De Rosmolen van het Hof der Driekoningen was een tienzijdige bakstenen buitenrosmolen op het erf van het Hof der Driekoningen of de Pachthoeve Lagrou in de Steenveldstraat 1 te Torhout, op de hoek met de Zeeweg en de Aartrijkestraat.
De rosmolen dateerde uit ca. 1890 en diende om graan te malen, in het bijzonder veevoeder voor de dieren van de eigen boerderij.

De hoeve is het zogenaamde pachtgoed van het kasteel d'Aertrycke. Ze werd gebouwd in 1885-1895, in de periode van de aanleg van de Aartrijkestraat en de verdwijning van enkele krotwoningen. Bouwheer was Camille Carolus Augustus De Maere-Limnander uit Gent. Er werd een huis gebouwd op een stuk "dennebosch". In 1924 kocht Aloïs René Lagrou-Vandecasteele, landbouwer te Torhout, de hoeve en bouwt ze verder uit met een aantal nutsgebouwen.  Hij was de laatste die de rosmolen gebruikte.

Jammer genoeg werd het rosmolengebouwtje in 1984 gesloopt. Uitzonderlijk was dat het tienzijdig was, in plaats van de gebruikelijke vier- of achtzijdige vorm.

De hofstede waartoe de rosmolen behoorde was met afbraak bedreigd, maar is inmiddels beschermd als monument. Spijtig dat de rosmolen daar niet meer bij kon behoren of, anders gesteld, dat de bescherming te laat gekomen is.

Lieven DENEWET

Over de pachthoeve Lagrou of het Hof der Driekoningen (Pol Vanneste, Agentschap Onroerend Erfgoed)

Het ruimere landschappelijke kader

Het gaaf bewaarde landschap tussen het kasteel d'Aertrycke en de pachthoeve aan de Steenveldstraat is in de landschapsatlas opgenomen als relictzone. De historisch belangrijke Zeeweg verbindt de hoeve met het kasteel. Ten noorden van de hoeve wordt de Zeeweg echter getypeerd door een verkaveling van de wijk Sint-Jozef-Arbeider, wat dan ook een uitsnijding in de relictzone betekent. De oude Zeeweg zorgt echter voor een verbinding.

Het gebied "Verloren Kost" ligt ten noorden van het stadscentrum van Torhout. Het toponiem is op de stafkaart aangeduid iets ten zuiden van de Steenveldstraat, maar slaat op een ruimer gebied tussen Torhout en Aartrijke (Zedelgem). Ook de Verlorenkostdreef tussen Steenveldstraat en Warandestraat, wijst op deze toponymie. De hoeve Steenveldstraat nr.1 op de hoek met de Aartrijkestraat en de Zeeweg bevindt zich ter hoogte van het toponym Drie Koningen, vandaar dat de hoeve soms Drie Koningen wordt genoemd. De oude spoorwegbedding Torhout-Oostende bevindt zich net ten zuiden van het Verloren Kostgebied.

Het gebied bevindt zich in de omgeving van de 30-meter hoogtelijn. De 20-meter hoogtelijn komt overeen met het Ieperiaan, een discontinue laag die ook zandsteen bevat. Deze zandsteen werd o.m. gebruikt voor de bouw van de Sint-Pieters-Bandenkerk te Torhout. Dit vormt meteen ook de verklaring voor de benaming Steenveldstraat.

