De Leyssensmolen werd oorspronkelijk in Olmen (prov. Antwerpen) opgericht in 1797 (in de Franse tijd). Bouwheer was de familie de Clippele d’Olmen, die ook de Straalmolen van Olmen in bezit had. De oprichting gebeurde als reactie tegen een nieuwe standaardmolen (de Heimolen) in de buurt - vandaar de oorspronkelijke naam Treitermolen.

Al na enkele jaren, in 1804, werd de molen verkocht aan Peter Cuypers uit Boxel (NL) die hem in de jaren 1808-‘09 heropbouwde in de "Vreyshorring" aan de Frans Van Hamstraat, in het centrum van Lommel. Op 6 juli 1809 werd hij voor het eerst verhuurd en wel aan Peter Loos voor 2022 frank. Uit hoofde van het oprichten van deze  (tweede) molen te Lommel, bekwam de pachter van de Lutlommelse molen vermindering van pacht (van 2835 frank tot 1575 frank).

Rond 1830 werd de standaardmolen omschreven als “in hout gebouwd en in goede staat van onderhoud, 2 paar stenen welke niet gelijktijdig kunnen werken, gunstig dicht bij het dorp op een kleine hoogte gelegen”.

In 1848 kocht de toenmalige pachter Theodoor Sevens de molen over van Peter Cuypers. De molen werd in 1860 geërfd door de echtgenote van Adriaan Leyssens-Sevens en in 1869 door Adriaan Leyssens zelf.
In 1905 verkochten de kinderen Leyssens de molen aan Jan Willekens-Brans, molenaar te Lommel, die hem in 1922 aan graanhandelaar-molenaar Jozef Gysbers-Lemmens verkocht. Om gezondheidsredenen verkocht hij 1928 de molen aan Peter Vosch-Aerts. Jozef Gysbers ging in Schoten het welbekende "Schotenhof" uitbaten.
Op 15 september 1960 kocht de gemeente Lommel de molen van Peter Vosch.

In 1963 werd de molen gedemonteerd en een jaar later gereconstrueerd aan de Kerkhovensesteenweg in het Kattenbos, evenwel zonder het inwendig maalmechanisme. Het lag immers niet in de bedoeling de molen opnieuw te laten draaien.

In de jaren 1988-1989 werd de molen door toedoen van de V.V.V. Lommel en Levende Molens Noord-Limburg vzw (onder impuls van voorzitter Gilbert Ledegen) gerestaureerd en maalvaardig gemaakt door de molenbouwers Caers uit Retie. De molen was toen nog niet beschermd als monument: dat gebeurde pas op 27.04.2001. Toch kon een ruime subsidie (1.649.000 frank op een totaalbedrag van 3.584.336 fr.) bekomen worden van het Vlaams Commissariaat-generaal voor Toerisme, via een toelage door de Vlaamse Gemeenschapsminister voor Cultuur Patrick Dewael.

De restauratie omvatte de aanbreng van een nieuw gelast gevlucht en staart, nieuwe kammen in het vangwiel, staakijzer en ronsel, één maalstoel (kunststenen), een sleepluiwerk. Op diverse plaatsen werd de molen verstevigd met U-ijzers en trekbaren. Op 26 mei 1989 werd de molen feestelijk ingehuldigd.

Sinds de zomer van 2003 stond  deze standaardmolen noodgedwongen stil: een nieuwe grondige restauratie drong zich op. Het architectenbureau EON uit Mol (met architect-zaakvoerder Michaël Gervais en arch. Bart Van Ham) maakte een restauratieplan op. Een groot probleem was de biotoop: de molen was verkeerd ingeplant in het Kattenbos, waardoor hij te weinig wind vangt, onvoldoende kan werken en niet snel genoeg droogt. De molen wordt verplaatst van zijn huidige plek vooraan in de Zandstraat naar een heuvel in de open vlakte van de Katterijen (Katterij Dijksken), achteraan in dezelfde straat. Het restauratiedossier werd in 2007 ingeleid bij de bevoegde diensten.

