Molenzorg

Durbuy, Luxemburg


Prentkaart. Verzameling Ons Molenheem
Algemeen
Collectie
Verdwenen Belgische Molens
Naam

Moulin de Durbuy

Ligging
îlot du Liai
6940 Durbuy

op de Ourthe


toon op kaart
Type
Onderslag watermolen
Functie
Korenmolen
Gebouwd
kort na 1724
Verdwenen
1909, sloop
Beschrijving / geschiedenis

Niet ver van de oude stadsmuren, op het einde van de Jean de Bohêmestraat, staat de eeuwenoude banmolen van Durbuy. Hij bestond al in de 14de eeuw: de graaf van Namen bezocht de molen in de zomer van 1331. In de 17de eeuw gooiden de kloosterlingen de Ourthe-arm dicht. Alhoewel er gepoogd werd de molen opnieuw met de Ourthe te verbinden, werd de molen verlaten; er werd kort na 1724 een watermolen gebouwd tegen een nieuwe brug over de Ourthe. Deze molen werd gesloopt in 1909. De "oude" watermolen bestaat echter nog steeds als gebouw (zonder rad en binnenwerk) en is ingericht als restaurant.
---------
L'existence du vieux moulin de Durbuy est attestée dès le quatorzième siècle. Il s'agit d'un moulin banal: il appartient au seigneur qui le loue au meunier. Il faut l'identifier au bâtiment encore reconnaissable actuellement à ses deux solides contreforts, sur la Place aux Foires.
C'est celui qu'un sieur Antoine de Metz nomme "le vieulx moullin", dont la "place" (l'emplacement) s'avère "gisante tant dedens les murailles que dehors". Il faut se figurer Durbuy jusqu'à la fin du XVIIème siècle ceinturée d'une enceinte. Un bras de l'Ourthe encerclait la ville par la sud (côté mini-golf). Le bras alimentant la roue du vieux moulin s'écoulait donc paisiblement depuis l'Allée Verte (du Parc Roi Baudouin à l'anticlinal) jusqu'au cours principal de l'Ourthe, à hauteur de l'îlot du Liai (derrière le château). Deux ponts existaient déjà aux emplacements qu'on leur connaît encore de nos jours (vieux pont et petit pont).

Un texte de 1520 - le Record des privilèges des bourgeois - nous fait connaître les exigences liées au contrôle de l'exploitation du moulin: les habitants du bourg sont tenus d'y faire moudre leur blé et en nul autre lieu. Les contrevenants s'exposent à la confiscation du cheval et de la charrette ayant servi au transport du blé. tout ce qui a trait au blé, donc au pain, est affaire plus que sérieuse en ce temps-là... Les autorités judiciaires de la ville se réservent d'ailleurs le droit d'inspecter l'installation à tout moment. Quant au meunier, il lui incombe de tenir à la disposition des usagers les meseures exactes de l'époque: setier (environs 31,3 litres), demi, quarte, demi quarte et melay (soit un seizième de setier). Sous l'ancien régime, précisons toutefois que les unités de mesure pouvaient varier d'une région à l'autre. Une même unité de mesure peut même prendre une valeur sensiblement différente selon qu'on est à Liège ou à Durbuy, par exaemple... En  1766, le melay de Durbuy est "une jointée moins forte" que celui de Marche; une jointée, autrement dit: l'équivalent de ce qui peut tenir dans les creux des mains jointes. Un véritable casse-tête pour les inspecteurs!...

Il semble assuré qu'à la fin du XVIème siècle, le vieux moulin fut abandonné. Dans les années 1480, déjà, l'état de ruine dans lequel il s'était trouvé avait contraint les manants à aller moudré le blé à Petithan ou Barvaux. Malgré de nombreux travaux de restauration, et sans doute en raison du manque d'eau, les autorités locales se décidèrent finalement à faire bâtir un nouveau moulin hors de l'enceinte de Durbuy, en profitant du bief formé naturellement par l'îlot du Liai. C'est là qu'on le trouvera jusqu'au début du XXème, à savoir en contrebas du pied de la rue Haie Himbe, faisant face au dos du château, si l'on peut ainsi parler...

