Molenaar Herman Leyssen uit Budel (NL) liet in 1868 in de Molenstraat een stenen korenwindmolen oprichten.

De molen droeg als opeenvolgende benamingen "molen Leyssen", "molen Simons", "molen Beliën" en "molen Coolen". De naam veranderde met elke nieuwe eigenaar dus ook van naam. Dat bleef zelfs zo toen de molen een naam op de baard kreeg. Op de jongste afbeeldingen is op de baard de naam "De Volksvriend" zichtbaar.

De windmolen werd in 1873 verkocht aan Jozef Simons en broer, kooplui uit Hamont, en aan Jan Kennen, leerlooier te Hamont. In 1898 behoorde de molen toe aan koopman Jan Simons-Spaas en aan Jan Kennen-Spaas en kinderen. Peter Van Aken-Franssen, een watermolenaar uit Neeroeteren, verwierf de molen in 1919. Hij bleef op de molen tot in 1934, toen die werd verkocht aan Martin Coolen-Baetsen. In 1955 werd de windreus toegewezen aan Gerard Beliën-Bancken (Beliën werd soms gespeld als Bielen) en in 1959 was hij in het bezit van Jan Emmers-Boonen.

In 1964 verwijderden de gebroedes Adriaens uit Weert (NL) de molenroeden. De overgebleven romp werd vier jaar later, in 1968, gesloopt.

Enkele onderdelen, zoals de molenas en de roeden, zijn naar andere molens gegaan. De genoemde molenbouwers overwogen de as uit Hamont te hergebruiken voor de stenen stellingmolen te IJzendijke (Zeeuws-Vlaanderen), maar daar paste hij niet. Wel plaatste men in IJzendijke o.m. het bovenwiel, de bonkelaar, het steenschijfloop en het spoorwiel. Op uitzondering van het niet goed lopende steenschijnloop, zijn de andere genoemde onderdelen nog steeds in IJzendijke aanwezig. Het is niet meer bekend waar de molenas van Hamont (een hol gegoten as, fabrikaat Van Aerschot uit Herentals) is heengegaan. Tot voor kort dacht men de nog bestaande Heimolen in Sint-Hubert (NL), maar dat blijkt foutief te zijn.

Herman HOLEMANS, Rob SIMONS & Frans WEEMAES

Mailbericht van Jos Houben, 01.12.2014. Zijn grootvader Jef Houben-Govers woonde in de onmiddellijke nabijheid.
Toelichting bij de laatste foto.
De dame met de fiets is Nelly Baetsen, de vrouw van molenaar Martin Coolen. Zij was de zus van de smid Baetsen uit Roggel (NL) en Mathieu Coolen, missionaris in Zuid-Afrika. De foto is van voor 1938, want in dat jaar wordt er rechts een tweewoonst gebouwd. Het huis links is van mijn grootvader Jef Houben-Gevers. De oudste zoon, Jan, huwde met haar nicht, ook Nelly en dochter van voornoemde smid, die er werkte als dienstmeid. Martin Coolen verhuisde naar Seraing waar hij ook werd begraven.

----------------------------

Mailbericht mevr. Adrienne Beliën, echtgenote van Gaston Foblets, 20.12.2015.
Ik ben de dochter van molenaar Gerard Beliën. Wij hebben 10 jaar op de molen gewoond, van 1951 tot 1961. Spijtig dat die weg is.

----------------------------

Frans Weemaes, "Een praatje bij een Vlaams molenplaatje (deel 23)", in: Vlaamse Molens, IX, 2014. 1, p. 20-24.

Wie interesse voor molens heeft gaat al snel dingen bewaren en voor je het weet ben je een verzamelaar geworden. Bepaalde plaatjes zijn zo mooi of interessant dat je ze graag met anderen wil delen, er wat over wil vertellen of je bent benieuwd naar de achtergrond van wat je op het plaatje kunt zien.

