Deze watermolen met ingebouwd houten onderslagrad werd al vermeld in 1290 (zie bijlage 1).

Een nieuwe vermelding dateert van 1429; maar daarna blijven de historische gegevens vaag. Vast staat dat de molen vernield werd tijdens de godsdienstoorlogen op het einde van de 16de eeuw. De heropbouw volgde in het begin van de 17de eeuw. Ook in 1774 werd de molen vernieuwd.

Op 27 maart 1748 verhuurde Jan Coopmans (gehuwd in 1731 met Maria Waerseggers en overleden in 1756) uit Overijse-Terlanen, het molenhuis en de molen voor zes jaar aan Jan de Bonth, voor 450 gulden per jaar. Voor de huurvoorwaarden verwijzen we naar de bijlage.

De molen bleef lang in adellijk bezit. In de 19de eeuw waren dat de families de Meester de Tilbourg (voor 1834-1868), de Villegas de Clercamp (1868-1881), de Beaurepaire de Louvagny (1881-1912), de Meeus (1912-1945), Pecsteen (1945-1951), Carton de Wiart (1951-heden). Overigens zijn deze families door huwelijken aan elkaar verwant.
- voor 1834, eigenaar: de Meester de Tilburg Louis Joseph en Cie, rentenier te Brussel
- 18.03.1868, deling: de Villegas de Clercamp - de Meester de Tilbourg Jean Constantin, eigenaar te Strombeek-Bever (onderhandse akte)
- 04.01.1878, erfenis: de weduwnaar en kinderen (ovelijden van vrouw de Meester de Tilbourg)
- 05.02.1881, deling: de Beaurepaire de Louvagny - de Villegas de Clercamp graaf Charles Stanislas, eigenaar te Barches (F) (notaris Deruydts)
- 04.03.1911, begin vruchtgebruik: a) de Beaurepaire de Louvagny graaf Charles (voor vruchtgebruik), eigenaar te Brussel en b) De Meeus - de Villegas de Clercamp graaf Adrien (voor naakte eigendom), eigenaar te Sint-Gillis
- 24.11.1912, einde vruchtgebruik: de Meeus - de Villegas de Clercamp graaf André, eigenaar te Sint-Gillis (overlijdenvan graaf Charles de Beaurepaire)
- 17.09.1943, erfenis: en de kinderen (overlijden van vrouw de Villegas de Clercamp)
- 06.07.1945, deling: a) Pecsteen - de Meeus d'Argenteuil Jacques Raymond (voor naakte eigendom), eigenaar te Ruddervoorde en b) de Meeus-d'Argenteuil, graaf André François Marie Eugène (voor vruchtgebruik), eigenaar te Watermaal-Bosvoorde (notaris Scheyven)
- 1951, deling: a) Carton de Wiart - deMeeus d'Argenteuil François Xavier, officier te Watermaal-Bosvoorde en b) de Meeus d'Arenteuil, graaf André Marie Eugène, eigenaar te Watermaal-Bosvoorde
- 28.03.1972 erfenis: Carton de Wiart - de Meeus d'Argenteuil François Xavier, officier te Watermaal-Bosvoorde (overlijden van graaf André de Meeux d'Argenteuil)
- 2014, eigenaar: Carton de Wiart Winnie

In oktober 1855 diende Louis de Meester de Tilbourg een aanvraag in om een deel van de Laan ter plaatse te nivelleren. Tevens werd het sluiswerk vernieuwd en een nieuw waterrad van 3,86 meter doormeter en 1,30 meter breedte geplaatst. Dat rad werd volledig overdekt met een gebouwtje dat met het molenhuis verbonden is. De werken waren op 1 januari 1856 beëindigd.

Op het einde van de 19de eeuw gebeurden twee kwalijke zaken: op 24 januari 1891 stortte de stroomafwaarts gelegen brug gedeeltelijk in tengevolge van stormweer en een jaar later werd de molen door brand getroffen. Graaf de Beaurepaire liet de molen in 1893 heropbouwen, zoals dit nog te lezen staat op een gedenksteen (blauwe steen): "Renovatum anno MDCCLXXIV Incendio destructum anno MDCCCLXXXXII. Restauratum anno MDCCCLXXXXIII comite Carolo de Beaurepaire de Louvagny". De molen bleef tot in de jaren 1960 in bedrijf. Het waterrad, het sluiswerk en het binnenwerk zijn nog aanwezig, maar dienen dringend hesteld te worden.

