Molenechos's Homepage Molenechos.org

Niel, Vlaanderen, Antwerpen

Verdwenen molen

Karakteristiek

Naam
Standmolen
Ligging
Fabrieksstraat 1
2845 Niel
uiteinde
ten W van de Kapelstraat
Rupeldijk
Fort De Sterre
tegen de Rupel
kadasterperceel A558
Vlaanderen - Antwerpen
Gebouwd
voor 1753
Verdwenen
1873, stoomtrasmolen
Type
Stenen windmolen
Functie
Oliemolen, trasmolen
Bescherming
niet,
Database nummer
8400
© De cementfabriek waar voorheen de windmolen stond. Prentkaart 1903. Verzameling Ons Molenheem

Beschrijving / geschiedenis

De Standmolen was een stenen oliewindmolen (later trasmolen) op het Fort de Sterre tegen de Rupel op het uiteinde van de Fabriekstraat (nr. 1) en de Rupeldijk, aan de westzijde van de Kapelstraat, waar thans het Bedrijventerrein Kmo Coeck is gevestigd.

Hij werd voor 1753 gebouwd. We zien hem prijken met het rode symbool van een stenen windmolen op de Ferrariskaart van ca. 1775. We zien hem ook - ingesloten door andere gebouwen - op de Atlas der Buurtwegen (ca. 1842), de topografische kaart van Vandermaelen (ca. 1850) onder de benaming "Stand Molen" en op de kadastrale kaart van P.C. Popp (ca. 1865).

De molen was gebouwd als een oliemolen. In 1830 was hij uitgerust met een kollergang van middelmatige grootte, twee kleine slagbanken en zes heien voor het breken van de koek. Dit alles kon gelijktig werken.

Kadastrale beschrijvingen:
- 1819: "sur le territoire de la commune de Niel, se trouvent situés deux moulins qui fait mouvoir le vent, dont l'un sert à moudre du grain et l'autre à battre l'huile. Ils sont exploités le premier par son propriétaire lui-même et l'autre pour compte de celui à qu'il appartient et qui est domicilié à Malines. Il y a qulques années celui à farine était loué à raison de f. 400 et les contributions: ce bail a été pris pour base de l'évaluation de ces moulins, que l'expert a divisé en deux classes. La première classe comprendra le moulin à farine dont la valeur locative d'après les résultats obtenus par le bail prémentionné distraction faite des propriétés qui y sont étrangères a été fixé à une somme brute de f. 750, sur quoi déduit un tiers, reste net f. 500. Le moulin rangé dans la deuxième classe a été évalué comparativement au précédent à un revenu brut de f. 630 sur quoi doit également avoir lieu la déduction du tiers, conséquemment il reste une estimationn nette de f. 420."
- 1830: "ruim en sterk met klinkers gebouwd en beslaat overigens uit twee kleinen slagbanken, met middelmatig zwaar paar steenen en zes stampers dienende tot het breken van den koek welke alle gelijktijdig kunnen werken. hij wordt voor rekening van deszelfs eigenaar de heer Vermeylen gebruikt. Het zuiver inkomen wordt geschat op f. 210."

Eigenaars na 1830:
- 1830, eigenaar: Vermijlen-Palms Cornelius, handelaar te Mechelen
- 13.01.1836, erfenis: de weduwe en kinderen (overlijden van Cornelius Vermijlen)
- 07.07.1836, verkoop: Alleman-Havermans Theodore Ange, zonder beroep te Deurne-Borgerhout (notaris Dekeersmaecker)
- 02.06.1842, verkoop an "oliemolen, windmolen, magazijn, tuin,..." Rens Jean Ferdinand, houthandelaar te Boom (notaris Hanegraeff)
- 19.11.1852, erfenis: Rens-Teullens Jacobus Mattheus, de weduwe, rentenierster te Boom (overlijden van Jean Ferdinand Rens)
- 25.04.1864, erfenis: Rens François, handelaar te Boom (overlijden van de weduwe Teullens van Jacobus Mattheus Rens)
- 07.06.1865, openbare verkoop: Van den Bruel Jan, priester te Antwerpen (notaris Vermeulen)
- 09.08.1869, verkoop: a) Josson Nicolas, handelaar te Antwerpen en b) De Langhe Aimé, industrieel te Niel (notaris Anthonissen)

De oliemolen werd in 1868 omgevormd in een traswindmolen (Tras is fijngemalen tufsteen en is vooral in verbinding met vette kalk een uitstekende metselspecie die zowel onder water als in de lucht zeer hard wordt).

