'une encore appelée, 'de kleine meulewalle' se trouvait au nord de l'ancienne Abbaye. Nous y avons découvert les fondations de l'ancien moulin, construite en briques de grandes dimensions: longeur 28 à 29 cent. - largeur 14 cent. Epaisser 8 cent.

Men kon zich ook baseren op het schilderij van Pieter Pourbus van de Duinenabdij uit 1580 (kort voor de vernielding). De Zuidmolen stond wel degelijk op het duin dat in de volksmond meulewal of doornover werd genoemd. Onder impuls van burgemeester Jaak van Buggenhout besliste de gemeente Koksijde in de jaren 1950 dat de Zuid-Abdijmolen zou herrijzen. Men keek uit naar een passende molen en vond die te Houtem-Veurne (Westmolen, Westmolenstraat 27).

Deze driezolder-staakmolen dateert van 1771-1773. 

Alexander Louis Blanckaert richtte op 30 oktober 1769 een verzoekschrift aan de Financiële Raad in Brussel om een graanwindmolen te bouwen "joignant le chemin au couchant de l'église de Houtem", op de "partie genaemt t'papegat", toen gebruikt door Joseph de Witte, gelegen ten zuiden van de kerk. Hij had af te rekenen met het verzet van Louis Verkynderen, "actuelen molenare" van Houtem en van de abt van de Sint-Niklaasabdij van Veurne. Toch haalde Blanckaert zijn slag thuis en bekwam op 21 maart 1771 het octrooi van de Oostenrijkse keizerin Maria-Theresia, mits een jaarlijkse cijns van 2 mud tarwe (het dubbel te betalen in het eerste jaar). Blanckaert begon al te bouwen in 1771, op de puinen van de molen aan de "Koekoek", op een perceel van 4 gemeten groot, eigendom van Pieter van Leeuwen.

Er rezen echter moeilijkheden tussen de oprichter en de Sint-Niklaasabdij van Veurne, de pastoor van Houtem en Ferdinand du Masier en Pieter Coulier, ook inwoners van Houtem. Het geschil ging vooral over het vellen van de bomen die de windvang van de nieuwe molen hinderden.

Er kwam tussen de partijen op 14 november 1771 een akkoord tot stand aangaande  het vellen van een aantal hinderende bomen. Anderzijds zou Blanckaert in het vervolg geen gebruik maken van zijn "recht van ruimban" (of vrije windrechtzone).

In de teerlingen te Houtem prijkte het jaartal 1773.

Deze molen staat reeds aangeduid op de Ferrariskaart van ca. 1775 met het bruin symbool van een staakmolen. Ook vinden we hem inn de Atlas der Buurtwegen (ca. 1844) en op de topografische kaart van Vandermaelen (ca. 1850).

De laatste molenaar van de Westmolen te Houtem was Sylvain Lootvoet die op 12 maart 1942 in zijn molen gedood werd bij een vliegtuigaanval door geallieerde vliegtuigen.

De Westmolen werd afgebroken in 1951-52. Gerard Delporte bracht de molenonderdelen naar Koksijde over. Deze werden overdag door de molenbouwer geladen en tijdens de nacht naar Koksijde overgebracht met behulp van een stokoude vrachtwagen van de gemeentelijke diensten. In drie zulke tochten was het grootste deel van de molen, die 45 à 50.000 kg woog en roeden bezat met een lengte van 24 meter, overgebracht. De kleinere voorwerpen werden dan verder afgehaald door de gemeentelijke vrachtwagens. De heropbouw te Koksijde duurde een vol jaar. Daartoe werd molenbouwer Henri Lejeune uit Westvleteren aangesproken. Deze riep op zijn beurt de hulp in van zijn neef Julien uit Brielen. Bij de heropbouw werd de kombuis naast de trap niet teruggeplaatst.

Op 19 april 1954 (Pasen) werd de molen ingehuldigd door het gemeentebestuur en voor de toeristen opengesteld. Het was Henri Deman (uit Koksijde) die aan de heropbouw had meegewerkt, en die als eerste de molen in werking stelde.

