De Molen van Perk was een houten graanwindmolen aan de oostzijde van de Tervuursesteenweg (nr. 88) op de hoek met de Molenweg.

De standaardmolen werd gebouwd in 1557 en werd o.m. vermeld in 1587.

Een bijzonderheid is dat deze molen voorkomt op een van de schilderijen van Pieter Paul Rubens, met name in zijn: “Landschap met windmolen en vogelnet” - vroegere titel “De maand Oktober, landschap met jagers en houthakkers”, 1638-1640. Parijs, Musée du Louvre, inv./cat. nr. 2117, sinds 1795 (voorheen: coll. Michiel le Blon, Amsterdam/Engeland; collectie Willem V van Oranje-Nassau, Den Haag-Apeldoorn, Leeuwarden, Oranienstein, 1770-1795), liggende rechthoek, 45,5 x 84,5 cm. Tentoongesteld o.m. in het Rubenskasteel te Elewijt op de tentoonstelling “Rubens diplomaat (Elewijt, 1962) in het Rubenskasteel Elewijt, 1962-07-01 - 1962-09-15, nr. 140. Het schilderij werd als voorbeeld gebruikt door: Adamsz. Bolswert Schelte, “Landchap met windmolen en vogelnet” en door Anoniem, “Landschap met windmolen en vogelnet”.

We zien de windmolen aangeduid op:
- Villaretkaart (1745-1748) met een symbool van een standaardmolen en met de benaming "Moulin de Perck"
- Ferrariskaart (ca. 1775) met het bruin symbool van een standaardmolen
- Atlas der Buurtwegen (ca. 1842) met het grondvlak van een standaardmolen op teerlingen
- Topografische kaart van Ph. Vandermaelen (ca. 1850) met de benaming "M(oul)in de Perck"
- Kadastrale kaart van P.C. Popp (ca. 1855) met een tekeningetje van een standaardmolen op teerlingen

De molen behoorde bij het fraai en goed bewaard pachtgoed van het Ribaucourtkasteel.

De standaardmolen werd in 1914 afgestookt door de Duitsers.

Thans bestaan nog de molenwal (ingericht als een tuintje) en de vier kalkzandstenen teerlingen. In 1931 liet de toenmalige eigenaar van de site, graaf Gaston de Ribaucourt, op de teerlingen een Heilig Hartbeeld oprichten, zie jaartal op de teerling aan de straatzijde. Het perceel met het beeld bleef tot in 2018 eigendom van de grafelijke familie de Ribaucourt; vandaag is het in handen van de kerkfabriek Sint-Niklaas. Het "Heilig Hartbeeld op molenvoet" werd in 2019 vastgesteld als bouwkundig erfgoed (als aanvulling op de "Inventaris bouwkundig erfgoed Vlaams-Brabant").

De vroegere molenaarswoning, hoeve "Molenhuis" bestaat nog (op 150 meter verder in zuidelijke richting) en werd eveneens vastgesteld als bouwkundig erfgoed.

De gronden tussen de molenwal en de molenaarswoning werden in 1997 en 2010 verkaveld en gedeeltelijk bebouwd.

Eigenaars na 1830:
- voor 1834, eigenaar: de Ribaucourt P.J.I.C., rentenier te Brussel.
- 01.07.1840, verklaring: de eigenaar is: Christyn de Ribaucourt graaf Prosper Jan Jozef, rentenier te Parijs
- 08.03.1882, begin vruchtgebruik: a) Christyn de Ribaucourt-de Thiennes de Lombize comte Prosper Jean Joseph, de weduwe (voor vruchtgebruik), b) de Ribaucourt-Dubois comte Christyn Adolphe Florimond Ghislain (voor 2/3 naakte eigendom), eigenaar te Parijs en c) d'Henricourt de Grunne-de Ribaucourt comte Eugène Philippe Frédéric (voor 1/3 naakte eigendom), eigenaar te Bauge (F) (overlijden van Prosper Christyn de Ribaucourt)
- 19.12.1892, deling: Christyn de Ribaucourt-du Bois d'Aissche comte Adolphe Florimond Ghislain, eigenaar te Parijs (notaris Scheyven)
- later, erfenis: de kinderen
- 31.10.1912, deling: de Ribaucourt comte Gaston Félix, eigenaar te Parijs (notaris Scheyven)

