De Abdijmolen of Zuidmolen was een houten korenwindmolen die voor 1386 werd opgericht ("an de muelne die stoet zuud"). Hij stond aan de oostzijde van de huidige Zuidburgweg, bij de Zuidvesten, bij de Kalkovenbrug of Rozenbrug.

De staakmolen behoorde toe aan de Sint-Niklaasabdij van Veurne.

Hij staat getekend op een plan uit 1566, de Fricxkaart (1712), de Ferrariskaart (ca. 1775, met het bruin symbool van een staakmolen), de Atlas der Buurtwegen (ca. 1842, benaming "Abdie Molen), de kaart Vandermaelen (ca. 1850, benaming Abdey Molen) en het plan van P.C. Popp (ca. 1860, zonder naam).

In het zeer woelige jaar 1578 verkreeg de Sint-Niklaasabdij van Veurne de toestemming "tot het demolieren van de meulen van de Abdij". Zo staat dat te lezen in het cartularium van de Abdij. De molen werd toen binnen de vesten overgebracht. We vinden hem dan ook niet terug op het plan van Antonius Sanderus (1641).

In 1665 is er sprake van een "coornewintmeule(n) ghenaempt de(n) suijtmeulen staende op de oostveste(n) ofte rampaerde(n) deser stede een wenijch noort bij de oostpoorte" en in 1669 voegt men erbij ..."va(n) oude(n) tijde(n) ghenaemt de suytmeulen." Het betrof duidelijk de Abdijmlen die binnen de muren gebracht was omwille van het oorlogsgeweld: "ene wintmeulen met alle haere toebehoorten gestaen hebben buiten de Zuitpoorte binnen de palen van Veurne neffens den oliecotbrugge op den grond van mijnheere de prelaat van St. Niklaas, de welcke jeghenwoordig door de troubelen van oorlogen van daar geweerdt is en gebracht binnen de zelve stede en jeghenwoordig staende noort van en bij de oostpoorte op de oostvesten op de erve toebehoort hebbende Pauwels van Calenberghe".

In 1719 lokaliseert men de molen als volgt: "staende ter noortsyde vande ooststraete ... met de suijtsyde ... aen het straetken loopende vande ooststraete naer de vesten gheseyt het meulenstraetken" (later spreekt men van de Montaignemolen).

De Sint-Niklaasabdij richtte later een nieuwe Abdijmolen op in zijn oorspronkelijke omgeving: "ter oostzyde van den vaert leidende van deze stad naar Loo". Maar deze molen "is ommegevallen en geruiineert met den grooten stormwynt van 19 januari 1735". De molen werd spoedg hersteld, want nog hetzelfde jaar werd hij verpacht. De pachter moest wel voldoen aan enkele verplichtingen. Zo is de molenaar "geobligeert soo lange desen pacht zal subsisteeren te malen al het mout nodig voor het brouwen die gebeuren zullen zoo int beluyck der gemelde abdij als hemlieden hofstede genaemd de schaeperie mits voor Galars profyteerende een halve tonne cleenbier over ieder brouwste mout gebeurende binnen d'abdij zonder meer, ende wegens het graen ofte tarwe dat hij malen zal soo voor dito abdij als schaperije zal hij hem moeten betalen in meel tot zoovele als hij in gelde getaxeert is door de wet dezer stede en Casselrie".

In 1748 was Philips Swaenepoel uit Leke, molenaar op de Zuidmolen. Deze familie werd met de Franse Revolutie ook eigenaar. Een nazaat, Pieter Swaenepoel die woonde in de Nieuwpoortstraat, was er molenaar in 1822 en verkocht toen de molen aan Franciscus Montaigne, die toen al enige jaren pachter-molenaar was.

Eigenaars na 1830:
- voor 1834, eigenaar: Ghyselen Jan, molenaar te Veurne
- voor 1845, erfenis: de kinderen (overlijden van Jan Ghyselen)
- 07.05.1852, verkoop: Deeren-Vandewater Carolus, molenaar te Veurne (notaris Floor)
- 18.02.1859, erfenis: de weduwe en de kinderen (overlijden van Carolus Deeren)
- 06.02.1860, huwelijk: de weduwe hertrouwt met Montaigne François Xavier Charles
- 21.05.1874, erfenis: de kinderen (overlijden van vrouw Vandewater)
- later, huwelijk: Montaigne Franciscus Xavier hertrouwt met een Vanhoutte
- 24.03.1883, erfenis: de weduwe en de kinderen (overlijden van Franciscus Montaigne)
- 19.01.1887, verkoop: Cordier-Deeren Karel, molenaar te Adinkerke (notaris De Brauwere)
- 18.09.1891, verkoop: Deroo-Colaert Eduard, de weduwe, zonder beroep te Veurne (notaris De Brauwere)
- 30.05.1895, verkoop: Rabaey Remy Kamiel, molenaar te Veurne (notaris De Brauwere)
- 29.04.1898, verkoop: Govaert-D'hondt Florent, molenaar te Veurne (notaris Donck)
- 12.02.1920, verkoop: Claessens-Coppens Charles Henri Maria, kunstschilder te Veurne (notaris Donck - nog windmolen)
Govaert Florent, °Avekapelle 19.11.1862, +Veurne 14.11.1923, gehuwd met D'Hondt Hortense, °Veurne 23.08.1865, + 28.03.1966.
Govaert Julianus-Cornelius, °Westvleteren 08.07.1890, +Westende 24.02.1965, gehuwd met Declerck Emerence.