De bliksem teisterde de molen in juli 1958. De schade werd hersteld door molenbouwer Robert Van de Kerckhove uit Ingelmunster (hij herstelde een steekband, een meesterband, de lange en korte berriebalk, een nieuwe loper voor de achtermolen, en verstevigde de molenstaak door het aanbrengen van ijzeren banden). Storm en wind lieten de molen niet ongemoeid.

Tussen mei en november 1969 werd de molen andermaal hersteld door de Gistelse molenbouwer Peel. Toen werd de voorbalk verstevigd, de plaatvang hersteld, de vangvlegel in de molenkap verhoogd en herbroekt. De pinnenbalk ontving een nieuwe steun, het maneberd werd ook vernieuwd terwijl de baansteen weer opgespannen werd. Het molenkarkas werd eveneens versterkt door het aanbrengen van spanstaven en wortels. Het gebint en de windweeg kregen ook een beurt.

Op 15 oktober 1974 werd de molen, onder impuls van de pas opgerichte Rijksdienst voor Monumenten- en Landschapszorg, bij koninklijk besluit een beschermd monument.

Na nieuwe restauratiewerken in 1974 was de enige vorm van uitbating van de molen het toegankelijk stellen voor het publiek. Daarbij werden de bezoekers ontvangen door Robert Lootvoet die de nodige uitleg verschafte.

Door de lange stilstand van de molen was het nodig enkele verbeteringen aan te brengen om de maalvaardigheid te bekomen. Ingenieur-architect Walter Snauwaert  uit Oostende (°Ingelmunster 1928 - +Oostende 2011) werd als ontwerper aangesteld. Aannemer Verstraete uit Rumbeke startte de werken op 1 september 1982: vervangen van rotte middenzoom en buitenzoom in de wieken, het vernieuwen van de zeilen en het verbeteren van de vangwerking. Nieuwe gebreken kwamen echter te voorschijn. Opdracht werd dan gegeven tot de volledige ontmanteling en heropbouw, totale kostprijs: 14 miljoen Belgische frank. De as met de twee bovenwielen bleef bewaard. Er kwamen een nieuwe standaard, steenbalk, roeden (fabr. Verhaeghe, Ruddervoorde) en een vang. De kap met gebogen spanten is een kopie van de molenkap van Avekapelle. Bij de restauratie, die in 1984 voltooid geraakte, werd de constructie van de zijwegen gewijzigd. Tussen de graan- en maalzolder werd een balk ingewerkt tussen de schoren die niet meer over de twee zolders doorlopen.

Patrick Geryl, die als schrijnwerker werkte bij de gemeente Koksijde, werd in 1990 aangetrokken als molengids en molenaar. Hij volgde in 1994 de molenaarscursus bij de Werkgroep West-Vlaamse Molens vzw. Hij maalt gemiddeld ca. 150 kg per uur en ca. 2500 kg per jaar. Het meel is bestemd voor drie bakkers. Zij kopen graan in een mengsel van Canadese, Franse en Duitse baktarwe en laten het leveren aan de molen. Op jaarbasis ontvangt hij zo'n 7500 bezoekers, waarvan vele zeeklassen en zo'n 2500 toeristen. Patrick voert vele onderhoudswerken en kleine herstellingen zelf uit, alsook schilderwerken (de hele molenkast, de voet, de trap, de wieken en de askop) en het naaien van molenzeilen.

Op Open Monumentendag 2004 vierde men het vijftigjarig bestaan van de molen te Koksijde, met een molententoonstelling in het nabijgelegen Abdijmuseum

In Koksijde zijn er geen dode momenten "tussen twee dossiers": de molen wordt continu in werking en in goede staat gehouden door de gemeente en in het bijzonder door molenaar Patrick Geryl. Op 27 mei 2009 werd een nieuwe buitentrap - naar het model van de vorige - geplaatst door molenmaker Ronny Demol uit Reninge en de molenaar.