Op een eerste hoorzitting op 24.03.2005 over een nieuwe restauratie, werd meteen duidelijk dat de bewoners hun molen, de 'baken van Kattenbos' niet kwijt wilden. De Afdeling Monumenten en Landschappen wenste de dure restauratie van bijna 500 000 euro alleen gunstig te adviseren, wanneer de huidige locatie van de molen ofwel werd aangepast door het kappen van de bosrijke omgeving of wanneer de molen verplaatst werd.

Op dinsdag 5 september 2006 organiseerde het stadsbestuur een nieuwe hoorzitting waarop schepen Joke Loomans aan een 25-tal aanwezigen een uitgebreide toelichting verstrekte over de mogelijke opties voor de Leyssensmolen, zijnde: - een volledige restauratie met herlokalisatie - aanpassen van de huidige molenomgeving - volledige renovatie met behoud van de locatie - beperkte restauratie

De aanpassing van de huidige molenomgeving en het kappen van meerdere hectaren bos stuitte op een negatief advies van Bos en Groen. De aanwezigen waren unaniem van oordeel dat de molen best in zijn oorspronkelijke staat werd hersteld en werd verplaatst naar de Katterijen in Kattenbos. De molen zou dus worden verplaatst van zijn  plek vooraan in de Zandstraat naar een heuvel in de open vlakte van de Katterijen, achteraan in dezelfde straat.

Volgens schepen Jean Lavreysen was dit de beste locatie omwille van de goede bereikbaarheid, de ligging nabij de nieuwe wandelkamer, de grote heidevlakte en de goede windvorming in de vallei van de Nete. De buurtbewoners waren opgelucht, ook al omdat de stad beloofde dat de molen geïntegreerd zou worden in het landschap. Ook schreef de stad een wedstrijd uit voor een kunstwerk, als alternatief voor de lege plek die er in de Kerkhovensesteenweg zou komen, zoals b.v.  iets dat herinnert aan de zandwinning. In het begin van de 19e eeuw schepten de boeren hier immers met de hand zand uit de grond voor de allereerste zandwinning. Ook bij de keuze van dit kunstwerk, waarrond het sociale leven van Kattenbos kon plaatsvinden, werden de inwoners van Kattenbos nauw betrokken worden.

Zowel natuur- als molenliefhebbers konden in het gevonden compromis hun gading vinden: geen onnodige bomenkap én een nieuwe standplaats in een nabije omgeving waar windvang gegarandeerd is: een heidelandschap.

De restauratie en verplaatsing was ook dé gelegenheid om de molen weer in het oorspronkelijke uiterlijk te restaureren. Toen de molen rond 1955 buiten bedrijf werd genomen, zag hij er uit als volgt: - houten schaliën op de windweeg - wachthuisje (zakkenhuisje) op het balkon - van Bussel-stroomlijnprofiel (dat vroeger in Limburg een groot succes kende) - beschilderde roeden (zie hierna).

In dat verband geven we hier de roedenhistorie weer: molenaar Vosch verving de binnenroede in 1939 en de buitenroede in 1943 door geklinknagelde exemplaren van Verhaeghe uit het West-Vlaamse Ruddervoorde. (Voor de statistici: d.d. 13.11.1939, nr. 1245 en d.d. 22.07.1943, nr. 1258 - beide 26 m lang). Kort na 1955 werd de binnenroede verwijderd (eerst gedeeltelijk, daarna volledig). De beide roeden werden verbusseld en waren aan de voorzijde fraai beschilderd met schuine strepen. De huidige metalen gelaste roeden uit 1988 (vlucht: 24,08 m) hebben opnieuw klassieke windborden. Ook van belang voor de bouwhistorie is dat de molen op zijn vorige standplaats in Lommel-centrum tot kort na 1939 een halfgesloten voet had (en niet volledig gesloten zoals nu) en dat er al in 1830 twee steenkoppels waren (nu nog slechts één). Men zou ook het maalderijgebouwtje kunnen reconstrueren om er een onderkomen voor de bezoekers (toilet enz.) in onder te brengen. Het restauratiedossier werd in 2007 ingeleid bij de bevoegde diensten.