De voorgaande afleveringen leverden nog geen reacties op. Daarom gaan we gelijk naar het nieuwe plaatje.

Belofte maakt schuld.

Al weer een hele poos geleden kreeg ik een telefoontje van de heer G.H. Keunen, destijds werkzaam bij de Nederlandse Rijksdienst voor de Monumentenzorg (RMZ). In het Zeeuwse hebben we samen heel wat molens en moleneigenaren bezocht, restauraties voorbereid, gegevens uitgewisseld enz. Dat leidde nog wel eens tot pittige discussies, waarbij het steeds om de zaak ging. Gerrit, is vervroegd uitgetreden en de Rijksdienst is opgegaan in de Rijksdienst Cultureel Erfgoed (RCE). Als je het molenwereldje zo’n beetje volgt kan je vaststellen dat Gerrit nog volop actief is voor de molens en nog bij menig restauratie betrokken is, zij het in een andere rol.

Dat telefoontje was om te vragen of ik interesse had in een paar Belgische molenboeken en een ansichtkaart van een Belgische molen. Die waren naar zijn mening bij mij beter op hun plaats. Hij zou e.e.a. wel opsturen. Er zat wel een voorwaarde aan vast. Er moest iets mee gedaan worden. Tijd om die belofte in te lossen.

Hamont.

De ansichtkaart bleek een puntgave oude kaart van Hamont, in Belgisch Limburg, te zijn. De kaart heeft nog een ongedeelde achterkant dus is daarmee te dateren op 1904 of eerder. Bovendien een kaart van een molen waarmee ik een speciale band heb, maar daarover later meer.

Naamgeving.

De kaart vermeldt molen Simons, naar de eigenaar. De molen stond ook bekend als molen Leyssen, molen Beliën en molen Coolen. In een plaats met maar liefst 3 molens niet zo verwonderlijk. Als je het over de molen hebt, welke molen bedoel je dan? Door naar de naam van de eigenaar/molenaar te verwijzen is duidelijk welke molen je bedoelt en zo verandert de molen met elke nieuwe eigenaar ook van naam. Dat bleef zelfs zo toen de molen een naam op de baard kreeg. Op de jongste afbeeldingen is op de baard de naam ‘De.Volksvriend.’ zichtbaar.

De plaatjes.

De bewuste kaart is een echt statieportret. De molen is met vier volle (zeilen) overkruis gezet. De molenaar met zijn familie en wellicht ook enige buren poseren voor de fotograaf. Net naast de inrijpoort zijn de leuningen van een trap zichtbaar waarmee men ook buitenom op de molenberg kon komen. Net boven de molenberg zien we een lustig draaiende molen. Een speelmolentje, of een van de andere molens van Hamont? Het metselwerk van de molenromp is al bezet (gestucadoord) en onder de kap kunnen we siermetselwerk zien. Dit kon men ook aantreffen bij een aantal andere Limburgse molens aan de andere kant van de landsgrens, zoals bij de molen van Oirsbeek. De signatuur van de molenmaker, of van de Nederlandse bouwheer? Aan de bouten op de voorkant van de binnenroe kunnen we zien dat dit nog een houten roe is. De as is ook nog in hout, getuige de grote vierkante askop. Een walpen ontbreekt. Het hekwerk loopt door tot bijna tegen de askop. De zeilen van de buitenroe zijn met de lange hoektouwen vastgemaakt aan het achterhek van de buitenroe.Je ziet ze doorlopen over het voorhek heen. De zeilen en het achterhek lijken vrij smal, of is dit gezichtsbedrog door de streekeigen beschildering van voorhek en roede?

Het volgende plaatje heeft een poststempel uit 1925 en is daarmee goed te dateren. Het type ansichtkaart komt daarmee overeen. Het kan gevaarlijk zijn alleen op het poststempel af te gaan. De kaarten bleven soms jaren in de winkel liggen of na verkoop in een lade in afwachting van verzending. Ook deinsde men er niet voor terug om voor een ansichtkaart een oudere afbeelding te gebruiken. Soms werd dezelfde kaart steeds weer opnieuw uitgegeven.