Langs de molen is tweemaal een verval gecreëerd van 0,4 meter. Stroomafwaarts komt de Kleine Laan uit in de Laan en stroomopwaarts van de molen zijn er nog sporen van een oude verbinding van de Kleine Laan met de Laan.

Begin 2009 legde de VMM (Vlaamse Milieumaatschappij) aan de molen op de Laan een visdoorgang aan (zie bijlage).

Lieven DENEWET & Herman HOLEMANS

Architectuur van het molengebouw (Agentschap Onroerend Erfgoed)

Twee verdiepingen hoog molenaarshuis onder schilddak (pannen), voorzien van steekboogvormige muuropeningen van baksteen. Aanhorigheden onder meer een dwarsschuur, van baksteen met zadeldaken (pannen); haaks dienstgebouw met vlechtingen.

Vermelding uit 1290.

Algemeen Rijksarchief Brussel, Rekenkamers. Oorkonden en cartularia van de hertogen van Brabant, Limburg en Overmaas / Chambres des Comptes. Chartes et cartulaires des duchés de Brabant et de Limbourg et des Pays d'Outre-Meuse, nr. 147 (14 december 1290).

A. Verkooren, "Inventaire des chartes et cartulaires des duchés de Brabant et de Limbourg et des pays Outre Meuse. Première partie. Chartes originales et vidimées. Tome I. Première partie: Chartes originales et vidimées (1910), n° 147 (14 décembre 1290). 
Aanvraaginstructie: Algemeen Rijksarchief / Archives générales du Royaume - I 282 - 147 

“Donneit lan de grasce mil deus cens, quatre vins et dis le jeudi apres le sainte Lucie. Jean (Ier), duc de Lotharingie, de Brabant et de Limbourg, effectue l'assignation des deux mille livrées de terre à tournois par lui promises en accroissement du douaire de Marguerite, fille du roi d'Angleterre (Édouard Ier) et future épouse de son fils aîné Jean, en en réservant l'usufruit pour lui et son dit fils leur vie durant. Cette assignation fut, d'après une répartition faite sous la foi du serment par Hugues de Coudenberghe, receveur du duché de Brabant, et Lambert de Duysbourg (Dusburghe), en présence de Gilles Berthout et Gauthier Volkaert, chevaliers députés du duc, et de Rogier de Tilmanston (Thylemaston), chevalier, et Guillaume de Carleton, clerc, délégués du roi d'Angleterre, réalisée de la manière suivante : 473 fb. 8 s. 4 d. tournois sur Overyssche (Ysce) et Rosières-Saint-André, à charge notamment : de la terre que tient Arnould d'Yssche (Isce), chevalier, et des rentes appelées grande pacte et petite pacte (1) respectivement assises, la première sur les terres de veuve de Henri le Porcere, des fils Bake et de Thierri de la Ramée, la seconde sur les moulins del aitre (1), de Rosières, de Tombeek et de Barsele (2) ; 286fb. 15 s. sur les ville et château de Tervueren (Ville de le Vore-WRE-et chastel) ; l'étang du château ; les viviers de Gordale (Goerdale) (3), de (dame) Adele (4), et des lieux dits Reyniersbeint (5), Heresweghe (6), Yscherdal (7) et Vlosgh (8) ; le moulin de Gordale (Goerdael), à la réserve de la rente féodale y assignée au profit de Jean Borgingnon ; 237 fb 9 s. 6 d. sur La Hulpe (La helpe) et Ohain ; 164 fb. 6 s. 10 d. sur Duysbourg (Dusborghe) ; 111 fb. 11 s. 8 d. sur Vossem et Leefdael (Leuedaele) ; 126 fb. 18 s. 2 d. sur Machelen (9) (Moghle) ; 117 fb. 10 d. sur Moorsel (Morslee) (10) ; 25 fb. 12 fb. Sur Woluwe-Saint-Étienne (Nederwenieuwa) ; 70 s. 1 d. sur Nosseghem ; 34 b. 4 d. sur Ophem et Wesembeek ; 40 fb. 15s. 6 d. sur Woluwe-Saint-Lambert (Wenlewa saint Lambert) y comprise la redevance due pour la terre que Jean dou Chastiel tient en en ce village ; 149 fb. 18 s. 9 d. sur Saventhem (Sauentem) ; 53 fb. 15 s. 10 d. sur Dieghem (Dideghem) non y compris les douze muids de blé, valant douze livres qu'y prélève Regnier de Haren à titre de fief ; 49 fb. 10 s. sur le moulin de Rymeloghem (1) ; et 125 fb. 14 s. 8 d. sur rps-Querbs (Quaderebbe) et Sordingen (2) de Cortenberg : ce qui faisait au total une somme de deux milles livres sept sols et six deniers”.

