De watermolen de Uil was een korenwatermolen met onderslagrad op de Stampkotbeek, achter de grote vijver van het kasteel van Beerlegem (kasteel ten Bieze), daar waar Beerlegem, Paulatem en Meilegem aan elkaar grenzen, aan de zuidzijde van de Kasteeldreef (nr. 8).

De molennaam de Uyl (en het nabije Uilenbos) is mogelijk een verbastering van de familienaam "Van Heule". Op het einde van de 15de eeuw was het kasteel "Ten Bieze" in het bezit van de heer van Heule.

De watermolen werd gebouwd voor 1437 en was in het het bezit van de opeenvolgende heren van Beerlegem. De heer van Heule verpachtte de molen in 1437 voor 8 pond groten en 3 1/2 mud koren.

De watermolen werd in 1571-1577 samen met de windmolen van Beerlegem verpacht aan Joos Boenbeke, zoala dat te lezen staat in de penningkohieren: "Joos Boenbeke in pachte van joncheer Loijs de Rodouan, heere van Beerleghem een cooren wintmuelen voor 156 p. parisis ende een coorenwatermuelen met dachw(ant) landts voor 216 p. parisis". Deze Joos Boenbeke pachtte al in 1556 de windmolen.

De molen is nog te zien op een figuratieve kaart van het kasteel van Beerlegem uit 1609. Daarna zijn er geen geschriften meer over te vinden. Een sluis die thans dienst doen om de waterstand in de kasteelvijvers te beheren is mogelijk de vroegere molenstuw. Deze kasteelvijver was het vroegere spaarbekken van de watermolen.

Frydda VAN DE VELDE

Archieven
Stadsarchief Gent, Registers Acten en Contracten (1437)
Archief van het kasteel van Beerlegem, Kopie door L. De Wilde (1935) van een figuratieve kaart van het Kasteel Ten Bieze uit 1609.
Archief van het kasteel van Beerlegem, "Plan géométrique" van het kasteeldomein (1797)
Rijksarchief Gent, Oud Archief van Beerlegem, Landboek van Beerlegem (1503)
Rijksarchief Gent, Oud Archief van Beerlegem, pachtcontract molen, 27 december
Stadsarchief Gent, Penningkohieren Beerlegem (1556), f° 6r°
Stadsarchief Gent, Peningkohieren van Beerlegem (1571), f° 8r°
Stadsarchief Gent, Penningkohieren van Beerlegem (1577), 3v°.

Landkaarten
- kaart van Sanderus (1641-1644)
- Frickxkaart (1712)
- Ferrariskaart (ca. 1775)
- "primitieve" kadasterplannen (ca. 1830)
- Atlas der Buurtwegen (ca. 1842)
- Topografische kaart van Ph. Vandermaelen (ca. 1850)
- Kadastrale kaart van P.C. Popp (ca. 1855)
- Militaire stafkaart van 1864, herzien in 1884

Werken
Inventaris van de wind- en watermolens in de provincie Oost-Vlaanderen naar gegevens van het Archief van het Kadaster. Derde aflevering. De arrondissementen Oudenaarde en Sint-Niklaas", in: Kultureel Jaarboek voor de provincie Oost-Vlaanderen, XVI, 1962, 2 (Gent, 1963).
Jozef De Brouwer, "De molens in het land van Aalst omstreeks 1575".
Herman Holemans, "Oostvlaamse wind- en watermolens. Kadastergegevens 1835-1990. Deel 1. Gemeenten A-B", Kinrooi, Studiekring Ons Molenheem, 1996.
G. De Noyette G. - M. Hoebeke M., "Dorpsbeelden uit het verleden, Zwalm", Nazareth, 1994, p. 107.
"Zwalm, Het twaalf  dorpenparadijs", blz. 48
F. Verlaeckt, F. Van de Velde, L. Denewet e.a., "De molens van Zwalm. Een lees- en kijkboek", Zwalm, Heemkundekring De Zwalm, 2010, p. 30-33, 62-65.
Julien Th. Vandeputte, De molens van het arrondissement Oudenaarde, Uit hun geschiedenis, Oudenaarde, 1974, p. 103-104.
Kathleen Lanclus e.a., "Inventaris van het bouwkundig erfgoed, Provincie Oost-Vlaanderen, Gemeenten: Brakel, Horebeke, Kruishoutem, Lierde, Zingem en Zwalm, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 15N4", 2000.
du Castillon L., Le Château de Beirlegem, (Revue du Touring Club de Belgique, XLIV, 18, 1938, p. 273-277).
Duchau I., Kasteel Van Beerlegem. Kunsthistorische studie van het verdwenen kasteel "Ten Bieze" en van het huidig neoclassicistisch kasteel, onuitgegeven licentiaatsthesis UG, 1994-95.
Van Nuffel F & Van Nuffel A., Groot-Zwalm in oude foto's, Eeklo, 1992, p. 15, 72.