Lieven DENEWET & Herman HOLEMANS

Beschrijving van het H. Hartbeeld op de molenvoet (Helena De Taeye, 2019; Sybille De Sadeleer, Agentschap Onroerend Erfgoed, 20.10.2020
In 1931 liet de toenmalige eigenaar van de site, graaf Gaston de Ribaucourt, op de molenbasis een Heilig Hartbeeld oprichten, zie jaartal op de teerling aan de straatzijde. De naam van de beeldhouwer is niet meer gekend. Tijdens het interbellum kende de cultus van het Heilig Hart immers een grote populariteit. In navolging van de encycliek van paus Pius XI van 8 mei 1928, werden talrijke parochies en gemeenten toegewijd aan het Heilig Hart en werden in Vlaanderen tientallen beelden opgericht. De vormgeving van de beelden steunde hoofdzakelijk op klassieke stijlidiomen uit de late 19de en vroege 20ste eeuw. De meeste beelden kaderen in een serieproductie, waarbij een populair ontwerp meermaals werd gekopieerd. Het perceel met het beeld bleef tot 2018 eigendom van de grafelijke familie de Ribaucourt, vandaag is het in handen van de kerkfabriek Sint-Niklaas.
Betreffend beeld bevindt zich boven op de vroegere, vandaag met gras begroeide molenberg en wordt langs de oostzijde omgeven door een halfcirkelvormige aanplanting. Door de verheven ligging langs een drukke gewestweg heeft het ensemble een beeldbepalende functie bij het binnenrijden of het verlaten van de dorpskom van Perk.
Als basis werd gebruik gemaakt van de vier bewaarde teerlingen opgetrokken uit blokken kalkzandsteen. In 1931 werd hierop een betonnen vloer geplaatst, waarop vervolgens een getrapte rechthoekige, betonnen sokkel werd gerealiseerd. Deze werken werden uitgevoerd door een lokale metselaar genaamd Willem Peeters (°1886) en zijn neef Louis Peeters.
Naast art-decogetinte figuratieve voorstellingen als kruisjes, bloemmotieven en een kelk met een hostie, staan hier diverse opschriften in gekleurde (zwart, rood, wit) mozaïeksteentjes weergegeven: onderaan ‘Komt tot mij’, hogerop ‘H. Hart van Jezus’ Een aantal opschriften is door verwering of het wegvallen van de mozaïeksteentjes nog nauwelijks leesbaar. Hogerop is er een kubusvormige basis voor het eigenlijke beeld met vooraan de letters JC (Jezus Christus) in een lauwerkrans, op de zijkanten de weergave van een kruis en achteraan het opschrift ‘Eeuwig’ bekroond door een omega. Het beeld zelf is klassiek van uitwerking: Christus staat frontaal weergegeven, rechtstaand in een lang gewaad met gespreide armen en op de borst een hart in stralenkrans.

Architecturale beschrijving van de molenaarswoning/boerenhuis (Agentschap Onroerend Erfgoed)
Gebouwen in L-vorm met geplaveid erf, gebouwd in 1731. Boerenhuis (nok loodrecht op straat) met één verdieping en zadeldak (leien) met schild, houten dakkapellen en modillons. Zandsteenbouw in breuksteenverband met  witgekalkte voorgevel op gepikte plint; traditioneel rondboogdeurtje met  imposten, sluitsteen en druiplijst; blinde ondiepe nis erboven; drie beluikte en getraliede kruisvensters van zandsteen met oorspronkelijke metalen roedeverdeling; rechts, aan de straatkant, opkamer, gootsteentje  en keldervenstertje. In de achtergevel, vier getraliede kloosterkozijnen. Binnenin, bewaarde trap, kinder- en moerbalkenconstructie.
Haakse vleugel onder zadeldak (pannen) met schild, uit dezelfde tijd. Breuksteenbouw;  drie rondboogdeurtjes, een verankerde gelijkvormige schuurpoort en vierkante vensters in vlakke zandstenen omlijstingen. In de achtergevel, zandstenen rondboogpoort van de dwarsschuur. Tegen de zijgevel, bijgebouw uit de 19de eeuw.