Beschrijving

Ter hoogte van de Steenveldstraat/ Aartrijkestraat/ Zeeweg bevindt zich het zogenaamde pachtgoed van het kasteel d'Aertrycke. Deze hoeve wordt in het kadaster voor het eerst vermeld in 1890 (mutatieschetsen Torhout, 1890/ 1). Bouwheer is Camille Carolus Augustus De Maere-Limnander uit Gent. Er wordt een huis gebouwd op een stuk "dennebosch". De literatuur situeert de bouw van de hoeve ca. 1885-1895 en verbindt die met de aanleg van de Aartrijkestraat en de verdwijning van enkele krotwoningen. In 1924 koopt Aloïs René Lagrou-Vandecasteele, landbouwer te Torhout, de hoeve en bouwt ze verder uit met een aantal nutsgebouwen. Begin jaren 1960 wordt ter hoogte van de Steenveldstraat en het begin van de Zeeweg een nieuwe parochie en wijk zogenaamd Sint-Jozef-Arbeider ingericht. De benaming van de straten zoals Steenveldstraat en Aardenhuttestraat verwijst naar de geschiedenis van de Verloren Kost.

Steenveldstraat nr. 1 vormt een beeldbepalende hoevesite, tijdens de inventarisatie was deze nog omringd door een boomgaard en haag. Op 17 augustus 2010 werd vastgesteld dat de haag en de boomgaard gekapt zijn. De omringende haag was een oude, gemengde haag van meidoorn en haagbeuk, en een klein stukje liguster (de ligusterhaag is nog bewaard). De verdwenen boomgaard is alsdusdanig reeds aangeduid op de topografische kaart uitgegeven door het Militair Cartografisch Instituut (opgemeten in 1861, laatste herziening in 1911).

Centraal op de site bevindt zich het imposante huisvolume met toren, in het kadaster voor het eerst vermeld in 1890: éénlaags roodbakstenen gebouw op L-vormige plattegrond onder pannen zadeldaken (donker geglazuurde Vlaamse pannen). De gevelvelden waren oorspronkelijk afgewerkt met sierlijke windborden met spantbeen op korbelen. In de oksel, portaal oplopend in hoog torenvolume met uitkragende bedaking afgewerkt met tuitgevels. Verzorgd baksteenmetselwerk cf. muuropeningen onder strekken met accentuering door natuurstenen, dan wel witgeschilderde aanzet- en sluitstenen, idem voor overkraging met steekboogfries en de (heiligen)nis in het torentje. Verdiept portaal in een geblokte omlijsting van beschilderde natuursteen, waarboven schild met de zogenaamde 'stella maris', verwijzend naar de familie de Maere (in 2006 verwijderd doch gedocumenteerd). Bewaard houtwerk met T-indeling en ijzeren traliewerk. Rechts van het huis, aansluitend lager stal- en schuurvolume onder lichtjes lager zadeldak. Korfbogige schuurpoort onder verhoogde dakoverstek. Zijgevels met overkragende bedaking en gekarteld windbord. Achtergevel : het schuur- en stallinggedeelte is uitgewerkt met een open terras op verhoogde bakstenen basis. Dit terras is afgeboord met een beschilderde opengewerkte ijzeren balustrade die eveneens verwijst naar de kasteelboerderijarchitectuur.

Deze pachthoeve/boswachterswoning op het einde van de 19de eeuw gebouwd door de familie de Maere straalt het aanzien van deze familie uit cf. de verzorgde baksteenarchitectuur en het spel met volumes met centraal de toren. Deze hoeve is dan ook overduidelijk gelinkt met het belangrijke kasteel d' Aertrycke en de kapel van de familie de Maere even verderop langs de Zeeweg, en met het gaaf bewaarde landschap daarrond. Door zijn ligging op de kruising van drie wegen, met name de Steenveldstraat, de Aartrijksestraat en de Zeeweg is de hoevesite erg beeldbepalend, en vervult ze zowel een functie (van historische herkenbaarheid) naar het gehucht Drie Koningen (school uit het begin van de 20ste eeuw en kerk uit de jaren 1960), als naar de Zeeweg (link met landschap en kasteel d'Aertrycke).

Het interieur is wellicht in de jaren 1970 verbouwd, wel zijn de oorspronkelijke dakgebintes bewaard (cf. plaats- en interieurbezoek aan het voormalige pachtgoed in 2007, het dak is in tussentijd niet vernieuwd). Deze interne verbouwing is in het exterieur enkel afleesbaar uit de verlaging van de onderdorpels van de opkamervensters (aan de achterzijde) en van de achterdeur. Deze aanpassing is echter weinig storend voor het globale beeld van de achtergevel.