14 décembre 1290.

1290. Vidimus sur parchemin délivré à Windsor, le 4 décembre 1312, par Edouard II, roi d'Angleterre, seigneur d'Irlande et duc de Guienne; n° 239. 

(Temoins : Godefroid de Brabant, seigneur dAerschot (Arscot) et de Vierzon (Virson), frère du duc; Arnould, seigneur de Diest (Dyiste); Arnould, seigneur de Walhain; Gérard de Wesemael (Wezemaele), seigneur de Berchem; Gérard, seigneur de Rotselaer (Roteler); Robert, seigneur d'Assche (Asce); Gilles Berthout; Florent Berthout; et Gauthier Volkaert; chevaliers. 

(1) Pacte du mot flamand pacht. Dans les comptes des domaines on trouve:Van myns ghenedeghen heren van Brabant GROTEN ERFPACHTE .... ende .., CLEYNEN ERFPACHT. 

(1) Aitre par extension cimetière, en flamand kerkhof. Le moulin de laitre alias Kercholmolen était situé à Oyeryssche, et fut détruit avant 1411. Voici ce qu'on lit à ce sujet dans le registre n° 4459 des Chambres des Comptes, au f° 16 : Alyns genedichs heren vorvaderen plagen te hebbene V mudde rox louens op Heinricxntolen van Ysche gheheten die Kerchofmolen die ouer menich jaer le mate es verganghen... 

(2) Le moulin de Barsele se trouvait à Terlaenen, dépendance d'Overyssche 

 (3) Lieu dit à Tervueren.Le moulin y édifié s'appelait le molin de Goerdaele. 

(4) Dans le retgistre des Chambres des Comptes, n° 44931, aux f°s 24-25, il est fait mention de l'étang de dame d'Adèle, situé à Tervueren, en ces termes : Jtem Arnoldus castellanus de fossa juxta VER ADELENWUER II d. ex littore VIAURII ADELE juxta pomerium ..; .. de gota supréa VERENADELENWUER.., etc. 

(5) Reyniersbeint (prairie de Regnier), lieu dit. 

(6) Hertswegen, dépendance de Duysbourg. 

(7) Ysscherdaal (vallée de l'Yssche) sous à Oyeryssche. 

(8) Vlosgh, Vloeghe, Vloghe, etc., lieu dit à Overyssche. II en est fait mention dans les registres des Chambres des Comptes n° 4459, ff 44, ... beleghen biden Vloeghe aen Zanien no 44884, f° . . . biden Vloghe daer men gheet ter Vueren avert.... etc. 

(9) Machelen lez-Vilvorde ou Machelen-Sainte-Gertrude. 

(10) Morslee, Moorseloo, dépendance de Teryueren. 

(1) Le moulin de Rymelogleen etait situé à Erps-Querbs: Vander muelen van Rymelgheiu die die van Herps ennle van Quaderebbc herfelic in pachte hebben... etc. Chambre des Comptes, registre n° 4749, compte de 1403-1404, f° 23. 

(2) Le copiste ne s'est-il pas trompé en écrivant Sordlingen, et ne doit on pas lire Eedingen pour Edeghem, dépendance d'Erps, située entre ce village et Cortenherg?)