De bvba Boers & Peusens uit Merelbeke (met molenmaker Ronny De Mol) voerde in juni-juli 2016, samen met de gemeentemolenaar Patrick Geryl, allerlei onderhoudswerken uit. Zo werden het dak en de windweeg voorzien van nieuwe eiken gekloven schaliën,

Op zaterdag 1 oktober 2016 kreeg de molen op de site van de Tombeekmolen in Overijse het kenteken “Actieve Molen 2016” uitgereikt. Deze nominatie gebeurde door het Molenforum Vlaanderen vzw (www. molenforumvlaanderen.be)  op basis van de volgende criteria: de molen als gebouw (uitzicht, toestand), de werking als molen (draaien en malen) & de inzet van de molenaar, de toeristische ontsluiting en de gelegenheidsactiviteiten.

De molen is van 1 april tot en met 30 september elke werkdag geopend van 10 u 30 tot 12 u en van 15 u 30 tot 17 u, op zaterdag van 10 u 30 tot 12 u, op zondag gesloten. Info bij het Abdijmuseum Ten Duinen 1138, e-mail: info @ tenduinen.be

Inscripties in de molen:

- op de plooien en de hoekstukken van het vangwiel: "IN T JAER MDCCC XXXXVIII [1848] / JOANNES MORLION / HEEFT GEMAKT DIT WIEL / DOOR ORDER VAN / DIZEREY JNGELAERE / ENDE ZYNE HUSVROUWE / MARY THEREZIA SAPELYER / BEYDE / GEBOORTIG / VAN / KILLIM [Killem](Bij de restauratie van 1982-’84 werden de 3de plooi en het 4de hoekstuk met hun inschriften vervangen).
- op het klauwijzer van de achtermolen: “J. De Coop 1846”- op de stekers: "A. Boudry"
- op het klauwijzer: “1846”
- op de aanzet van de houten vang: “1901” (gedeeltelijk doorgezaagd) en “1909”
- op de windpulm: “1907”
- op een middenlijst (vervangen in 1982-’84): "LEO VANNESTE 1871”, “DECORTE 1923”, “1927”, “FE ZOETE 1777”, “AJ Zoete 1848”, “ZOETE 1850”, “P. JANSOONE 1908”, E GHOYVAERT DEN 5 MEY 1824”, “M. DECORTE 1923”, “J. DEMUYS 1898"
- op het voorwiel: "MAELSTAEPEL … HENE... 1878"
- op de steenbalk (geschilderd): "VANDENBERGHE”
- op de kruisbalk die diende voor de staart: "ZOETE HOUTHEM DEN 23 JULY 1853”

Voor verdere gegevens verwijzen we naar: Houtem, Lootvoetmolen.

Lieven DENEWET & Harry VAN ROYEN

Jaarlijs aantal asomwentelingen
1991:   24.369
1992:     4.456
1993:     8.435
1994:     2.244
1995: 173.676
1996: 196.687
1997: 249.862
1998: 207.381
1999:

Intekendatum: mei 2009
Molen: Koksijde (W.-Vl.), Zuid-Abdijmolen - staak-molen met drie zolders
Bouwheer: Gemeente Koksijde
Ontwerper: Patrick Geryl, molenaar, Koksijde
Opdracht: Vernieuwing buitentrap
Toewijzing: Demol Ronny, molenbouwer, Reninge

R. en L., "Koksijde", Ons Heem, XII, 1958, p. 154.
Het molentje van Houtem werd door de molenbouwer Henri Lejeune uit Westvleteren verhuisd naar Koksijde op de plaats, waar vroeger een van de abdijmolens stond. Zou het niet mogelijk zijn als "toeristische attraktie" soms eens graan te malen. Indien men aan de landbouwers geen geld vraagt zal men wel graan vinden om te malen. De molen zal vergaan omdat hij niet in gebruik is. Zo zou de worm er niet inkomen.