Le "nouveau" moulin donnera à son tour maints soucis à la communauté, le débit de l'Ourthe étant loin d'être celui d'un long fleuve tranquille!... En effet, les eaux rongeaient petit à petit l'îlot à tel point qu'il fallut bientôt faire bâtir une batte (quai, mur de soutènement, renforcement maçonné d'une rive). Cet ouvrage fut accompli peu après 1627. Toutefois, en 1691, lors d'une année où les intempéries furent particulièrement abondantes, le moulin fut emporté par les eaux. En 1709, c'est le dégel rapide des glaces et des neiges qui provoquèrent sa destruction. Et ce n'est pas tout!... Sept ans plus tard, en 1716, il est emporté par les glaces. N'en jetez plus, dites-vous, la coupe est pleine... Eh bien non! Il restait encore de quoi en verser une rasade, puisqu'en 1740, les glaces entamèrent l'îlot du Liai suffisamment pour faire obstacle au fonctionnement du moulin. Les bourgeois eurent alours recours à une astuce qui leur épargna d'avoir à effectuer les traveau de remise en état à leurs frais: ils cédèrent l'îlot au seigneur du château en 1744. On ignore quand furent entamés les travaux; toujours est-il qu'en 1775, la carte de Ferraris des chemins et passages d'eau de nos régions témoigne que le Liai avait bel et bien été consolidé et avait retrouvé sa physionomie originelle.

Le moulin tint bon jusqu'au début du vingtième siècle. D'autres technologies, d'autres énergies vinrent remplacer les roues à aubes, les systèmes de courroies et de poulies.

Une roue hydraulique active a été placée à l'emplacement du moulin.

Le bâtiment du vieux moulin était racheté et restauré par Alain Chabert en 1980. Ce dernier y ouvrit le restaurant "Le Moulin" en 1981. L'établissement se nomme aujourd'hui la "Brasserie du Moulin" et conserve un panneau récapitualif de l'historique du vieux moulin sous la forme d'une tapisserie.

Christophe De Mos
---------------
Het bestaan van de oude molen van Durbuy wordt vanaf de 14de eeuw gemeld. Het gaat om een banmolen, eigendom van een heer die het aan de molenaar verhuurt. Het gebouw op de Place aux Foires is te herkennen aan de twee zijsteunen die nog steeds aanwezig zijn. Het is deze molen die de heer Antoine de Metz als de oude molen "vieulx moullin" noemt en waarvan het rad zowel binnen als buiten de omwalling stond. Tot het einde van de 17de eeuw was Durbuy omringd door een stadswal. Aan de zuidkant werd de stad omringd door de Ourthe, op de plaats waar zich nu de minigolf bevindt. De rivierarm die het wiel van de oude molen voedde, stroomde dus vredig vanaf de Groene Dreef aan het Koning Boudewijnpark tot aan de Anticlinal rots, om uit te komen in de grote rivierarm nabij het eiland Liai, gelegen achter het kasteel. De huidige twee bruggen van Durbuy (de oude brug en de kleine brug) bestonden toen reeds en wel op dezelfde plek als nu.

Een tekst van 1520 - het Register met de privileges van de burgers - leert ons meer over de vereisten en de controle voor het gebruik van de molen. De inwoners van het stadje zijn verplicht om er hun graan te laten malen en niet in een andere molen. Overtreders van deze regel riskeerden inbeslagname van hun paard en kar, die onmisbaar waren voor het graanvervoer. Alles wat graan en derhalve ook het brood betrof, was een zeer ernstige zaak in die tijd en werd minitieus opgevolgd. De rechterlijke stadsautoriteiten hadden trouwens het recht om de moleninstallatie op elk moment te inspecteren. Wat de molenaar betreft, deze diende de toen gangbare juiste inhoudsmaten ter beschikking te stellen van de verbruikers: "setier" (een oude maatpot van ca. 31,3 liter), een halve graanmaat, een kwart, een achtste graanmaat en een "melay" (of een zestiende van een setier). Tijdens het Ancien Régime konden deze inhoudsmaten zelfs variëren van streek tot streek. Tussen Luik en Durbuy bijvoorbeeld bestond een aanzienlijk inhoudsverschil. In 1766 bevatte de "melay" (1/16 setier) in Durbuy beduidend minder graan dan de "melay" in Marche. Wat we ons daarbij moeten vorostellen is het equivalent van twee samengevouwen handen. Een ware hoofdbrekerij voor de inspectiediensten!