Intekendatum: 05.12.2003, 10 u.
Molen: Overijse (Vl.-Brab.), Molen van Terlanen - watermolen met ingebouwd houten onderslagrad op de Laan / Sint-Joris-Weert (Oud-Heverlee), Weertmolen, Vanden Bempt Molens - watermolen met ingebouwd metalen bovenslagrad op de Nethe
Bouwheer & ontwerper: Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, Administratie Milieu-, Natuur-, Land- en Waterbeheer, Afd. Water, Waaistraat 1, 3000 Leuven (ing. Alfons November)
Opdracht: Ontwerp van 2 nevengeulen voor het herstel van vrije vismigratie op de Laan en Nethen in het Dijlebekken; 170 kalenderdagen
Plaats aanbesteding: Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, Afd. Water, Waaistraat 1, 3000 Leuven

Aanbesteding voor de aanleg van een vistrap
Intekendatum: 28.11.2007, 10 u.
Molen: Overijse (Vl.-Brab.), Molen van Terlanen, watermolen met ingebouwd houten onderslagrad
Bouwheer & ontwerper: Vlaamse Milieumaatschappij, afdeling Water, Leuven (Werner Boets)
Opdracht: Bouw nevengeul voor herstel van vrije vismigratie op de Laan in Overijse. Het betreft zowel het realiseren van een instroomconstructie als drempels, uitgraven van de nevengeul, aanleg van oeververstevigingen, realiseren van 2 kleine brugjes en het maken van een uitstroomconstructie door herstelling van bestaande metselwerkmuur;
Erkenning: cat. B of G, kl. 2
Aantal dagen: 90
Plaats aanbesteding: Vlaamse Milieumaatschappij, afdeling Water, Waaistraat 1, 3000 Leuven

De vistrap bij de molen
De Laan herbergt zowel vrij algemene vissoorten (riviergrondel en bermpje) als zeldzame soorten (beekforel, kopvoorn, winde, serpeling en elrits). Door de sterke stroming en het grote hoogteverschil vormde de molen een zogenaamd vismigratieknelpunt: de vissen raakten niet stroomopwaarts, vanwege het plotse verval aan het rad. Aangezien vissen zich vrij moeten kunnen verplaatsen (migreren) naar en tussen geschikte paai-, rust- en voedingsplaatsen, liep het visbestand in de Laan terug.
Dankzij de bestaande parallelle gracht met de Laan, de omliggende open ruimte én de samenwerking met de moleneigenaar, kon de VMM in Terlanen een lange, watervoerende nevengeul aanleggen. Via deze doorgang kunnen vissen zich weer tegen of met de stroom mee verplaatsen.
Vanwege de lengte van de sloot kan het verval zonder grote technische ingrepen overbrugd worden. Hierdoor werd de nevengeul op een meer natuurlijke wijze ingericht. Plaatselijk kan ze zelfs vrij meanderen. Zo ontstaan nieuwe schuil-, rust-, foerageer- en paaiplaatsen voor vissen. Dankzij een doordachte debietverdeling zal het rad van de molen bovendien nog kunnen draaien.

---------------

Acte Notariael. Notaris Guilliam Louis De Ridder tot Overijse, 1748
Rijksarchief Leuven, Notarisakten - MF 2039100
Transcriptie door Herman Swinnen

Huur van de molen van Terlaenen

Op heden den 27e mert 1748 comparerende voor mij onderges[chreve] no[ta]ris etca en inde presentie van de getuygen naergenoempt den eersaemen Jan Coopmans (x 1731 Maria Waerseggers, + 1756) innegesetenen van terlaenen welcke voors comparant heeft verclaert in huere overgelaeten te hebben aen ende ten behoeve van Jan de Bonth alhier present ende de naerbes[chreve] overlaetinghe accepterende dats te weten het molenhuijs met den molen van terlaenen den acceptant genoeghsaem bekent  voor de somme van vier hondert vijftigh  (450) guldens des jaers te betaelen van maende tot maent een just twelfde deel ende dat voor eenen aen staende termeijn van ses jaeren d’eerste daer van innegegaen den eersten mert van dese loopende jaere 1745 ende soo voorts te contiueren van jaere tot jaere den voors[chreve] ses jaerighen termeijn (1745-1751)geduerende alles noghtans ingevalle het den Heer vueght sal gelieven te aggreeren andersints sullen sij comp[aran]ten van weder zeijde moghen scheijden van drij tot drij jaeren.

Item sal hij overlaeter moeten onder.. alle het roerende werck van den molen mitsgaeders generaelijck alle het  gene aen den voors[chreve] molen en molenhuijs sal comen te mancqueren, besonderlijck de twee tappen ende het buijten rat te versien van al.. het gene sal staent tot laste van den acceptant sonder daer voren iet te mogen corten.

Item sal hij huerlinck moeten behueden dat het waeter niet door en breckt.