Persbericht. Marc Maes, "Zoals de Zuid-Abdijmolen zijn er maar acht ter wereld", in: Het Nieuwsblad, 03.08.2007
Woensdag werd Liesbeth Gellinck uit Oostkamp door molenaar Patrick Geryl in de Zuid-Abdijmolen als 100.000ste bezoeker verwelkomd. Patrick Geryl is de enige fulltime molenaar in ons land.
De Zuid-Abdijmolen behoort tot het terrein van het Abdijmuseum Ten Duinen. De molen stond vroeger in Houtem. Molenaar Sylvain Lootvoet werd op 12 maart 1942 door Engelse soldaten per vergissing in zijn molen doodgeschoten. Ze dachten dat er Duitsers in zaten. De familie wilde van de nare herinnering af en verkocht de molen in 1951 aan Koksijde voor 12.000 frank.
Die liet hem restaureren voor 350.000 euro. Zeventien jaar geleden werd schrijnwerker Patrick Geryl als fulltime molenaar aangesteld. 'Ik ben de enige fulltime molenaar van het hele land', zegt hij. 'De molen is een open staakmolen op vier witte blokken of teerlingen. Een driezoldermolen ook. Dat wil zeggen dat hij drie verdiepingen heeft: de hel, de meelzolder en de steenzolder. Er zijn maar een acht zulke molens in heel de wereld.'
Dagelijks draaien
Patrick Geryl doet zijn molen tussen april en september dagelijks draaien. 'Malen kan echter alleen als er voldoende wind is. Er moet minstens vier Beaufort zijn', zegt hij. 'Ik lever nog meel aan twee plaatselijke bakkers. Zij bakken er bruin brood mee - de zemelen zitten nog in mijn tarwe- en Duinenkoekjes.'
Molenaar Geryl ontvangt jaarlijks zo'n 7.000 tot 8.000 bezoekers. Liesbeth Gellinck was woensdag de 100.000ste. De Zuid-Abdijmolen is elke dag open van 1 april tot eind september van 10 tot 12 (ook op zaterdag) en van 15 tot 17 uur (ook op zondag).

Houtem, Lootvoetmolen, 20.02.1910. Afgebrand. Zondag avond, 20 dezer, rond 10 uren, heeft een geweldige brand den graanmolen der familie Lootvoet gansch in asch gelegd. De brand is ontstaan op de tweede verdieping, doch de oorzaak is niet gekend. Om de gebouwen te vrijwaren, is men verplicht geweest den brandenden molen om te trekken. Er bestaat verzekering.
De Veurnaar, 02.03.1910, p. 2

Literatuur

Archieven
Algemeen Rijksarchief Brussel, Financiële Raad, nr. 1885, 1888 (oprichting, 1769-1771)
Algemeen Rijksarchief Brussel, Financiële Raad, nr. 1888 (akkoord over het vellen van bomen)