Links zien we het molenaarshuis met een mansardekap. Bij de molen is een pakhuis gebouwd. De as is nu in ijzer en de lange hoektouwen van de zeilen van de binnenroe zijn vastgemaakt aan zeilarmen. De molen staat rondom mooi vrij op de wind.

Het volgende plaatje dateert vermoedelijk omstreeks 1940. Dat blijkt te kloppen want in de molendatabase vinden we het volgende: De dame met de fiets is Nelly Baetsen, de vrouw van molenaar Martin Coolen. Zij was de zus van de smid Baetsen uit Roggel (NL) en Mathieu Coolen, missionaris in Zuid-Afrika. De foto is van voor 1938, want in dat jaar wordt er rechts een tweewoonst gebouwd. Was haar vader 2 maal gehuwd? De askop en het metselwerk onder de kap zijn hier beter zichtbaar. In de verte zien we het molenaarshuis.

Van de jongste afbeelding bestaan 2 versies, uitgegeven door Nels uit Brussel. Een mooie bruine kaart en een fotografisch gedrukte kaart die iets minder van de voorgrond laat zien. Ook hier is weer goed te zien dat de molenromp bezet is. Een aantal ramen bovenin de romp zijn dichtgemetseld. Zuinigheid, of noodzakelijk voor de sterkte van de romp? De zeilen lijken breder en hangen op aan zeilrails die over 2/3 van de breedte van het hekwerk is aangebracht. De as is hier goed zichtbaar. Deze is van een zeer zeldzame uitvoering van Van Aerschot uit Herentals. Het is namelijk geen askop, maar een volledige gietijzeren as met in het midden een gat ingegoten, wat zichtbaar is aan de holle walpen. De fotografische kaart werd verzonden in 1966, de molen was toen al 2 jaar onttakeld. Dat gebeurde door de Gebr. Adriaens uit weert. De romp verdween in 1968, een eeuw na de bouw.

Donor.

Tegenwoordig zijn veel gegevens over molens en afbeeldingen te vinden in de diverse molendatabases. Die van Molenecho’s, beheerd door Lieven Denewet, is een hele verdienstelijke met uitvoerige literatuurvermelding enz. Papier is geduldig, maar molendatabases ook. Voorzichtigheid met de daar aangeboden informatie is dan nog wel eens op zijn plaats. De moderatoren zijn afhankelijk van de aangeboden informatie en zo stel ik tot mijn ongenoegen nog wel eens vast, vooral bij de Nederlandse database, dat juiste informatie vervangen wordt door informatie uit een andere bron. Gelukkig gaat men daar ook steeds meer aan bronvermelding doen. Terug naar de site van Molenecho’s. Daar vinden we bij deze molen dat onderdelen, zoals de as en de roeden naar de Heimolen in het Nederlandse Sint Hubert zijn gegaan. Daar zit echter een as in van het fabrikaat De Prins van Oranje. Aangezien deze molen een Van Aerschotas had, klopt er iets niet.

In De molens van Zeeland door M. van Hoogstraten, 2e druk uit 1972, lezen we op blz. 281 dat de bovenas met het gaande werk voor deze molen uit Hamont afkomstig is. IJzendijke heeft ook een hol gegoten Van Aerschotas. Bingo! Denk je dan.