Historische achtergrond van het pachtgoed en het kasteel d'Aertrycke

De oorsprong van het “domein d'Aertrycke” gaat terug op de Verloren Kost, een uitgebreid heidegebied ten noorden van Torhout. Tussen 1770 en 1785 kopen Joseph en Eduard de Pottere d'Indoye uit Gent grote stukken van dit gebied op en starten met de ontginning ervan (rechte dreven, aanplanting van naaldbossen en inrichting voor landbouw). Ca. 1830 laat de familie de Pottere er een neogotisch kasteel-landhuis optrekken, “d'Aerdenhutte” genoemd, een laag en breed gebouw met vierkante hoektorens en een spitse middentoren (cf. stereoscopische foto uit 1863). Na het overlijden van Eduard de Pottere in 1865 koopt August de Maere, de geestelijke vader van de haven van Zeebrugge, 98 ha van het vroegere domein. Op 13 september start de afbraak van het bestaande landhuis en wordt een nieuw kasteel gebouwd naar ontwerp van architect Jozef-Henri Schadde (Antwerpen, 1818-1894). In 1871 zijn de bouwwerken voltooid. Het meubilair wordt vervaardigd door Victor Verlinde (Torhout). Het landschapspark met vijvers, priëlen en lusvormige wandellanen is ontworpen door Louis Fuchs (Brussel, 1819-1904). Sinds 1990 is het park opengesteld voor het publiek als provinciaal domein; het kasteel is ingericht als restaurant en in de paardenstallen is een hotel ingebracht.

Zowel Schadde als Fuchs behoren tot de top van de Vlaamse kasteeldomein-ontwerpers uit de 19de eeuw. Binnen hun respectievelijk oeuvre is zowel het kasteel en zijn bijgebouwen als de parkaanleg als zeer waardevol te bestempelen. Vanuit de inventarisatie van het Bouwkundig Erfgoed, kunnen we stellen dat er nog minstens 2 monumentwaardige kasteeldomeinen in West-Vlaanderen zijn van dezelfde bouwmeester die nog niet zijn beschermd (Ieper, Vlamertinge en Brugge, Koolkerke). Dit geldt ook voor andere provincies, onder meer in Antwerpen waar Schadde bouwmeester was voor de stad Antwerpen. Zijn oeuvre bevat echter ook andere gebouwentypes, zoals kerken (zie bibliografie in bijlage) Voor het kasteel de Maere d'Aertrycke zijn als bijkomende en unieke argumenten aan te voeren : de combinatie met de parkarchitectuur van Fuchs en het bijzondere van de opdrachtgever, baron de Maere, grondlegger van de haven van Zeebrugge.