In  juli 2010  stelde Vlaams  minister  Geert Bourgeois van Onroerend Erfgoed een restauratiepremie van 500.192 euro ter beschikking, op een geraamde kostprijs van 871.555 euro, incl. BTW. Hierdoor kan de molen maalvaardig hersteld worden en op zijn nieuwe plek opgetrokken worden. Op 16 december 2010 ging de openbare aanbesteding door. Zowel het molentechnisch gedeelte als de omgevingsaanleg werden toegewezen aan Renotec NV uit Geel, die voor het molenwerk wordt bijgestaan door molenbouwer Peusens Dirk bvba uit Merelbeke.

Op 12 oktober 2011 werd de molenkast gedemonteerd en naar de werkplaats te Merelbeke vervoerd. Aan de kastconstructie is flink wat hersteld of vernieuwd: o.m. twee steenbedbalken, bovenbalk, tempelbalk, middenlijsten en verscheidene weegbanden. De molen krijgt weer het uiterlijk van rond 1900: de kombuis op het balkon komt terug, het stormeind krijgt een horizontale gepotdekselde beplanking, de molen krijgt een halfopen voet (in plaats van de gesloten voet) en de zijwegen worden opnieuw voorzien van de ruitvormige schilderpatronen. Er wordt ook van eigentijdse materialen gebruik gemaakt. De molenkap en de paraplu zijn bekleed met zinken staande naad.

Op 16 februari 2012 werden op de werf in Merelbeke de vier herstelde wanden (wegen) van de molenkast weer in elkaar gepast. In maart 2012 werd de nieuwe fundering gegoten. Het gebinte werd er gemonteerd op 22 augustus 2012. In de hergebruikte bovenste kruisplaat werd een las aangebracht omdat het gat voor de pen van een meesterband aangetast was. Het passtuk loopt niet door tot de kruisplaatkop want die verkeert nog in prima staat. Door de aanbreng van de paraplu in de voet wordt waterinsijpeling vermeden. Op 27 augustus 2012 gebeurde het vervoer van de molenkast, de kap, assen, wielen en ander binnenwerk naar Lommel. Voor het laden en het vervoer kwam heel wat bij te pas: een 90-tons kraan, een 40-tons kraan, een oplegger van 25m, twee diepladers,... Op 3 oktober 2012 werd de molenkast weer op de standaard geplaatst.

Zie ook: Olmen, Treitermolen
             Lommel, Leyssensmolen - I en III

Rob SIMONS & Lieven DENEWET

Bouwkundige beschrijving (Jo De Schepper, Agentschap Onroerend Erfgoed, 2001)

De Leyssensmolen is een houten standerd- of staakkorenmolen met gesloten voet. De molen heeft een typische grote langwerpige teerlingen (Kempen), per teerling drie grote teerlingblokken (115x30x25 centimeter), kruiwerk met ketting (lengte 6meter) en eiken haspel met lengte van 140 centimeter en diameter van 18 centimeter. Het molenkot is van het kempense type met een kortgerokt, onderaan sterk afgeronde voorschoot en een graat onderaan eindigend op een ‘eikel’. De smalle planken op de windweeg zijn geplaatst volgens visgraatpatroon. Op de kap en hetteerlingkot: liggen kunstleien. De grote luikap maakt deel uit van de molenkap. De toegangstrap met twee leuningen is bevestigd aan het balkon over de volledige breedte van de voorweeg. De molenkotconstructie met (grote) steekbanden is geplaatst onder een zwakke hoek. De oude structuur is quasi volledig bewaard. Eén van de middenlijsten is versterkt door een ijzeren I-profiel. Er is een gekromde pinbalk en ijzerbalk en zware kapspanten. Het draaiend werk bestaat uit een gelast gevlucht van 1988 (lengte 24 meter), hekwerk in pitch-pine (ondiepe zeeg), windplanken met een breedte van 40 centimeter, zeilen in kunststof met een breedte van 160 centimeter en een gewicht van 330 gr/m2, een askop ‘Van Aerschot’, een houten liggende as, vangwiel met 90 kammen, blokvang van vijf delen, bediening door middel van houten flenswiel, vangreep met diameter van 22 millimeter (hennep) en lengte 18meter en een gesmede vangsabel. De scharnierende keervang (bediening met touw) heeft twee kepen dus werkt in op drie kammen. Er is een baansteen in blauwe hardsteen 60x35x30 centimeter en een gegalvaniseerde plaat rond de askop. Het luiwerk heeft houten gaffelwiel (diamater circa 90 centimeter) met ijzeren gaffels die bediend wordt door middel van een hefboomsysteem (met luibalk) op de luias. De gaffelreep heeft een diameter van 40 millimeter (hennep), de luireep een diameter van 22 millimeter en een lengte van 18meter. De maalstoel heeft volledig houten toebehoren, oorspronkelijke pasbrug, steenkuip in vier delen, kaarbomen 200x6x7 centimeter; rond ringhout; maalstenen ‘KEES, Leende NL’: kunststenen: ligger dikte circa 34 centimeter/loper, dikte cirva 30 centimeter diameter 1,50 meter; staakijzer (herbruik): 220 x 9 x 9 centimeter; metalen bus. Lichtvlegel zonder geleidewieltje. Rondsel met schijven van 7 cm dik. Houten galg.