Op 9 augustus 1869 liet eigenaar Jan Van den Bruel, priester te Antwerpen, openbaar verkopen: "windmolen met afhankelijkheden, kom, putten, ter plaatse Sterrefort, huis zijnde herberg 'Het Molenhoofd' met putten en magazijnen". De nieuwe eigenaars werden Nikolaas Josson, handelaar te Antwerpen en Aimé De Langle, nijveraaar te Niel.

Na de plaatsing van een stoommachine in 1871 (met een vermogen van 6 pk, zonder condensatietoestel) werd de windkracht overbodig. De windmolen werd in 1873 vervangen door een stoomtrasmolen en magazijn.

Steenbakkerij Josson ontwikkelde te Niel in 1846 de productie van de "beverstaartpan". Na patentaanvraag ging deze plaate dakpan vanaf 1850 in Oegstgeest (NL) in productie en stond er bekend als de "Oegstgeester dakpan".
Nicolas Josson uit Antwerpen en Aimé De Langle uit Niel kochten op 9 augustus 1869 de traswindmolen of de Stampmolen op het Fort De Sterre aan (akte notaris Anthonissen). Ze stichtten in dat jaar de cementfabriek onder de naam "Josson & Cie". Met behulp van de stoomstampmolen begonnen ze in 1874 met de productie van portlandcement. De naam werd omgevormd tot "Société Anonyme de Niel-on-Rupel". De cementfabriek stelde rond 1900 zowat 1000 mensen te werk, maar stopte op 15 december 1925. Meer dan 500 werknemers stonden op straat. Het bedrijf werd op 23 februari 1926 overgenomen door "Cimenteries et Briqueteries Réunies", beter bekend als "CBR".

In 1950 sloot de vestiging in Niel definitief de deuren.

Thans is er het Bedrijventerrein Kmo Coeck er gevestigd.

Lieven DENEWET & Herman HOLEMANS

Literatuur

Victor Van Dyck e.a., Niel 850 jaar, Niel, Gemeentelijk Feestcomité Niel, 1999.
Roger Van Raemdonck & Victor Van Dyck, Niel opnieuw bekeken, Niel, Het Streekboek, 1995.
L. De Schepper, "Oud en Nieuw Hemiksem met de Sint-Bernardusabdij", Antwepen, 1957.
J. Van Thillo, "Op zoek naar onze oudste bovenkruier", in: De Verzamelaarsvrienden, X, 1977, nr. 1? p. 22-24; nr. 2, p. 20-22 en nr. 3, p. 17-18.
Herman Holemans, Wind- en watermolens in de provincie Antwerpen. Nieuwkerken, Studiekring Ons Molenheem, 1978.
H. Holemans & P.J. Lemmens, Molens van Klein-Brabant, Mechelen en de Rupelstreek. Nieuwkerken, Ten Bos / Studiekring Ons Molenheem, 1987,, p. 69.
Herman Holemans, "Wind- en watermolens van de provincie Antwerpen. Kadastergegevens 1835-1990". Deel 2. Gemeenten H-0", Opwijk, Studiekring Ons Molenheem, 2010, p. 66-67.
J. Th. De Raadt, "De heerlijkheden van het Land van Mechelen - Niel en zijn heren", Gent, 1889.
"Een gemeente in de provincie Antwerpen-Niel", in: ERA-berichten, 1967, 4, p. 179)180.
H. Lejon, "Bouwstructuur voor Niel", in: Dossier A+, juni 1973, p. 27-30.
F. Vereycken & Ch. De Decker, "Niel in oude prentkaarten", Zaltbommel, 1972.
Huub Mombers, "Dakpennengids", p. 48-49.
Vic Van Dyck, "Correspondentie (1)" (over de kleiputten te Niel en de Rupelstreek) in: Nea berichten (Periodiek van het Niels Erfgoedarchief "De Leuzze"), IV, 2009, nr. 3 (herfst), p. 2-3.

Overige foto's

Standmolen, Niel, De cementfabriek.. Prentkaart ca. 1920. Verzameling Ons Molenheem | Database Belgische molens
© De cementfabriek.. Prentkaart ca. 1920. Verzameling Ons Molenheem
Standmolen, Niel, De cementfabriek. Prentkaart V.P.F., ca. 1900. Verzameling Ons Molenheem | Database Belgische molens
© De cementfabriek. Prentkaart V.P.F., ca. 1900. Verzameling Ons Molenheem