Wijnegem, Vlaanderen, Antwerpen
- Naam
- Molen aan de Stokerij, Stokerijmolen, Molen Helssen
- Ligging
- Stokerijstraat
2110 Wijnegem
bij het sas van Wijnegem
naast het Albertkanaal
Molenvelden
kadasterperceel B288
Vlaanderen - Antwerpen
- Gebouwd
- voor 1287 (hout) / 1861 (steen)
- Verdwenen
- 1861, brand / 1911, sloop
- Type
- Staakmolen, later stenen stellingmolen
- Functie
- Korenmolen
- Bescherming
- niet,
- Database nummer
- 4452
Karakteristiek
Beschrijving / geschiedenis
De Molen aan de Stokerij, Stokerijmolen of molen Helssen was aanvankelijk een houten en later een stenenn korenwindmolen in de Stokerijstraat, waar nu het sas van Wijnegem op het Albertkanaal zich bevindt.
De eerste standaardmolen werd voor 1287 gebouwd. Op 29 mei 1287 kocht Egidius van Wijnegem, cantor van Onze-Lieve-Vrouw te Antwerpen, een aantal goederen "nabij de molen". In 1291 werden zijn goederen vermeld "nabij de molenberg".
De molen en de molenhoeve maken sinds 1527 deel uit van het domein Wijneghemhof.
Frans Verlinden was pachter in 1750. We zien hem de molen met het bruin symbool van een standaardmolen getekend op de Ferrariskaart van ca. 1775.
Kadastrale beschrijvingen:
- ca. 1822: "Un seul moulin à grains à vent existe dans cette commune. Il sert uniquement au besoin des habitants, son évaluation en égard à la population et à l'évaluation connue de ceux des communes voisines, sera portée brute à f. 600 et net à f. 400."
- 1831: "standaert molen wel te winde bij het dorp gelegen, bevattende twee paar steenen die niet dan bij afwisseling werken, is verhuurd aan de weduwe Vanpelt te Wijnegem"
Eigenaars na 1830:
- voor 1834, eigenaar: Roelants Jan-Baptist, de weduwe te Brussel; huurder-molenaar Vanpelt, de weduwe, te Wijnegem
- 16.09.1834, verkoop: Joostens-Stuyck Mattheus, de weduwe (Catherina Stuyck), en kinderen, renteniers te Antwerpen (notaris Aerts)
- 25.06.1835, erfenis: de kinderen (overlijden van de weduwe Catherina Stuyck)
- 19.07.1856, deling: Joostens-Elsen Constantinus Gerardus Joannes (1804-1870), handelaar te Antwerpen, zoon van een rijke reder, schepen van Antwerpen, senator en officier in de Leopoldsorde (notaris Van Berckelaer)
- 30.07.1872, deling: a) Joostens-Elsen Constantinus Gerardus Joannes, de weduwe (voor vruchtgebruik), b) Joostens Joseph Edmind Constant (voor 1/2 naakte eigendom), eigenaar te Antwerpen en c) Joostens Florent Egide Louis (voor 1/2 naakte eigendom), eigenaar te Antwerpen (notaris Anthoni)
- 30.12.1886, verkoop: Joostens-David Florent Egide Louis, eigenaar te Antwerpen (notaris Aerts)
- later, erfenis: de weduwe en kinderen (overlijden van Florent Joostens)
- 19.01.1889, deling: a) Joostens-David Florent Egide Louis, de weduwe (voor vruchtgebruik), b) Joostens Gabriëlle Marie Pauline Constance, echtgenote De Vries Jean Hubert Marie Honoré (voor 1/2 naakte eigendom), rentenier te Antwerpen en c) Joostens Robert Joseph (voor 1/2 naakte eigendom), militair te Leuven (onderhandse akte)
- 29.03.1890, erfenis: a) Joostens-David Florent Egide Louis, de weduwe (voor 1/2 volle eigendom en 3/4 vruchtgebruik), b) Joostens Gabriëlle Marie Pauline Constance, echtgenote De Vries Jean Hubert Marie Honoré (voor 3/4 naakte eigendom), rentenier te Antwerpen (overlijden van Robert Joostens)
- 28.07.1894, deling: a) Joostens-David Florent Egide Louis, de weduwe (voor vruchtgebruik), b) Joostens Gabriëlle Marie Pauline Constance, echtgenote De Vries Jean Hubert Marie Honoré (voor naakte eigendom), rentenier te Antwerpen (notaris Frocco)
- 09.12.1907, verkoop: Domeinen van de Staat (beslissing gouverneur
Senator Constant Joostens werd eigenaar in 1861 en begon nog hetzelfde jaar met de herbouw op dezelfde plaats als een stenen stellingmolen. Deze is vermoedelijk gebouwd met stenen van het oude kasteel dat in het park stond. Constant Joostens liet dit immers in dezelfde periode afbreken.
