John Verpaalen, "Hondenmolens in Brecht", Vlaamse Molens, lente 2016.

Op het erf van Hoeve De Broeigans, op de hoek van de Tilburgbaan (nr. 52) en de Lochtsebaan, stond een hondentredmolen voor de aandrijving van een boterkarn.

Op een prentkaart van de ‘Hoef op de Locht’ in Brecht, afgestempeld in 1925, zien we tegen de gevel rechts een aanbouw waarin een hondenmolen stond. Mijn interesse was meteen gewekt, niet alleen vanwege die aanbouw maar ook omdat de monumentale hoeve nog altijd bestaat, op de hoek van de Lochtsebaan en de Tilburgbaan.

De Hoef op de Locht is beter bekend onder de naam Broeiganshoeve. Deze is sinds 1986 een van de beschermde monumenten in Brecht. De hoeve ligt langs de oude baan van Antwerpen via Hoogstraten naar Tilburg. Langs diezelfde baan, schuin tegenover de Broeigans, ligt de gotische Sint-Theobalduskapel, in de volksmond het Lochts kapelleke genoemd. De geschiedenis van dit bedehuis gaat terug tot 1436, maar de oorspronkelijke kapel ontkwam niet aan de Spaanse plunderingen en vernielingen aan het einde van de 16de eeuw. In zijn huidige vorm dateert het gebouw van 1610. Ook de St.-Theobalduskapel is sedert 1986 een beschermd monument. Ter plaatse is de Tilburgbaan nog altijd een zandweggetje.

Vanaf de late Middeleeuwen was de Broeigans een herberg met logement en tevens een brouwerij. Dit was ook steeds de woonplaats van families die een belangrijke rol hebben gespeeld in het gemeentebestuur van Brecht. De tegenwoordige gebouwen dateren uit de 17de en 19de eeuw met latere aanpassingen.

Leon Van Looveren (°1938) kon getuigen dat zijn grootvader Cornelius (°1863) in 1899 naar de Broeigans kwam. Hij bevestigde dat het wel degelijk om een tredmolen ging. Deze hondenmolen was door een as verbonden met een boterkarn die in de kelder was opgesteld. Hij kende dit verhaal van zijn vader Jan Louis, die in 1907 in De Broeigans is geboren. Leon zelf heeft de tredmolen nooit gekend. Die bestond nog tijdens de Eerste Wereldoorlog, zo blijkt uit een vroegere getuigenis, maar werd kort daarna afgebroken.

Op basis van de prentkaart, afgestempel in 1925, kunnen we vaststellen dat de molen zich bevond tegen de gevel die naar het noorden/noordwesten is gericht. Voor een karninrichting is dit vanzelfsprekend de meest koele en dus ideale zijde. We zien een volledig gesloten, houten constructie met een verticale beplanking. Het tredrad wordt dus aan ons oog onttrokken. Een deurtje is niet goed te onderscheiden, maar zal zonder twijfel aanwezig zijn geweest. We zien voorts een zadeldak, gedekt met pannen.

Het gebouw werd sindsdien op enkele punten nogal ingrijpend  veranderd. Aan de ramen is duidelijk gesleuteld, het zwarte plint is verdwenen et cetera. Opvallend is dat de hondenmolen zich deels voor een raam van de opkamer bevond en dat op die plaats nu een veel groter raam zit.

De tredmolen werd kort na 1920 verwijderd.

Het gebouw waartegen het rad stond opgesteld bestaat nog en werd - samen met het hele erf - op 3 juni 1986 beschermd als monument en samen met de omgeving als dorpsgezicht.

Werken
- Verpaalen John, "Hondenmolens in Brecht", lente 2016.
- Plomteux G., Steyaert R. & Wylleman L., Inventaris van het cultuurbezit in België, Architectuur, Provincie Antwerpen, Arrondissement Antwerpen, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 10N1 (A-He), Brussel - Gent, 1985 (geen melding van de hondenmolen)

Mailberichten
- John Verpaalen, 23.05.2016, 01.06.2016,13.06.2016

Informanten
- Ronny Mattheeussen, voorzitter van de Geschied- en Oudheidkundige Kring van Brecht vzw, aan John Verpaalen, 2016.
- Leon Van Looveren (°1938), kleinzoon van Cornelius (°1863) die in 1899 naar de Broeigans kwam, aan John Verpaalen, 2016.
- Frans Weemaes, Terneuzen, bezitter van een prentkaart van De Broeigans, verzonden in 1925.