René Puttemans, "De Windmolens uit het Vilvoordse (rechter Zenneoever), in: Eigen Schoon en De Brabander, jaargang XIV, 1931, p. 277 (Perk Windmolen)

Deze molen was gelegen langs de steenweg op Mechelen, een 150-tal meters buiten de dorpskom. Hij hoorde toe aan de Weledelen Graaf de Ribaucourt, burgemeester van Perk. In 1914 werd hij vernietigd door de Duitsers. Alleen de vier stenen staanders bleven staan. Men heeft er een H. Hartbeeld op geplaatst en er een tuintje omheen aangelegd.
(geen afbeelding)

- Bart Watteeuw (kunsthistoricus, werkzaam aan het Rubenshuis te Antwerpen, onderzoeker naar Rubens' buitenverblijf "Het Steen" bij Elewijt), mailbericht van 26.03.2021.
Als kunsthistoricus werkzaam aan het Antwerpse Rubenshuis verricht ik onderzoek naar Rubens' buitenverblijf bij Elewijt, 'Het Steen'. Er lag een watermolen vlakbij in Weerde en een windmolen (die Rubens ook schilderde) in Perk. Uit mijn archiefonderzoek blijkt dat Rubens aan de slag ging met de waterhuishouding van het domein. Hij legde de Barebeek om en installeerde 'arcken en buijsen' om de slotgracht van water te voorzien. De terminologie is zo gespecialiseerd dat ik graag eens met iemand zou praten die hier veel over weet. Er zijn ook enkele elementen in Rubens' landschappen te zien die volgens mij met sluiswerken (op kleine schaal) te maken hebben maar ik ken deze materie niet goed genoeg. Kunt u me in contact stellen met iemand die veel weet van water(molen)technologie in de 17e eeuw? Dank overigens voor deze prachtige website! Fantastisch om op deze manier het landschap uit het verleden toch nog te kunnen verkennen.
----------------

Mailbericht van Bert Watteeuw (bert.watteeuw @antwerpen.be), 26.03.2021.

Als kunsthistoricus werkzaam aan het Antwerpse Rubenshuis verricht ik onderzoek naar Rubens' buitenverblijf bij Elewijt, 'Het Steen' en naar de late landschappen van Rubens. Er lag een watermolen vlakbij in Weerde en een windmolen (die Rubens ook schilderde) in Perk. Uit mijn archiefonderzoek blijkt dat Rubens aan de slag ging met de waterhuishouding van het domein. Hij legde de Barebeek om en installeerde 'arcken en buijsen' om de slotgracht van water te voorzien. De terminologie is zo gespecialiseerd dat ik graag eens met iemand zou praten die hier veel over weet. Er zijn ook enkele elementen in Rubens' landschappen te zien die volgens mij met sluiswerken (op kleine schaal) te maken hebben maar ik ken deze materie niet goed genoeg. Kunt u me in contact stellen met iemand die veel weet van water(molen)technologie in de 17e eeuw? Dank overigens voor deze prachtige website! Fantastisch om op deze manier het landschap uit het verleden toch nog te kunnen verkennen.

Archieven en landkaarten
- Rubenianum, Antwerpen, Documentatie, V17/Rubens, Peter Paul
- Villaretkaart (1745-1748)
- Ferrariskaart (ca. 1775)
- Atlas der Buurtwegen (ca. 1842)
- Topografische kaart van Ph. Vandermaelen (ca. 1850)
- Kadastrale kaart van P.C. Popp (ca. 1855)

Kunstwerken
- Pieter Paul Rubens, “Landschap met windmolen en vogelnet” / “De maand Oktober, landschap met jagers en houthakkers”, 1638-1640. Parijs, Musée du Louvre, inv./cat. nr. 2117, sinds 1795 (voorheen: coll. Willem V van Oranje-Nassau, Den Haag-Apendoorn, Leeuwaarden, Oranjenstein, 1770-1795), liggende rechthoek, 45,5 x 84,5 cm. Tentoongesteld o.m. in het Rubenskasteel te Elewijt op de tentoonstelling “Rubens diplomaat (Elewijt, 1962) in het Rubenskasteel Elewijt, 1962-07-01 - 1962-09-15, nr. 140. Het schilderij werd als voorbeeld gebruikt door: Adamsz. Bolswert Schelte, “Landchap met windmolen en vogelnet” en door Anoniem, “Landschap met windmolen en vogelnet”.

