De "Watermolen Van Roo" maakt deel uit van het "Goed ten Abeele" en is een geïsoleerde site aan de Gondebeek, op ca. 500 m ten zuidoosten van de dorpskern. Het is nog steeds bereikbaar via een private populierendreef.
De watermolen is aansluitend achter het woonhuis gelegen en gebouwd boven de Gonde. De molen werd voor 1405 opgericht "lieu nommé te Muelen". Hij werd opnieuw vermeld in 1454.
Uit de penningkohieren van Gontrode van 1571 (f° 2v°): "Lievin Violette haut in pachte van joncheer Joos van Grijsperre, heere van Eeghem ende van M' Guill. van Goux, ruddere heere van den lande van Wedergrate, tesamen heere van den Abbeele, twee huerlieder watermuelenen, deene coorne ende dander slachmuelene metter toebehoerten voor 12 p. 1 schell. gr. tjrs, midts daerinne sijn onderhaut gherekent". Het was dus een dubbele watermolen (graan- en oliemolen).
In 1788 was de koren- en oliewatermolen in het bezit van Charles Robert Jean, markies de Maelcamp, heer van Schoonberge, Raveschoot, Litsau, Walle, Fontigny.
We zien de molen aangeduid op: - Villaretkaart (1745-1748) - Ferrariskaart (ca. 1775) met de benmaing "Gontrode Molen" - Atlas der Burutwegen (ca. 1844) met de benaming "Moulin à eau de Gontrode" - Topogafische kaart van Ph. Vandermaelen (ca. 1850) met de aanduiding "M(oul)in" - Kadastale kaart van P.C. Popp (ca. 1855).
Uit het proces-verbaal van afpaling van de gemeente Gontrode van 14 juli 1821 blijkt nog steeds deze dubbele functie: "la commune renferme deux moulins dont un mû par chevaux qui sert à moudre le blé de sarasin. L'autre est mû par l'eau et employé alternativement à moudre le blé et à la fabrication de l'huile. L'expert a été dans l'impossibilité de se procurer les baux de ces moulins mais en les comparant à ceux des communes voisines, dont il connaît la valeur locative, il estime qu'ils doivent être évalués comme suit: celui appartenant au sieur Jean François De Vreese, situé au Molenhoek n° 315bis à f. 42. Celui appartenanant au sieur De Rodes situé au même endroit que le précédent, n° 415bis à un revenu brut de f. 180 et net de f. 120."
Eigenaars na 1830: - 1821, eigenaar: de Rodes - voor 1834, eigenaar: Rodriguez y Vega-de Rodes Emmanuel Charles François, rentenier te Gent - 11.06.1845, erfenis: de erfgenamen (overlijden van Charles François Rodriguez y Vega) - 11.03.1848, deling: Surmont de Volsberghe Marie Colette Thérèse Ghislaine, minderjarige en rentenierster te Gent (notaris Pacon/Facon - un moulin à eau à moudre du blé et à battre l'huile) - 13.11.1851, verkoop: Verstraeten-De Nijs Jean-Baptiste (zoon van Dominique), landbouwer en olieslager te Gontrode) - 13.12.1878, erfenis: de weduwe en de kinderen (overlijden van Jean-Baptiste Verstraeten) - 12.09.1904, deling: de kinderen (overlijden van de weduwe De Nijs van Jean-Baptiste Verstraeten) - 13.02.1906, deling: De Vos-Verstraeten Constant, de weduwe, zonder beroep te Zottegem, later te Gontrode (notaris De Saegher) - 05.02.1924, deling: a) De Vos-Rubbens Omer Marie (voor 1/4 naakte eigendom), handelaar te Gontrode, b) De Vos Oscar Marie (voor 1/4 naakte eigendlom), eigenaar te Gontrode, c) De Vos Cesar Joseph Marie (voor 1/4 naakte eigendom), eigenaar te Gontrode, d) De Vos Valerie Marie Joseph (voor 1/4 naakte eigendom), eigenares te Gontrode en e) De Vos-Verstraeten Constantin, de weduwe (voor vruchtgebruik), te Gontrode (notaris De Saegher - hofstede met medegaande erve) - 05.02.1924, deling: a) De Vos-Rubbens Omer Marie (voor naakte eigendom), handelaar te Gontrode en b) De Vos-Verstraeten Constantin, de weduwe (voor vruchtgebruik) (notaris De Saegher) - 18.11.1958, erfenis: en de kinderen (overlijden van vrouw Rubbens) - 08.12.1961, erfenis: de kinderen (overlijden van Omer De Vos) - 20.05.1963, afstand: Van Cauwenberghe-De Vos Cyrille Honoré Eduard, gepensioneerde te Gontrode (notaris Pede - o.a. watermolen) - 17.01.1994, gift: a) Van Cauwenberghe-Rubbens Frans Albert (voor naakte eigendom), gegradueerde en b) De Vos Marguerite, echtgenote Van Cauwenberghe Cyrille (voor vruchtgebruik), te Gontrode (notaris Pede) - 2017, eigenaar: Van Cauwenberghe Frans
Oorspronkelijk was deze molen uitgerust met onderslagraderen. Het laatste rad werd in 1925 vervangen door drie hydraulische turbines: één voor een nog bewaarde maalstoel, een kleinere voor een schijfzaag en de derde voor het aandrijven van een dynamo voor plaatselijke elektrische verlichting. Rond 1930 werd het molenhuis gemoderniseerd en verhoogd met een bovenverdieping. De graanmolen is rond 1973 gestopt. De drie turbines zijn nu verwijderd.