Archieven
Beschermingsdossier DL002151, Leyssensmolen (J. De Schepper, 2001, digitaal dossier).

Werken
"Molens te Lommel", Ons Heem, XIV, 1959, p. 193.
D[e] K[inderen] E[ls], "Vlaams Commissariaat-generaal voor toerisme subsidieert. Officiële opening gerestaureerde Leyssensmolen te Lommel", Levende Molens, CI, 1989, 6, p. 45-46;
Denewet Lieven, "Beschermingen van Belgische molens in 1999 & 2000", Molenecho’s, XXVIII, 2000, p. 174-178;
Denewet Lieven, "Beschermingen van Vlaamse molens & maalderijen in 2001", Molenecho’s, XXX, 2002, 1, p. 10-13;
Devyt C. & Van Damme G., De Belgische windmolens. Toestand op 1 januari 1975, Tielt, 1975;
Dirks F., Leyssens-windmolen van Lommel-Kattenbos, in: Natuur- en Stedeschoon, LXVII, 1998, 2, p. 33-34;
Dirks J.B., De houten windmolen van 'Kattenbos' te Lommel (Limb.). (Portret van een draaiende molen), Natuur- en Stedeschoon, LVIII, 1989, 1, p. 10-12;
Geerts Ferdinand, Knaepen Roger , Mennen Victor e.a., Door het zand getekend. Bijdragen over landschap en verleden van de Kempense grensgemeente Lommel, Lommel, 1989;
Goole F. & Severijns P., De molenaarsfamilies Sels/Zels in de Antwerpse en Limburgse Kempen, Molenecho’s, XVII, 1989, 4, p. 176-178;
Holemans Herman, Beschrijving van de wind-, water- en rosmolens in de provincie Limburg rond 1830 – 2, Molenecho’s, XIX, 1991? 4, p. 198-216;
Holemans H. & Lemmens P.J., Molens der Noorder- en Oosterkempen, Nieuwkerken, 1980, p. 78;
Indekeu B., De gerestaureerde windmolen van Lommel-Kattenbos of het verhaal van de rondreizende molen, in: Te Lommele op die Campine, Driemaandelijks tijdschrift van de v.z.w. Museum Kempenland te Lommel, XV, 1989, p. 63-77; overgenomen in: Een verhaal over Water en Wind, I, [1989], 3, p. 10-12; 4, p. 30-31;
Jennen François, De gerestaureerde windmolen van Kattenbos... een verdwaalde Olmse molen? 't Schreneel, VIII, Sint-Blasius, 1991, 44-51, overgenomen in: Levende Molens, XIII, 1991, 9, p. 69-71;
Keersmaekers Frans, Molens in het Land van Ham. De geschiedenis der wind-, water-, stoom-, vuur- en elektrische molens in het Land van Ham en omliggende, Ham, Heemkunde Ham, 1998, p. 54-55;
Knaepen R., Lommel. De Vrijheid en het Teutendorp, Lommel, 1972;
Knaepen R. & Smeulders F., Zo was... Lommel, Antwerpen, 1973;
Kums Dirk, De molenaarsfamilie Leyssen, in Een verhaal over Water en Wind, XIV, [2002], nr. 52, p. 4-5;
[Ledegen G.], 200 jaar Leyssensmolen te Lommel-Kattenbos, in: : Een verhaal over Water en Wind, IX, 1997, nr. 32, p. 19;
Ledegen G., De gerestaureerde windmolen van Lommel-Kattenbos. Of het verhaal van de “rondreizende” molen, in: Een verhaal over Water en Wind, XVIII, 2006, nr. 68, p. 9;
[Ledegen G.], De Kattenbosser molen, in: Een verhaal over Water en Wind, III, 1991, nr. 7, p. 23;
