De Spanbroekmolen, ook Locre- of Lokermolen genoemd, stond niet ver van het kruispunt Wijtschate - Wulvergem en Mesen-Kemmel, gelegen op 1,9 km ten zuidwesten van de kerk van Wijstschate.

Hij werd voor 1622 opgericht.

Eigenaars en molenaars:
- 1692, eigenaar: Jacques de la Grange, heer van Locremolen
- voor 1834, eigenaar: Vanlerberghe Pieter, de kinderen, molenaars te Wijtschate
- 1836, verkoop: Pillaert Pierre, molenaar te Wijtschate
- na 1850, eigenaar: Buchet-Pillaert François Luc, herbergier te Warneton (Waasten)
- 10.02.1853, afstand: a) Pillaert Henricus Carolus, molenaar te Wijtschate en b) Pillaert Désiré Eugène, molenaar te Wijtschate (notaris Therry)
- 1859, molenaar: Deconinck Florimond
- 27.01.1863, verkoop: a) Pillaert Désiré Eugène, molenaar te WIjtschate en b) (zijn toekomstige echtgenote) Fynant Catherine Thérèse, herbergierster te Wijtschate (notaris Van Eecke)
- 02.03.1884, erfenis: de weduwe (overlijden van Désiré Pillaert)
- 09.02.1895, erfenis: de erfgenamen (overlijden van de weduwe Catherine Thérèse Fynant)
- 13.05.1897, verkoop: Deconinck-Vandenbussche August, molenaar te Wijtschate (notaris Therry)

Op het einde (voor 1892) was het een staakmolen met kombuis.

De laatste eigenaars-molenaars, August Deconinck-Vandenbussche, stamden bieden uit een gekende familie van molenaars. Zij moesten wegens het oorlogsgeweld hun molen verlaten in oktober 1914. Twee weken later kwamen vader August met zijn zoon Maurice even polshoogte nemen en besloten te vluchten, niet vooraleer de molenstenen in de grond te stoppen in afwachting van betere tijden. Toen ze na vier jaar terugkeerden, troffen ze enkel een gebroken wiek aan...

Hun staakmolen werd al verwoest op 1 november 1914. Op een Duitse panoramafoto van einde 1914 die in de richting van Ieper is genomen zien we de puinen van de molen en de naastgelegen woning. Van de mijnenslag van 1917 getuigt nog de enorme krater "de Spanbroekmolenkrater".

De Spanbroekmolen British Cemetery (zie bijlage) ligt relatief ver van de plaats waar de Spanbroekmolen heeft gestaan en is dus onjuist als plaatsaanduiding.
Het Lone Tree Cemetery ligt dan feitelijk dichter bij de vroegere standplaats van de molen en nog juister zou zijn: the "Pool of Peace", zoals de krater wordt aangeduid die op 7 juni 1917 werd geslagen ter vernietiging van de Duitse stellingen. Dat is ongeveer de plek waar de molen ooit stond.

Lieven DENEWET, John VERPAALEN & Herman HOLEMANS

De Spanbroekmolenkrater
De Spanbroekmolenkrater, ook wel Pool of Peace genoemd, is een mijnkrater in Wijtschate. De krater is ontstaan in 1917 gedurende de Eerste Wereldoorlog bij de Slag om Mesen. In totaal zijn er zo'n 19 kraters ontstaan door de ontploffingen van mijnen tijdens deze slag, maar deze krater is de beroemdste.
Het gebied van deze slag ligt rond de plaats Mesen, ten zuiden van Ieper, en was ter voorbereiding voor de 3e slag bij Ieper, ook wel de Slag om Passendale genoemd, naar het dorp dat het aanvankelijke doel van de aanval was. Het doel van de geallieerden van de slag om Mesen was om het front bij Ieper rechter te trekken, zodat de aanval op Passendale een grotere kans op succes zou hebben.
Op 7 juni 1917 om 04:10 brachten de Britten tussen Hill 60 en The Birdcage ten zuidwesten van Waasten in totaal 19 dieptebommen tot ontploffing.
Rond de krater liggen een aantal Britse militaire begraafplaatsen, zoals de Lone Tree Cemetery en de Spanbroekmolen British Cemetery.

"The Burning Mill at Messines"
In de Eerste Wereldoorlog werd Wijtschate (Wytschaete - White Sheet) zwaar getroffen. Alhoewel er reeds in oktober Duitse en Britse in het dorp waren, begon de oorlog echter definitief eind oktober met de zware beschieting op 31 oktober 1914. De Duitsers stonden aan de oostkant van Wijtschate - op 31 oktober kwamen de "London Scottish" vanuit Ieper naar Wijtschate. Ze trokken aan de westkant van Wijtschate voorbij en namen stellingen in langs de heuvel van het Helletje. Ze namen posities in ten oosten van de weg Wijtschate-Mesen (Messines). Ter herinnering aan de slag, werd door het London Scottish Regiment een muziekstuk voor doedelzak, "the Burning Mill at Messines" geschreven. Er wordt immers beweerd dat er een molen stond waar het monument voor de London Scottish in Wijtschate staat, daar was er wel een mechanische molen maar geen windmolen. De London Scottish leden zware verliezen en werden in de loop van de nacht teruggetrokken. Vooral tijdens de mijnenslag van 1917 kreeg de streek het zwaar te verduren.

Herman Holemans, West-Vlaamse wind- en watermolens. Kadastergegevens 1835-1990. Deel 8. Gemeenten V-Z , Opwijk, Studiekring Ons Molenheem, 2005.
John Verpaalen, Molens van de frontstreek, Koksijde, De Klaproos, 1995.
M. Vansuyt, Wijtschate, in De Gidsenkring, VI, 1968, 2.
F. Bostyn, "De vergeten oorlog onder de Salient. Bijdrage tot de geschiedenis van de Tunnelling Companies in Vlaanderen (1915-1918)", Leuven, KUL, 1998 (onuitgegeven licentiaatsverhandeling).
M. Jacobs, "Zij, die vielen als helden... Inventaris van de oorlogsgedenktekens van de twee wereldoorlogen in West-Vlaanderen", Deel 2, Brugge, Provincie West-Vlaanderen, 1996.
R. Lampaert, "De Mijnenoorlog in Vlaanderen", Erpe, Uitgeverij De Krijger, 2000
Michel Vansuyt, "De Spanbroekmolen", in: De Gidsenkring, 1969, 1, p. 16-17.
Hubert Masquelin & Raymond Six, "Molens in het Heuvelland", in: "Bijdragen ter herdenking aan Hubert Masquelin", Heuvelland, 2011, p. 111-156.
Jozef Maes, "Wijtschate en zijn vroegere molens", De Belgische Molenaar, 22.06.1971; 07.10.1971.