Naast de Gondebeek en aansluitend achter het molenhuis staat het voormalig stampkot of olieslagerij, nadien zagerij. Rechthoekige bakstenen gebouw onder een hoog zadeldak (Vlaamse pannen), kleine zandstenen gevelsteen in de oostelijke puntgevel met jaartal 1762. Gedeeltelijk gedicht rechthoekige zoldervenster met zandstenen dorpels en negblokken. Bij de hoeve behorend bakstenen bedrijfsgebouw van anderhalve bouwlaag met gewitte erfgevel.
De boerderij "Goed ten Abeele"
Eén van de oudste nederzettingen van Gontrode, leengoed opklimmend tot de feodale tijd en in 1405 in leen gehouden door Jan van den Abeele. Afhankelijk van twee leenhoven, nl. dat van de baanderheren van Rode te Melle en leen van de graaf van Vlaanderen van zijn leenhof "den Stenen Man" te Aalst. In de 18de eeuw behoorde het erf toe aan de markies van Rode, Em. Jos. Rodriguez de Evora y Vega. Rond 1850 eigendom van de familie Vanderstraaten: evolutie tot een semigesloten hoeve door uitbreiding van de bijgebouwen; drooglegging van het watervergaarbekken en aanleg van de ommuurde moestuin. De schuur is gesloopt en de stallen zijn aangepast tot een woning.
Oud boerenhuis in 1904 vervangen door een groot boerenburgerhuis van twee bouwlagen en zes traveeën onder schilddak (Vlaamse pannen). Lijstgevel van rode baksteen geleed door gele banden en met getoogde bovenvensters. Gewijzigde muuropeningen op de begane grond. Omlopende houten kroonlijst met klossen.
De molen verdient een beschermimng als monument.
Lieven DENEWET & Herman HOLEMANS
Literatuur
Archiefbronnen en kaarten - Algemeen Rijksarchief Brussel, rekenkamer, anno 1405, f° 37r°. - Stadsarchief Gent, Penningkohieren van Gontrode, 1571, f° 2v°. - Villaretkaart (1745-1748) - Ferrariskaart (ca. 1775) - Atlas der Burutwegen (ca. 1844) - Topogafische kaart van Ph. Vandermaelen (ca. 1850) - Kadastale kaart van P.C. Popp (ca. 1855).
Gedrukte bronnen Gazette van Gend, 19 juni, 3 en 17 juli 1788 Gazette van Gend, 15 juni 1789
Werken M. Van Cauwenberghe-De Vos, "Ten Abeele", in: De Gonde, VII, 8, 1978, p. 159-161. "Watermolens op de Gondebeek te Melle", in: De Gonde, 1986, nr. 24, p. 579; P. Bauters & R. Buysse, "De Oostvlaamse watermolens. Inventaris 1980", Gent, 1980, p. 50 (Kultureel Jaarboek voor de provincie Oost-Vlaanderen. Bijdragen, nieuwe reeks, 11); P. Bauters, "Oostvlaams molenbestand 1986", Gent, 1985 (Kultureel Jaarboek voor de provincie Oost-Vlaanderen. Bijdragen, nieuwe reeks, 25); "Inventaris van de wind- en watermolens in de provincie Oost-Vlaanderen naar gegevens van het Archief van het Kadaster. Tweede aflevering. De arrondissementen Eeklo en Gent", in: Kultureel Jaarboek voor de provincie Oost-Vlaanderen, XV, 1961, 2 (Gent, 1962); A. ver Elst, "De watermolens van Antwerpen en Vlaanderen in beeld", Zaltbommel-Nederland, 1979, p. 44. Herman Holemans, "Oostvlaamse wind- en watermolens. Kadastergegevens 1835-1990. Deel 3. Gemeenten G-H-I", Rotem, Studiekring Ons Molenheem, 2000, p. 34-35; Robert Desart, "Les Moulins à Eau du Hainaut et des Flandres", Soignies, Lemaire, 1968, p. 128. Lucien De Smet, "Van de bron tot de monding: Molenbeek-Gondebeek," Het Land van Rode, nr. 140, 2007, p. 99 e.v.
Gontrode (Melle), Oost-Vlaanderen