Werken
- De Maegd C. & Van Aerschot S., "Inventaris van het cultuurbezit in België, Architectuur, Vlaams-Brabant, Halle-Vilvoorde, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 2N", Gent, 1975.
- "De windmolen van Perk", Ons Molenheem (Kinrooi, Studiekring Ons Molenheem), 1997, nr. 4, oktober-december, p. 117-119.
- Hooft Elise, "Heilig Hartbeelden in Vlaanderen" [online], https: //inventaris.onroerenderfgoed.be/themas/78 (geraadpleegd op 02.11.2020)
- Lauwers J., "Steenokkerzeel. Zeven eeuwen heerlijkheid Perk-Elewijt, het mooie land van Rubens en Teniers, 1997, p. 319-320.
- Duwaerts M.A. e.a., "De molens in Brabant", Brussel, Dienst voor Geschiedkundige en Folkloristische Opzoekingen van de Provincie Brabant, 1961.
- Holemans Herman, "Kadastergegevens: 1835-1985. Brabantse wind- en watermolens. Deel 3: arrondissement Halle-Vilvoorde (M-Z)", Kinrooi, Studiekring Ons Molenheem", 1992.
- Puttemans René, "De Windmolens uit het Vilvoordse (rechter Zenneoever), in: Eigen Schoon en De Brabander, jaargang XIV, 1931, p. 277 (Perk Windmolen)
- "150 Jaar Koninklijk Kabinet van Schilderijen, Koninklijke Bibliotheek, Koninklijk Penningkabinet. Herdenkingstentoonstelling in het Mauritshuis",  Den Haag, Koninklijk Kabinet van Schilderijen Mauritshuis, 1967, 137 p. (p. 24).
-Brenninkmeyer-de Rooij Beatrijs, Willemijn-Fock C., Brejon de Lavergnée Arnauld, Foucart Jacques, Haas R.R. de (inl.), "De schilderijenzaal Prins Willem V te 's-Gravenhage", 's-Gravenhage, Dienst Verspreide Rijkscollecties, 1977, p. 11-191. Feitelijke overdruk uit het tijdschrift 'Antiek', jrg. 11, nr. 2. - Met samenvattingen in het Engels (p. 170, nr. 125).
- "Corpus Rubenianum Ludwig Burchard", Brussel, Arcade, 1968 e.v., pt. 18-1 (1982), p. 179-181, nr. 67.
- Braham Helen, "Rubens: paintings, drawings and prints in the Princes Gate Collection", London, The Home House Society, 1988, 58 p. (p. 46, nr. 49)
- Jaffé Michael & Mulazzani Germano, "Rubens: catalogo completo", Milano, Rizzoli, 1989, 397 p. (p. 346, nr. 1189).
- Kleinert Corina, "Peter Paul Rubens (1577-1640) and his landscapes: ideas on nature and art", Turnhout, Brepols, 2014, 397 p.
- G. Glück, "De landschappen van Peter Paul Rubens", 1940, nr. 35.
- A. Brejon de Lavergnée, D. Thiébaut, "Catalogue sommaire illustré des peintures du Musée du Louvre", Paris, 1979, p. 119.
- "Alle tot nu toe bekende schilderijen van Rubens: II: Het werk vanaf 1620", Rotterdam 1980, p. 182, nr. 1186
- D. Bodart, "Rubens", Milan, 1985, p. 198, nr. 869
- J. Foucart, E. Foucart-Walter, "Catalogue des peintures flamandes et hollandaises du musée du Louvre", Paris, 2009, p. 240.

Mailberichten
- Bart Watteeuw (kunsthistoricus, werkzaam aan het Rubenshuis te Antwerpen, onderzoeker naar Rubens' buitenverblijf "Het Steen" bij Elewijt), 26.03.2021, 28.03.2021.