De Wijgmaalmolen was een watermolen tussen de twee Dijle-armen aan de huidige Watermolenstraat, op 3,6 kilometer ten noorden van de kerk van Wilsele.

Het was een dubbelmolen: op de linkeroever de Dijle (grondgebied Wilsele) stond de korenmolen, op de rechteroever (grondgebied Herent) stond een oliemolen.

Een eerste graanwatermolen werd opgericht voor 1306. Naast het malen van graan, werd hij in de 17de eeuw door toedoen van de stad Leuven ingericht als volmolen. De stad wilde, op aangeven van het "gilde van de drapperije", de lakennijverheid weer nieuw leven inblazen, nadat het in de troebelen ten onder was gegaan. Het college van burgemeester en schepenen gaf de inwoners de kans aan de stad geld te lenen om de molen te kunnen kopen. De bewaarde lijst van de intekenaars verwijst naar een publieke financiering van de aankoop. De volmolen kende evenwel slechts een korttijdig bestaan.

Michiel Grietens was er huurder-molenaar vanaf 14 juni 1728, in opvolging van N. Savaigne, toen de molen in gebruik was als oliemolen. Er bleef van hem een verzoekschrift bewaard die hij in 1729 richtte aan de stad Leuven, de eigenaar, om huurvermindering te bekomen vanwege de onmogelijkheid om olie te slaan (zie bijlage). Uit een akte verleden door notaris Liekens uit Leuven in 1754, blijkt dat Michiel Grieters er nog steeds molenaar was: '...  item michiel Grietens bejaerden jonghman woonende als molder op den waeter molen tot Wijghmael ..  kind van wijlen Michiel Grietens ende Maria L'enfant ...'

In 1740 werd een schikking getroffen aangaande de sluis op de Dijle bij de molen, naar aanleiding van een klacht van een schipper dat hij geen doorgang had (zie bijlage).

We zien de molen afgebeeld op de Ferrariskaart van ca. 1775. De watermolen was in 1855 met twee raderen uitgerust. Bij de herbouw in 1856, werd het tweede rad aangewend voor de aandrijving van een rijstmolen (zie hierna).

Eigenaars na 1830:
- voor 1834, eigenaar: Mosselman Dominique Joseph, eigenaar te Brussel, later rentenier te Leuven
- 11.10.1844, verkoop: a) De Vleeschouwer Desire, koopman te Leuven, b) De Vleeschowuer Edouard en c) De Vleeschouwer Felix (notaris Roberti)
- 1846, regulatisatie: La Banque Foncière de Bruxelles, te Brussel (verklaring van 19.05.1846)
- 1847, regularisatie: Remy Edouard Felix, koopman te Leuven
- 13.01.1855, verkoop: a) Remy Edouardus Maria Joannes, koopman te Antwerpen, b) Remy Pierre Henri, brouwer te Leuven, c) Remy Clemence Isabelle, echtgenote Devleeschouwer, te Leuven en d) Boey& Angélique Colette, weduwe Remy Felix Emmanuel, eigenares te Leuven  (notaris Hollanders - watermolen met twee raderen)
- 29.05.1857 / 06.06.1857, verkoop / maatschappij: Naamloze Maatschappij van Koophandel en Nijverheid "Remy en Cie", te Wilsele  (notaris Gheyssens)
- 12.12.1887, verkoop: Naamloze Matschappij de Werkhuizen van Wijchmael, te Herent (notaris Gheyssens)

Een belangrijk keerpunt vormde de aankoop door Edouard Rémy in 1855. Deze zakenman, afkomstig uit Antwerpen, liet belangrijke werkzaamheden uitvoeren. Vooreerst liet hij de graanmolen herbouwen in 1856.

In dat jaar veranderde hij ook het pakhuis op de andere oever  (perceel B15c) in een waterrijstmolen.
De graanmolen (op B16) werd regelmatig uitgebreid. Na een nieuwe vergroting in 1885 werd het gebouw omschreven als een graanmolen door water en stoom en als ameldonkfabriek (= stijfsel). In 1905 werd gemeld dat de water- en stoomgraanmolen tot puin was vervallen. Bij de aanvang van de oorlog in 1914 was het een magazijn geworden.
De rijstmolen op de andere oever werd eveneens regelmatig vergroot. Sinds 1882 werd er stoom toegepast, maar er werd ook nog met waterkracht gewerkt, zelfs nog in 1934. In 1940 werd het gebouw omschreven als sluisgebouw.