[Ledegen] Gilbert, De Kattenbosser molen. Hoe de v.z.w. Levende Molens Noord-Limburg de Kattenbosser molen te Lommel weer levend maakte, in: Een verhaal over Water en Wind, IV, 1992, nr. 14, p. 4-5;
[Ledegen G.], Feesten rond Leyssensmolen in Kattenbos, in: Een verhaal over Water en Wind, IV, 1992, nr. 13, p. 8;
Lehaen W., Genealogie van de stam Zels Sels, [Overpelt], 1989;
Leysen Veerle & Indekeu Bruno, Van teutendorp tot bruisende stad. Lommel in de voorbije twee eeuwen (1800-2000), Lommel, 2001;
Lurquin G., Gunstig nieuws over Limburgse windmolens, Molenecho’s, XIX, 1991, 1, p. 7;
LVDF, Renovatiedossier molen Kattenbos opgestart, in: Een verhaal over Water en Wind, XV, 2004, nr. 59, p. 6;
Mangelschots A., De Molens van Olmen, in: De Zuider-kempen, X, 1941, p. 92-94; overgenomen in: 't Schreneel, nr. 4, Lichtmis 1987, p. 82-85;
Mennen Victor, Van Vriesput tot Klein Duitsland. Acht eeuwen Lommelse plaatsnamen, Lommel, 1992;
Molens te Lommel, Ons Heem, XIV, 1959, p. 193;
Nijs Jos, De Kattenbosser molen, in: Een verhaal over Water en Wind, II, 1990, nr.4, p.5; nr.5, p. 8-9; IV, 1992, nr.10, p. 12;
Pauwels Dirk, Bouwen door de eeuwen heen. 19n2. Inventaris van het cultuurbezit in België. Architectuur. Provincie Limburg. Arrondissement Maaseik. Kanton Neerpelt, Brussel/Turnhout, 2005;
Simons Rob, "Hoorzitting in Lommel leidt tot mooi compromis. De Leyssensmolen verhuist naar naburig heidedomein", in: Molenecho's, XXXIV, 2006, 3, p. 191-194;
Smet W.& H. Holemans H., Limburgse windmolens in heden en verleden, Nieuwkerken-Waas, 1981, p.105-108;
Stam Leyssen: 1600-1996, s.l., 1999;
Thirion R., De molen op Kattenbos in een nieuw kleedje!, "Te Lomelle op die Campine", Driemaandelijks tijdschrift van de v.z.w. Museum Kempenland te Lommel, XV, 1989, p. 78-100;
Thirion R., Indekeu B. & Thijs W., Laat de wieken maar draaien, de molen maalt weer! Historiek en restauratie van de windmolen te Lommel-Kattenbos, Lommel, 1989 (Publikaties van de vzw Museum Kempenland te Lommel, 4);
Ulenaers Johan, Millenium fotoboek. Lommel 1990, Lommel, 1991;
Van Doorslaer Bert, Met de stroom mee of tegen de wind in? Molens in Limburg, Borgloon/Rijkel, Provinciaal Centrum voor Cultureel Erfgoed, 1996, p. 20-21;
Vanhuffel François, Industrialisering en verandering. Lommel tussen 1890 en 1914, Assen, 1983;
Ver Elst André, De Belgische windmolens in beeld / Les moulins à vent belges en images, Zaltbommel, 1976, foto 106;
Verpaalen John, Recente foto van de molen van Kattenbos, Levende Molens, X, 1988, 12, p. 93;
R. Simons, "Hoorzitting te Lommel leidt tot mooi compromis. De Leyssensmolen verhuist naar naburig heidedomein", Molenecho's, XXXIV, 2006, 3, p. 191-194.
R. Lenaerts, "Hartelijkst van huis tot huis - Brieven van Jozef Weyns (1913 - 1974)", Beerzel (Putte), vzw Speelbergen-heem-dr. Jozef Weyns, 2013, 158 p., ill. (p. 91)