Volgtens een verkoopakte van 2 maart 1887, verleden voor notaris De  Brauwere te Veurne, verkocht de weduwe van Franciscus Montaigne-Van Houtte de molen aan Karel Cordien, die hem vier jaar later op 18 september 1891 doorverkocht aan Eduard Deroo en huisvrouw Anna-Catharine Coolaert. Deroo stierf echter kort daarna. Zijn weduwe verkocht tenslotte op 230 mei 1895 haar molen aan Remi Cornelius Rabaey, jongste zoon van Désiré Rabaey, boer op Sint-Gonzalve in De Moeren, voor de som van 6100 frank. Molenaar op dat ogenblik was Edmond Dewitte.

In 1896 werd molenaar Edmond Dewitte bij een ongeval zwaar gewond. In de Gazette van Brugge van 22 februari 1896 beschreef men het ongeval als volgt: "Een pijnlijk ongeval heeft donderdag plaats gehad op de molen van R. Rabaey, bij de voorstad. De molenaar, Edmond Dewitte is met zijnen arm tusschen den molensteen geraakt met het pijnlijk gevolg dat zijn voorarm gansch afgedraaid is en het overige deel geheel gekneusd. De ongelukkige is naar het gasthuis overgebracht geweest alwaar hem den arm afgezet werd. Hij is vader van vier kinderen."

Remi Rabaey verkocht op 29 april 1898 zijn molen aan molenaar-landbouwer Florent Govaert uit Avekapelle. Govaert had weinig geluk want op 22 juli 1899 al sloeg de bliksem op de molen in: "Zaterdag rond 10.30 ure van de avond, is de bliksem gevallen op den molen van Florent Govaert, staande bij de Roosebrug te Veurne, heeft er den molenstaak doorboord en verdere schade aangericht die op een duizendtal frank geschat wordt." De schade werd terstond hersteld.

In de Eerste Wereldoorlog werkte de molen onafgebroken door, zij het niet zonder beschadiging op te lopen. Na de oorlog begon hij vlug te vervallen en uiteindelijk werd hij in 1922 gesloopt. Meteen verdween Veurnes laatste molen. Het jaar daarop, op 14 november 1923, overleed molenaar Govaert. Zijn weduwe Hortense D'Hondt zou hem 42 jaar overleven. Ze werd in 1965 als honderdjarige gevierd en stierf op 28 maart 1966 in het rusthuis Ter Linden te Veurne.

Jozef AMEEUW & Lieven DENEWET

Archiefbronnen
Rijksarchief Brugge, stadsregister van de notarie, nr. 568 (anno 1665, 1669)
Rijksarchief Brugge, stadsregister van de notarie, nr. 570 (anno 1719)
Stadsarchief Veurne, 1818, folio 146 - 24 sprokkel 1511.
Akte notaris Verbeke, 2 juni 1735.
Rijksarchief Brugge, notaris de Cuypere, nr. 476, akte 15 septmeber 1891, verleden voor Désiré de Brauwere, notaris te Veurne.
Studie van meester Camille Donck, notaris te Nieuwpoort, akte van 29 april 1896.

Werken
Jozef Ameeuw, "Molens van Veurne-Ambacht", Koksijde, De Klaproos, 2004, p. 184-186.
Gh. De Clercq, Topnoymie van Veurne.
Herman Holemans, West-Vlaamse wind- en watermolens. Kadastergegevens 1835-1990. Deel 8. Gemeenten V-Z , Opwijk, Studiekring Ons Molenheem, 2005.
Jacques Lorthiois, "Flandre Occidentale. Meuniers et moulins de West-Flandre", L'Intermédiaire des Généalogistes, n° 170, XXIX, 1974, 2, p. 116-126 (124).