Het molengebouw op het grondgebied van Herent (D256) was in 1830 in werking als oliemolen. Vanaf 1870 was hij in gebruik als stijfselfabriek.

De watermolens vormden de grondslag tot  het ontstaan aan de wereldbekende Fabrieken Remy aan de Leuvense Vaart. Bij de oprichting in 1855 werkten er 35 arbeiders. Bij het 50-jarig jubileum in 1905 werkten er reeds 1.161 mensen.

Lieven DENEWET, Herman HOLEMANS & Herman SWINNEN

Archieven

Stadsarchief Leuven, Oud Archief  nr. 725, ("gilde van de drapperije"), f° 109.
Stadsarchief Leuven, nr. 349, "Magistrale Resolutie Loven", 1729, f° 350-352.
Rijksarchief Leuven, Notarisakten – register 10 # 36. Depositie over de sluis bij de molen van Wijgmaal, 30 mei 1740 (transcriptie Herman Swinnen, Overijse).
Rijksarchief Leuven, Notarisakten - register 1754 # 20. Notaris Liekens - Acte Notariael, 1754. 

Werken

J. Berckmans, R. Geets e.a., "Van Wicmale tot Wijgmaal", Wijgmaal, 2002.
M. Piot. "Geschiedenis van Herent. Van de prehistorie tot de 21ste eeuw". Herent, 2003.
M.A. Duwaerts e.a., "De molens in Brabant", Brussel, Dienst voor Geschiedkundige en Folkloristische Opzoekingen van de Provincie Brabant, 1961;
Herman Holemans, "Kadastergegevens: 1835-1985. Brabantse wind- en watermolens. Deel 5: arrondissement Leuven (M-Z)", Kinrooi, Studiekring 'Ons Molenheem', 1994.
Werkgroep "Van Wicmale tot Wijgmaal", "Van Wicmale tot Wijgmaal". Vroeger en nu in woord en beeld. Wijgmaal, 2000.
Matt Rouwet, "Geschiedenis van Wijchmaal van 1200 tot nu", 1946.
Beatrijsgezelschap Rotselaar, "Wijgmaal aan de Dijle", 1968.
Jacques Berckmans, "Heemkundige praatjes", in: Onze School, kontaktblad van de oudervereniging van de Gemeentelijke Jongensschool Wijgmaal-Herent, 1970-1977.
Matt Rouwet, "Sprokkelingen uit de geschiedenis van Wijgmaal aan de Dijle", 1975.
Hubert Jacobs, "Wijgmaals verleden", 1981.
Jan Gijbels, "De Remy-fabrieken te Wijgmaal", 1982-1983.
Werkgroep voor Architctuur, "Geschiedenis en Theorie (WAGT) van de K.U.-Leuven, 1984-1986:
1) Johan Cokelaere “Beleving en waardering van het gebouwde in het Wijgmaal van Remy”
2) Bruno Dercon en Paul Vermeulen “Groot ontwerp REMY WIJGMAAL
– Ontwerp voor een indooratletiekcentrum op het terrein van de vroegere Maalderij Remy”
3) Chris Willemsens “Morfo-Typologische studie van het dorp Wijgmaal”
- 1985 - 1986 Sofie Beyen en Johan De Walsche “Ontwerp van een evenementencomplex op het terrein van de vroegere maalderij van de fabrieken Remy te Wijgmaal bij Leuven”.
Roger Casteels & Gust Vandegoor “1914 in de regio Haacht - Kleine dorpen in de Grote Oorlog”. 1993.
Gust Vandegoor “Het kanaal Leuven - Mechelen in heden en verleden 1750-2000", 1998.
Constant Bollion “De Fabrieken Remy te Wijgmaal”, 1999.
Stichting Industrieel en Wetenschappelijk Erfgoed (SIWE) “De Remyfabrieken te Wijgmaal", 2000.

Mailberichten
Herman Swinnen, Overijse, 28.09.2014, 24.08.2015, 14.02.2016, 15.04.2016).