Hij verkocht de molenhoeve tussen 1869 en 1886 aan de familie Meeus, die 140 jaar geleden één van de grootste jeneverstokerijen ter wereld deed draaien in de gebouwen waarin nu o.m. supermarkt Cru en heel wat dure appartementen ingericht werden.
De familie Joostens verpachtte haar windmolen vanaf 1888 aan de molenaars Helssen, afkomstig uit Sint-Job-in-'t-Goor.
In 1907 werd de molen verkocht aan de Domeinen van de Staat, die hem in 1911 afbraken voor de verbreding van het kanaal. Deze afbraak bleek achteraf beschouwd niet nodig te zijn geweest, omdat de verbreding, die pas in 1930 gebeurde, aan de andere kant werd uitgevoerd! Jammer uiteraard, maar de (hypothetische) vraag is of de strategisch gelegen molen aan het kanaal beide wereldoorlogen zou hebben overleefd...
Het malen werd verdergezet in een mechanische maalderij aan de Hippoliet Meeusstraat, nabji de hoek met de Turnhoutsebaan. Deze maalderij kende een grote bloei tussen de beide wereldoorlogen, begon te tanen na 1945 en werd in 1979 stopgezet. In de vroegere maalderij is nu een drukkerij gevestigd. De laatste molenaar was Jos Helssen-Van Rompaey (°Wijnegem 1909 - +Malle 2005), zoon van de laatste windmolenaar Victor Helssen (+1976). Op zijn zeventiende, in 1926, begon hij mee te werken in de maalderij. Er werd een interview met hem gepubliceerd in 1999 (zie in bijlage).
Lieven DENEWET & Herman HOLEMANS
Literatuur
Correns R., "De oude molen te Wijnegem", Tijdschrift van de Heemkundige kring Jan Vleminck - Wijnegem, 1973, nr. 22 (nov.), p. 71-72.
Wijnegemnummer, De Toerist, XLVIII, 1968, 7, p. 161-175.
Hugo Lambrechts-Augustijns Hugo, "De windmolen van Wijnegem", in: Tijdschrift van de Heemkundige kring Jan Vleminck - Wijnegem, 2002, 2 (sept.), 3 (dec.), 2003, 1 (april), 2 (sept.).
Hugo Lambrechts-Augustijsn, "De Windmolen van Wijnegem - deel III", in: TIjdschrift van de Heemkundige Kring Jan Vleminck, 2003, 8 p.
Hugo Lambrechts-Augustijns, "De Windmolen van Wijnegem - deel IV", in: Tijdschrift van de Heemkundige Kring Jan Vleminck, 2003, 8 p.
Evers Carlo, "Wat straatnamen vertellen - Marktplein, Merksemsebaan, Molendreef, Molenheide, Muggenlei, Nachtegalenweg, Notenboomstraat", Tijdschrift van de Heemkundige kring Jan Vleminck - Wijnegem, 2011, 3, dec.
Goetschalckx, "Schooten en Merxem. Oorkonden", in: Bijdragen tot de Geschiedenis, III, 1904, p. 551-556; IV, 1905, p. 191-201 en 434-438 en VII, 1908, p. 283-308.
Springael G., "Eenige historische herinneringen en bijeenrapelingen over Wijnegem en omstreken, I-II, Antwerpen, 1897.
Carlo Evers & Leo Spaepen, "Herinneringen aan Wijnegem: 20 bekende Wijnegemnaars vertellen", Wijnegem, Heemkundige Kring Jan Vleminck Wijnegem, 2000, 420 p., ill. (p. 34-47).
J. Wuyts, "Enkele grepen uit de geschiedenis van Wijnegem", Wijnegem, 1952.
"Wijnegem in oude prentkaarten doro de Heemkundige kring "Jan Vleminck", Zaltbommel, 1972.
(Els De Kinderen), "Victor Helsen, molenaar te Wijnegem", De Belgische Molenaar, LXXI, 1976, p. 52.
"Inventaris van de gebouwen en monumenten te Wijnegem daterend van voor 1914" (Heemkundige kring Jan Vleminck v.z.w. Wijnegem juni 1974).
Herman Holemans & P.J. Lemmens, , "Molens van de Voorkempen en van Groot-Antwerpen", Nieuwkerken, Ten Bos - Studiekring Ons Molenheem, 1983, p. 105-106.
Herman Holemans, "Wind- en watermolens in de provincie Antwerpen. Kadastergegevens 1835-1990. Deel 3. Gemeenten P-Z", Opwijk, Studiekring Ons Molenheem, 2011.
Ets met onderschrift: Molen in de Kempen (coll. Jan de Bree)
Persberichten
JAA, "Vrees voor sloop van eeuwenoude Molenhoeve. Erfgoedstudie moet uitwijzen hoe waardevol clublokaal Royal Antwerp Rowing Club is", Gazet van Antwerpen, 19.11.2016.
Mailberichten
Joris Helssen, 19.03.2015 en 23.07.2015 ((achter)achterkleinzoon van de molenaars Vic en Jos Helssen)