-------------------------------------------------------------

Arne Franck, "Eigenaar begraaft afbraakplannen en zet hoeve te koop. Hof der Drie Koningen definitief beschermd", Het Nieuwsblad, 31.08.2011.
Foto Michel Vanneuvile. N-VA 'er Renaat Vandenbroucke is blij met de bescherming van het Driekoningengebouwtje. mvn
Torhout - De oude pachthoeve Hof der Drie Koningen is definitief beschermd. De eigenaars hebben hun plannen voor de afbraak en een nieuwbouwproject begraven. De bouwvallige hoeve staat al enkele maanden te koop.
Het Hof der Driekoningen, ook wel de hoeve Lagrou genoemd, bevindt zich op de hoek van de Aartrijkestraat en de Steenveldstraat. Het gebouw, met zijn typische torentje, is eigendom van Martha Mobaliu en haar twee zonen Geert en Hendrik Lagrou.
Zij proberen al sinds 2003 de nodige vergunningen te bemachtigen om het bouwvallige pand te slopen en er een nieuwbouwproject te realiseren. Hun aanvraag tot stedenbouwkundige vergunning werd tot twee keer toe geweigerd, telkens na negatief advies door zowel Monumenten en Landschappen (nu Ruimte en Erfgoed) als Ruimtelijke Ordening (Stedenbouw). Ook de stedelijke erfgoedraad, de Houtlandse Milieuvereniging en enkele buurtbewoners verzetten zich tegen de bouwplannen.
Beschermd monument
De plannen van de familie Lagrou werden nog meer bemoeilijkt toen hun pachthoeve in november 2006 op de lijst van te beschermen monumenten kwam te staan en een jaar later definitief beschermd raakte. De familie trok hierop naar de Raad van State die het beschermingsbesluit in mei vorig jaar vernietigde.
Vlaams minister Geert Bourgeois (N-VA) plaatste de hoeve op vraag van N-VA Torhout prompt terug op de lijst van te beschermen monumenten en eerder deze maand raakte de hoeve opnieuw definitief beschermd. 'Wij geven het op', zucht Geert Lagrou. 'We hebben de definitieve bescherming niet afgewacht en hebben onze hoeve al enkele maanden geleden te koop gesteld.'
Horecazaak
'Hier wonen lijkt mij niet mogelijk, maar een horecazaak behoort zeker tot de mogelijkheden. De ligging is daarvoor ideaal. Natuurlijk zal er een flinke renovatie mee gemoeid zijn. Maar omdat het nu beschermd is, kan de nieuwe eigenaar op subsidies rekenen. Na bijna tien jaar strijd hebben wij onze plannen begraven. Je kan niet blijven procederen. Het is spijtig dat buitenstaanders beslissen wat je al dan niet met je private eigendom mag doen.'
N-VA Torhout is verheugd met de definitieve bescherming. 'Na het arrest van de Raad van State werden we door leden van de stedelijke erfgoedraad en enkele bewoners van wijk Driekoningen aangesproken', zegt OCMW-raadslid Renaat Vandenbroucke (N-VA).
Trendbreuk
'Ze vroegen ons of er nog een mogelijkheid bestond om de beslissing van de Raad van State aan te vechten en zodoende het nieuwbouwproject te verhinderen. We hebben hierop de nodige stappen genomen en die hebben tot onze vreugde hun vruchten afgeworpen. De hoeve die zo beeldbepalend is voor de wijk, moet nu in zijn oorspronkelijke staat bewaard blijven. Al te veel waardevol erfgoed ging in Torhout tegen de vlakte. Het is tijd voor een trendbreuk.'

Lieven Denewet, jg. 14, 1983, nr. 5.
Archief Agentschap Onroerend Erfgoed,  West-Vlaanderen, Beschermingsdossier DWOO002477 (2010)
Kadasterarchief West-Vlaanderen, 207: Mutatieschetsen, Torhout, 1890/1, 1927/1.
Haelewijn R., Torhout in oude prentkaarten, Zaltbommel, 1979
Mahieu J., Domein d'Aertrycke. Wandelgids, Brugge, 1994.
Naert U., Van "Verloren Coste" over "Eirden Hutte" en "Kasteel de Maere" tot "Kasteel d'Aertrycke", in Het Houtland. Jaarboek van de heemkundige kring Houtland, jb. 2000, p. 81-114.
Mestdagh M., Archief beelden Torhout, Gent, 2002, p. 42-43.
Mestdagh M., Torhout, de geschiedenis van een stad, Torhout, 2000, p. 186.
Meul V., Joseph Schadde, academicus en historiserend bouwmeester in de tweede helft van de 19de eeuw, in Monumenten en Landschappen, jaargang 13, nr. 6, 1994.
Mailbericht John Verpaalen, Roosendaal, 26.07.2014.
Arne Franck, "Eigenaar begraaft afbraakplannen en zet hoeve te koop. Hof der Drie Koningen definitief beschermd", Het Nieuwsblad, 31.08.2011.