Het lijkt zeker te zijn dat aan het einde van de 16de eeuw de oude molen werd opgegeven. Reeds in de jaren 1480 bevond de molen zich in een ruïneuze staat en zagen de inwoners zich genoodzaakt hun granen in de molen van Petithan of Barvaux te laten malen. Ondanks de talrijke verbouwingswerken, en waarschijnlijk ook door een nijpend tekort aan water, besloten de plaatselijke overheden tenslotte om een nieuwe molen te laten bouwen buiten de stadsmuren. Daar kon men gebruik maken van een door de natuur gevormd kanaal aan het eilandje "l'îlot du Liai". Daar stond de nieuwe molen tot het begin van de 20ste eeuw aan de voet van de straat "rue Haie Himbe", het kasteel de rug toekerende bij wijze van spreken.

Aangezien het debiet van de Ourthe verre van stabiel en rustig verloopt, zal de "nieuwe" molen op zijn beurt de gemeenschap vele problemen bezorgen. Het onrustige rivierwater knabbelde beetje bij beetje aan het eilandje, zodat men weldra een ondersteunde kademuur diende aan te brengen. Deze werkzaamheden voltooiden zich omstreeks 1627. In 1691, een jaar met bijzonder slechte weersomstandigheden, werd de molen door het rivierwater weggespoeld. In 1709 is het razendsnelle tempo van ijsdooi en de sneeuw de reden voor de vernielingen. En het houdt niet op! Zven jaar later, in 1716, wordt hij door het ijs meegesleurd. De maat is nog niet vol. De miserie blijft aanhouden. In 1740 wordt het eilandje onder het ijs bedolven zodat het verder functioneren van de molen onmogelijk werd. De burgers kiezen voor een vindingrijke oplossing om de nieuwe herstellingskosten uit te sparen; ze doen afstand van het eilandje Liai aan de kasteelheer in 1744. Wanneer deze de werkzaamheden aanvatte, weten we niet. Maar in 1775 wordt op de kaart van Ferraris - een kaart van de bruggen en waterwegen in onze streek - vermeld dat het eiland versterkt is en opnieuw in zijn oorspronkelijke staat verkeert.

De nieuwe molen zal het goed stellent ot het begin van de 20ste eeuw. Dan nemen andere technologieën, andere energiebronnen de taak over van de molenwielen en vervangen de riemen en katrollen.

Het gebouw van de oude molen werd aangekocht en gerestaureerd door Alain Chabert in 1980. Hij opende er het restaurant "Le Moulin" in 1981. Nu als "Brasserie du Moulin" werkzaam. Er hangt binnen nog een paneel met een historisch overzicht van de oude molen onder de vorm van een tapijtwerk.

Christophe De Mos, vertaling Martine V.

Literatuur

Christophe De Mos, "A la recherche du vieux moulin de Durbuy / Op zoek naar de oude molen van Durbuy", in: Durbuy News, Edition 2008 - n°. 39 (juin-juillet), 4 p.
F. Pirotte & J. Bernard, "Durbuy, le château, la ville et la communauté des bourgeois, de 1500 à 1795", in: Annales de l'Institut archéologique du Luxembourg (Arlon), XCIX, 1968.
Mededeling Stan Verelst, Edegem, 27.06.2008.
Mededeling Jean-Paul Vingerhoed, Corroy-le-Grand, 09.08.2013

Overige foto's

<p>Moulin de Durbuy</p>

Prentkaart. Verzameling Ons Molenheem

<p>Moulin de Durbuy</p>

Prentkaart. Verzameling Ons Molenheem

<p>Moulin de Durbuy</p>

Prentkaart. Verzameling Ons Molenheem

<p>Moulin de Durbuy</p>

Prentkaart. Verzameling Ons Molenheem

<p>Moulin de Durbuy</p>

Nieuw rad voor elektriciteitsopwekking. Foto: Jean-Paul Vingerhoed, Corroy-le-Grand, 09.08.2013

Stuur uw teksten over deze molen  | 
Stuur uw foto's van deze molen
  
Laatst bijgewerkt: maandag 12 augustus 2013

 

De inhoud van deze pagina's is niet printbaar.

zoek in database zoek op provincie Stuur een algemene e-mail over molens vorige pagina Home pagina Naar bestaande molens