Mooi niet dus. Zelf ben ik jarenlang vrijwillig molenaar geweest in IJzendijke en ken die as en molen zeer goed. Het gaande werk is duidelijk van elders afkomstig, evenals de bovenas. In die tijd, jaren ’80, voerden de Gebr. Adriaens het onderhoud uit aan de molen. George, voor de Limburgers Sjo(r)s, Adriaens vertelde me toen over de sloop van de molen in Hamont. Molenmaker Doornbosch zocht later onderdelen voor te herstellen molens en die hadden ze bij Adriaens wel. Zo werd een en ander bij elkaar gezocht. Dat de steek van het steenschijfloop en het spoorwiel niet overeenkwamen is toen blijkbaar niemand opgevallen, of er werd niet moeilijk over gedaan. De as uit Hamont paste niet voor IJzendijke waardoor de as uit de eveneens door Adriaens gesloopte molen van Maarheeze, aldus Sjos, mee ging naar IJzendijke. En inderdaad, ook Maarheeze heeft een hol gegoten Van Aerschotas gehad. Het niet goed lopende steenschijfloop is ondertussen vervangen, maar de as uit Maarheze en bovenwiel, bonkelaar en spoorwiel uit Hamont zijn nog steeds in IJzendijke aanwezig. U kunt ze daar nog regelmatig in werking zien.

Waar dan de as uit Hamont naar toe is gegaan ben ik vergeten te vragen…….

Tja Lieven, de database zal weer aangepast dienen te worden. Als compensatie en dank voor je vele werk voor de molens, krijg je binnenkort de scans toegezonden van de plaatjes.

Daarmee is dan ook de belofte aan Gerrit Keunen ingelost.

De bedoeling van deze rubriek is dat hij interactief is. Hebt u aanvullende informatie? Kent u afbeeldingen of voorbeelden van soortgelijke constructies bij molens (in Vlaanderen)? Reacties graag naar fr.weemaes @ zonnet.nl. Wordt vervolgd.

Frans Weemaes, "Een praatje bij een Vlaams molenplaatje (deel 23)", in: Vlaamse Molens, IX, 2014. 1, p. 20-24.
L. van Sijpe, "Millenniumboek Hamont-Achel", Hamont-Achel, Geschied- en Heemkundige Kring : “De Goede Stede Hamont” 1999.
M. Degeest, Ontmoeting met Hamont-Achel, ons stadje vandaag, Hamont-Achel, 2001.
J. Gerits, Historische steden in Limburg, Brussel, 1989, p. 97-111.
J. Moris, Bijdrage tot de geschiedenis van Hamont, Hamont, 1976.
L. Stevens, "Van ambacht tot nijverheid te Hamont", in: Van vrueger joâren, Documenten en herinneringen van de Noorderkempen, Genootschap voor Geschied- en Oudheidkunde, Achel, nr. 7, 1984, p. 27-42, ill.
Werner Smet & Herman Holemans, "Limburgse windmolens in heden en verleden", Nieuwkerken-Waas, Uitgeverij Ten Bos / Studiekring Ons Molenheem, 1981, p. 58-59.
H. Van de Broek, "Hamont in oude prentkaarten", Zaltbommel, 1972.
H. Van De Broek, De Napoleonsmolen of de windmolen - An XII - 1804 - te Hamont, in Limburg, 51, 1972, p. 193-216.
Mario van Hoogstraeten, "De molens van Zeeland", 1972², p. 281.
Mailbericht van Jos Houben, 01.12.2014. Zijn grootvader Jef Houben-Govers woonde in de onmiddellijke nabijheid.
Mailbericht van Adrienne Beliën, dochter van de laatste molenaar Gerard Beliën, 20.12.2015.
Mailbericht Theo Foblets, kleinzoon van molenaar Gerard Beliën, 31.12.2015

Persberichten
C.H. "Windmolens verdwijnen te Hamont", in: Het Volk, 07.03.1964.
Hs., "Windmolens in Limburg", in: Het Laatste Nieuws, 05.04.1953.
Kerkuil, "Van zwaaiende wieken en tuimelende raderen in de Kempen en in Haspengouw", in: Moeder van Goeden Raad, sept. 1954, p. 205-208.
"Hamont: Meer dan 100 jaar oude molen", in: Volksgazet, 25.02.1968.