Websites:
users.skynet.be/levendemolenslimburg.be;
www.toerismelommel.be
Info Eduard Swinnen, 13.07.2010; 04.10.2012.
Info Aimé Smeyers, Alsemberg, 09.01.2014.

Persberichten
Vo, "Windmolen te Lommel-Kattenbos", Het Nieuwsblad, 23.03.1971
"Windmolens in Limburg", Het Volk, 13.05.1966.
"Molens in Limburg", Het Belang van Limburg, 29.06.1975.
AWL, "De molen van Kattenbos is weer levend", in: Het Belang van Limburg, 24.04.1989, overgenomen in: Een verhaal over Water en Wind, I, [1989], 2, p. 13;
Wuyts Aloïs, Buurt tegen verhuisplannen naar Kristalpark. "Leyssensmolen moet in Kattenbos blijven", Het Nieuwsblad, ed. Limburg, 26.03.2005, p. 15 - overgenomen in: Een verhaal over Water en Wind, XVII, 2005, nr. 64, p. 19-21;
Lavaerts Celine, Leyssensmolen moet weer gaan draaien. Stad wil bos aan de molen van Kattenbos kappen, Het Belang van Limburg, 07.04.2005;
Lavaerts Celine, "Leyssensmolen krijgt nieuw leven in de Katterijen. Molen verhuist voor derde keer", in: Het Belang van Limburg, 19.09.2006, p. 22;
KVH, "Molen", in: Het Nieuwsblad, 05.12.2007.
KVH, "Molen", in: Het Nieuwsblad, 11.10.2007.
"Inwoners van Kattenbos beslissen: gerestaureerde molen verhuist naar Katterijen", in: Passe Partout, 21.09.2007.
"Leyssensmolen krijgt nieuw leven in Lommel", in: Het Belang van Limburg, 19.09.2007.
'Restauratiedossier Leyssensmolen is klaar', in: Het Belang van Limburg, sept. 2007
AWL, "Flora 2004 voortaan aan Leyssensmolen Kattenbos", in: Het Nieuwsblad, 22.04.2004.
"Leyssensmolen krijgt nieuw leven in Lommel", in: Het Belang van Limburg, 19.09.2006.
"Restauratiedossier Leyssensmolen is klaar", Het Belang van Limburg, 28.09.2007.
KVH, "Molen", in: Het Nieuwsblad, 05.12.2007.
Reportage TV-Limburg, 12.07.2010.
"500.000 euro steun voor Leyssensmolen", in: Het Belang van Limburg, 13.07.2010.
"Subsidies voor restauratie Leyssensmolen", in: internetgazet.be, 12.07.2010.
KVH, "Leyssensmolen", Het Nieuwsblad, 06.08.2010.
"Leyssensmolen gaat volgend jaar naar nieuwe plek", Het Belang van Limburg, 05.11.2010.
KVH, "Leyssensmolen", Het Nieuwsblad, 17.11.2010.
"Leyssensmolen volgend jaar gerenoveerd en verplaatst", lommel.be, nov. 2010.
"Leyssensmolen vandaag helemaal gedemonteerd", Het Laatste Nieuws, 12.10.2011.
Kizzy Van Horne, "Oude molen krijgt nieuwe plek. Renovatiewerken aan Leyssensmolen gestart", Het Nieuwsblad, 12.10.2011.
"Lommel: Heidi Dries", Het Belang van Limburg, 01.11.2011.
Kizzy Vanhorne, "Kattenbos krijgt Leyssensmolen terug", limburg-actueel.be, 03.10.2012.
Kizzy Van Horne, “Molen Kattenbos ondergaat volledige renovatie. Oude Leyssensmolen draait opnieuw”, Het Nieuwsblad, 04.10.2012.