Werken
Chr. Devyt, Westvlaamse windmolens. Inventaris volgens de toestand op 1 januari 1965, Brugge, 1966, p. 86;
Luc Devliegher, De molens in West-Vlaanderen, Tielt/Weesp, 1984, p. 254-257 (Kunstpatrimonium van West-Vlaanderen, 9);
R. en L., "Koksijde", Ons Heem, XII, 1958, p. 154.
Jeroen Cornilly, Monumentaal West-Vlaanderen. Beschermde monumenten en landschappen in de provincie West-Vlaanderen. Deel III. Arrondissementen Brugge, Diksmuide, Oostende en Veurne, Brugge, 2005, p. 130:
Bert Bijnens, De windmolen te Koksijde, in: Ons Heem, III, 1961, p. 84-87;
Bert Bijnens, De Abdijmolen te Koksijde, in: Bachten de Kupe, XV, 1973, p. 34-41;
Herman Holemans, West-Vlaamse wind- en watermolens. Kadastergegevens 1835-1980, Deel IV, Gemeenten K-L, Kinrooi, Studiekring Ons Molenheem, 1997.
De houten windmolen te Houtem (Veurne), in: Natuur- en Stedenschoon, XXVI, 1953, p. 147-148;
Koksijde, molengemeente, in: Molenecho's, XIII, 1985, p. 102-103;
Jozef Ameeuw, Molens van Veurne-Ambacht, Koksijde, De Klaproos, 2004, p. 79-82, 95-97;
R. en L., Molenberichten Koksijde, in: De Belgische Molenaar, LIV, 1959, p. 63;
Els De Kinderen, West-Vlaanderen. Een bezoek aan de Westhoek [ Koksijde, Zuid-Abdijmolen - Merkem, Beukelaremolen - Oost-Vleteren, Meestermolen - de Moeren, Sint-Gustaafmolen], in: Levende Molens, jg. 8 (1986), nr. 9, p. 66-68, ill.;
CJK., Zuidabdijmolen [te Koksijde] maalt na 42 jaar opnieuw graan, in: Het Wekelijks Nieuws, Kust, jg. 81 (1984), nr. 37 (28 sept.), p. 10, ill.
Bert Bijnens, Van een dolle molenaar, in: Bachten de Kupe, XVI, 1974, p. 92-95. [Betreft Lodewijk Vandamme, molenaar in Koksijde]
B. Bijnens & B. Lust, Koksijde. Historische gegevens en wetenswaardigheden, Koksijde, 1971-1977.
M. Dewaele, Koksijde in oude prentkaarten, Zaltbommel (Ned.), 1972.
M. Geerebaert, Geschiedenis van Koksijde (De Duinen. Bulletin van het Wetenschappelijk en Kultureel Centrum van de Duinenabdij en de Westhoek. 1-9).
resultaten
Dewilde M. & Wyffels F., "Archeologische vondsten in de Oosthoekduinen van De Panne (W.-Vl.)", Archaeologia Mediaevalis 26, 2003, 37-38.

Persberichten
"Molen overgebracht uit Houtem", in: Het Nieuws van den Dag, 5 juli 1953;
Marc Maes, "Zoals de Zuid-Abdijmolen zijn er maar acht ter wereld", in: Het Nieuwsblad, 03.08.2007.
De Veurnaar (krant), 02.03.1910, p. 2.
"Bliksemafleider molen gestolen", Het Nieuwsblad, 24.03.2010.
CJK, "Gemeenteraad: Jacques Van Buggenhoutlaan zorgt voor nieuwe spanningen. Wegeniswerken doen stof opwaaien", Het Wekelijks Nieuws, ed. Kust, 23.04.2010.
CJK, "Patrick Geryl is al twintig jaar molenaar en behoeder van de molen. Zuid-Abdijmolen laat wieken draaien", in: Krant van West-Vlaanderen, ed. West, 10.09.2010.
CJK, "Patrick Geryl (Koksijde). Meer respect voor ons erfgoed", Krant van West-Vlaanderen, 03.12.2010.
"De Zuid-Abdijmolen leeft", De Zeewacht, 16.08.2013.
MMA, "Vlaggen van  molen gestolen", Het Nieuwsblad, 04.07.2014.
Mark Maes, "Villa wordt nieuwe ontvangstruimte van Abdijmuseum", Het Nieuwsblad, 03.02.2015.
CJK, "Radioamateurs activeren molen", De Weekbode, editie Kust, 11.09.2015.
CJK, "Gratis toegang tot monumenten"j, De Weekbode, editie Kust, 11.09.2015.
Gemeente Koksijde "Persbericht. Oefening radiocommunicatie", 27.08.2015.
José Chamon, "Ik koester mijn molen. Molenaar Patrick Geryl is al 25 jaar molenaar en behoeder van de Zuid-Abdijmolen", Krant van West-Vlaanderen, editie Kust, 02.09.2016.
Danny Van Loo, "Zuid-Abdijmolen in een nieuw kleedje", Het Nieuwsblad, 31.08.2016.
Gudrun Steen, "Wist je dat dit gebouw kan praten?" Laatste beroepsmolenaar zet deuren Zuid-Abdijmolen open", Het Laatste Nieuws, 08.09.2018.
"Molenaar in de Zuid-Abdijmolen. Deze molen is met zijn drie verdiepingen uniek", Krant van West-Vlaanderen, 07.09.2018.