Item sal den acceptant t sijnder affscheijden moeten overleveren de .es be.. met  den ijseren autboom aen hem als nu door den voors[chreve]jan coopmans terhant gestelt sijnde.

2. Item sal hij acceptant moeten doen maelen het graen voor de consomptie van den eersten comparant geduerende sijnen termeijn sonder corten aen sijn huersomme.

Item sal hij acceptant moeten …den t sijnen coste, de gewicht steenen van den voors[chreve] molen.

Item sal hij overlaeter moeten ten sijnen coste ende last betaelen generaelijck alle dorps lasten soo van beden subsidien ende contributien xde xxstemeerdere ofte mindere penninghen geene uijtgenomen nochte gereserveert niet tegen staende eenighe costuijmen oft lants recht .. contrarie mede brocht en aen de  welcke hij overlaeter wel expresselijck heeft gederogeert.

Item heeft den voors jan coopamns bij dese conditie alnogh over gelaeten aenden voors Jan de bonth … het selve accepterende dats te weten seker een stuck lants en weij groot te saemen een bunder salvo justo geleghen bij den voors[chreve] molen ende dat op den voors[chreve] conditie om ende mits te voren jaerlijckx te betaelen aen den voors[chreve] jan coopmans de somme van twelff guldens courant gelt ende mits bij den huerlinck te betaelen gen..lijck alle vrijheijts lasten geene uijtgenomen nochte gereserveert niet tegenstaende eenighe placcaerten van sijne mijesteijts princen ofte staeten weg.. contrarie mede brocht en aende welcke hij huerlinck wel expresselijck heeft gederogeert.

Naer alle welcke conditien geloven partijen contractanten hun punctueel te sullen reguleren onder verbintenisse van hunne respective persoonen ende goederen preent ende toecomende constituerende dijnens volgens onwederoepelijck mits desen alle thoonders deser om in hunnen naem ende van hunnen twegen te gaen ende te compareren voor sijne magjesteijts Souv[erijnen] Raede van Brabandt wethouderen der vrijheijt van Ottemborgh ende alomme elders ende aldaer allen het gene voors[chreve] vernieuwende den gebreckelijcken in het volbrengen deser conditie gewillighlijck te doen ende te laeten condemneren  met costen gelovende ende verbindende etca,

actum ut supra ter presentie van  Mertinus Clabots ende van Hendrick Servaes testibus requisitus.

[get]

Jan Coopmans
Jan deboth
dit is het merck van mertinus + clabots
dit is het merck van hend[rick] + servaes

Quod attestor

Literatuur

Archieven
Algemeen Rijksarchief Brussel, Rekenkamers. Oorkonden en cartularia van de hertogen van Brabant, Limburg en Overmaas / Chambres des Comptes. Chartes et cartulaires des duchés de Brabant et de Limbourg et des Pays d'Outre-Meuse, nr. 147 (14 december 1290). Aanvraaginstructie: Algemeen Rijksarchief / Archives générales du Royaume - I 282 - 147.
Rijksarchief Leuven, Notarisakten - MF 2039100. Acte Notariael. Notaris Guilliam Louis De Ridder tot Overijse, 1748. Transcriptie door Herman Swinnen.

Werken
H. Philips, "De Watermolens van Overijse, 2. De Molen van Terlanen", in: Brabant (Toeristische Federatie van de Provincie Brabant), Brussel, maart 1961, nr. 3, p. 24-25, ill.
H. Philips, "De Druivenroute", Brussel, Toeristische Federatie van Brabant, 1972.
G. Vande Putte, "Ken je Overijse? Overijse, 1974.
Herman Holemans, "Kadastergegevens: 1835-1985. Brabantse wind- en watermolens. Deel 3: arrondissement Halle-Vilvoorde (M-Z)", Kinrooi, Studiekring Ons Molenheem", 1992; p. 30-31. 
M.A. Duwaerts e.a., "De molens in Brabant", Brussel, Dienst voor Geschiedkundige en Folkloristische Opzoekingen van de Provincie Brabant, 1961, p. 160-161.
"Vrije vismigratie in Terlanen", in: VMM-nieuwsbrief, nr. 8, juli 2009.
C. De Maegd & S. Van Aerschot, "Inventaris van het cultuurbezit in België, Architectuur, Vlaams-Brabant, Halle-Vilvoorde, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 2N, Gent", 1975.