De Banmolen of Edelaremolen was een houten korenwindmolen, gelegen aan de zuidwestzijde van de Hoge Weg (naast nr. 27), op de hoek met Edelareberg, op de gelijknamige heuvel.

Al vóór 1275 stond er in Edelare een houten windmolen, eigendom van de Heren van Oudenaarde die toen op het kasteel van Pamele woonden. In het oude renteboek (1275) van de baron is er een afbeelding van te vinden. Het is de oudste afbeelding van een windmolen uit onze gewesten. Mede door de dingen die rond die afbeelding stonden getekend of geschreven is het een ware goudmijn voor de studie van het dagelijkse leven in de 13de eeuw.

De molen is opgenomen de penningkohieren van Edelare van 1578 (f° 11v°): "Pieter van Stricht houdt in pachte van voorn, heere (van Pamele) een cornemuelene voor thien p. gr. tjrs. Den zelven moet noch de moelen onderhouden dat beloupt boven et goet doen vanden houte dat mijnheere den zelven 'toeláet 12 en noch vijf mudde mauter cornne ghet(auxeert) tmudde de somme 3 p. gr. tsamen".

Kort daarna, rond 1580, werd de molen vernield. In het begin van de 17de eeuw volgde de heroprichting. De molen werd verkocht na de Franse Revolutie. In 1823 werd de "koorn windmolen en stampkot met molenhuis en medegaande molenberg" verkocht aan J.F. Compeyn.

We zien de molen aangeduid op:
- kaart van Jacob van Deventer (ca. 1550)
- Fricxkaart (1712)
- Villaretkaart (1745-1748) met het bruin symbool van een staakmolen en met de aanduiding "M(oul)in"
- Ferrariskaart (ca. 1775) met het bruin symbool van een staakmolen en de benaming "Moulin d'Edelaere"
- Atlas der Buurtwegen (ca. 1842) met het kruisvormig grondvlak van eens taakmolen op teerlingen
- Topografische kaart van Ph. Vandermaelen (ca. 1850)
- Kadastrale kaart van P.C. Popp (ca. 1855) met een tekeningetje van een staakmolen en de benaming "Edelaere Molen"

Eigenaars na 1820:
- 1821, eigenaar: Verlinde Joseph, de weduwe, molenarin te Oudenaarde
- voor 1834, eigenaar: Compijn Jean François, molenaar te Edelare
- 07.06.1874, erfenis: de weduwe en de kinderen (overlijden van Jean Baptiste Compijn)
- later, erfenis: de kinderen (overlijden van de weduwe Moerman van Jean-Baptiste Compijn)
- 31.08.1892, verkoop: a) Compijn Ivon, molenaar te Edelare en b) Compijn Dzésiré, molenaar te Edelare (notaris Detemmerman)
- 31.03.1895, verkoop: De Wolf-Eeckhoudt Sévérin, landbouwer te Edelare (notaris Temmerman - incl. windmolen)

In de herberg Roomen, bewoond door Judocus Robbens, te Edelare, deed notaris De Mulder (residerend te Oudenaarde op de Markt) op donderdag 10 juli 1823 de volgende openbare verkoping: "ten overstaen van den heer vrede-rechter daertoe benoemd, publicq verkoopen en defensif laeten verblyven: eenen K oorn-wind-moeln en Stampkot, met molen-huys enz., tot Edelaere aen de k asseyde van AUdenaerde op Geeraerdsbergen, groot in erven 50 roeden. Staet maer op 1600 gulden nederlandsch, begrepen het meeste deel der draeyende werken" (bericht in de "Gazette van Gend" van 7 juli 1823).

In de Oudenaardse krant De Scheldegalm van 19 april 1879 stond het volgende tragisch nieuws over deze molen : “Maendag laatst, is een groot en beweenlijk ongeluk te Edelare nabij onze stad voorgevallen. Een der molensteenen, welke de genaamde Désiré Compeyn op de molen zijner moeder aan het scherpen was, is op zijn hand gevallen hetwelk er geheel verpletterd is van onder gehaald. De geneesheren ter plaats gekomen, hebben aenstonds de afzetting van het gedeelte van den arm en hand gedaen. De toestand van den ongelukkige, is zoo wij vernemen, in goeden staat…”

De staakmolen werd in 1891 gesloopt.

Lieven DENEWET & Herman HOLEMANS

Archiefbronnen en landkaarten
- Le Vieil Rentier d'Audenarde
- Stadsarchief Gent, Penningkohieren van Edelare (1578), f° 11v°
- Kaart van Jacob van Deventer (ca.1550)
- Fricxkaart (1712)
- Villaretkaart (1745-1748)
- Ferrariskaart (ca. 1775)
- Atlas der Buurtwegen (ca. 1842)
- Topografische kaart van Ph. Vandermaelen (ca. 1850)
- Kadastrale kaart van P.C. Popp (ca. 1855)

Gedrukte bronnen
- Gazette van Gend, nr. 1206 van 07.07.1823 (openbare verkoop)
- Scheldegalm, 19.04.1879 (exemplaar in: Stadsarchief Oudenaarde)

Werken
Julien Th. Vandeputte, "De molens van het arrondissement Oudenaarde. Uit hun geschiedenis", Oudenaarde, 1974, p. 116-118.
Inventaris van de wind- en watermolens in de provincie Oostvlaanderen, (Kultureel Jaarboek voor de Provincie Oostvlaanderen, 1962, Tweede Band, Gent, 1963, p. 11-12).
H. Holemans, Oostvlaamse wind- en watermolens. Kadastergegevens 1835-1990. Deel 2. Gemeenten D-E", Rotem, 1998.
Cyril Carton, "Oudenaarde op kaart. Een grondige analyse van de 16de-eeuwse kaart van Oudenaarde van Jacob van Deventer", Masterthesis Universiteit Gent, 2009-2010.
Bogaert C., Lanclus K., Tack A. & Verbeeck M., Inventaris van het cultuurbezit in België, Architectuur Provincie Oost-Vlaanderen, Arrondissement Oudenaarde, Stad Oudenaarde met fusiegemeenten, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 15N1, Brussel - Turnhout, 1996.